Morgunblaðið - 26.02.2006, Blaðsíða 14

14 SUNNUDAGUR 26. FEBRÚAR 2006 MORGUNBLAÐIÐ
Fyrir nokkrum árumgreindi sjónvarpsstöð íserbneska hluta Bosníufrá því að Alija Izetbego-vic, leiðtogi bosnískra
múslíma í stríðinu, væri látinn.
Þetta var hörkuskúbb. Stöðin var
alveg örugglega fyrst með frétt-
ina. Eina vandamálið var að Izet-
begovic átti enn þrjá mánuði ólif-
aða. 21. febrúar greindi sama
sjónvarpsstöð frá því að Ratko
Mladic, leiðtogi bosnískra Serba í
stríðinu, hefði verið handtekinn.
Á örskotsstundu var fréttin
komin um allan heim. Aftur átti
það þó við að enginn vissi hvort
fréttin væri sönn eða ekki. En
þegar Mladic herforingi verður
loks kominn bak við lás og slá get-
ur stöðin að minnsta kosti fagnað
því að í annað skipti og kannski
það síðasta í sögu sinni var hún
fyrst með heimsfrétt.
Ratko Mladic er ásamt Osama
bin Laden og Radovan Karadzic,
forseta Bosníu-Serba í stríðinu á
Balkanskaga, í hópi þeirra eftir-
lýstu manna, sem heimsbyggðin
helst vildi handsama.
Bosnískir njósnarar hafa greint
frá því að árið 1992 þegar umsátr-
ið um Sarajevo hófst hafi hann
öskrað skipanir á stórskotaliða
sína í hæðunum umhverfis borg-
ina. „Steikið þá! … Sprengið frá
þeim allt vit!“ öskraði hann og
krafðist þess að borgin yrði
sprengd í agnir.
Stýrði þjóðernishreinsunum
og fjöldamorðum
Í rúm þrjú ár stýrði hann
grimmilegri herferð þjóðernis-
hreinsana og fjöldamorða í Bosníu.
En umfram allt er hans minnst
fyrir Srebrenica. Eftir að menn
hans náðu bænum á sitt vald árið
1995 slátruðu þeir átta þúsund
körlum og drengjum úr röðum
Bosníu-múslíma.
Árið 1995 kærði stríðsglæpa-
dómstóll Sameinuðu þjóðanna í
Haag hann fyrir glæpi gegn mann-
kyni og þjóðarmorð. Alla tíð síðan
hefur honum tekist að komast hjá
handtöku. Eða öllu heldur hefur
hann þar til nýverið notið verndar
hersins, öryggissveita og póli-
tískra afla í Serbíu. Reyndar kom
nýverið fram að allt þar til í nóv-
ember á liðnu ári greiddu serb-
nesk stjórnvöld honum eftirlaun á
sama tíma og þau héldu því fram
að þau hefðu enga hugmynd um
það hvar eða hvernig ætti að finna
hann.
Frá 1995 þar til stjórn Slobod-
ans Milosevic féll árið 2000 lifði
Mladic fyrir opnum tjöldum í
Serbíu. Hann sást iðulega á veit-
ingastöðum og fótboltaleikjum.
Eftir það varð líf hans aðeins erf-
iðara. Árið 2001 sendi Zoran
Djindjic, hinn nýi forsætisráð-
herra Serbíu, Milosevic til Haag
að svara fyrir gerðir sínar. Árið
2003 var Djindjic myrtur. Margir
héldu að útlægir öryggisverðir,
stórglæpamenn og lífvörður Mlad-
ic hefðu tekið höndum saman um
að ráða hann af dögum.
Þriðji vinsælasti
maðurinn í Serbíu
Síðan þá hefur Mladic búið neð-
anjarðar. Stundum í bókstaflegri
merkingu. Hann hefur látið fyr-
irberast í neðanjarðarbyrgjum,
sem júgóslavneski herinn gróf í
hinum gömlu bækistöðvum hans í
Bosníu. Einnig hefur spurst til
hans í herbúðum.
Pólitíska vandamálið í Serbíu er
að þar líta margir enn á Mladic
sem hetju. Nýleg skoðanakönnun
sýndi að 33,3% íbúa líta harðsvír-
aða herforingjann jákvæðum aug-
um. Þar með var hann orðinn
þriðji vinsælasti maður landsins.
Vandamálið er hins vegar að
hvað sem líður aðdáuninni á Mlad-
ic er Serbía gísl hans. Rúm tíu ár
eru liðin frá Bosníustríðinu og
Serbía er um þessar mundir að
stíga fyrstu samningaskrefin í átt
að aðild að Evrópusambandinu. Á
undanförnum vikum hafa stjórn-
arerindrekar og embættismenn
Evrópusambandsins hins vegar
sagt að brátt geti farið svo að við-
ræðunum verði hætt nema Mladic
verði framseldur til Haag án tafar.
Olli Rehn, sem fer með stækk-
unarmál innan Evrópusambands-
ins, á að gefa um það skýrslu á
morgun til ESB hvort halda eigi
viðræðunum áfram eða ekki. Hann
hefur látið koma skýrt fram að án
Mladic telji hann að það eigi að
setja þær í bið.
Hér þarf að taka annað atriði
með í reikninginn. 20. febrúar hóf-
ust viðræður í Vín um framtíð
Kosovo, sem er í suðurhluta Serb-
íu. Rúmlega 90% af íbúnum eru af
albönskum uppruna. Héraðið er
nú undir stjórn Sameinuðu þjóð-
anna og það virðist nánast víst að
Kosovo fái sjálfstæði þvert gegn
vilja Serbíu. Hið skyndilega upp-
nám vegna Mladic, þar á meðal yf-
irlýsingar háttsettra embættis-
manna um að þeir séu staðráðnir í
að handtaka hann, gæti vel verið
hluti af herferð til að afla Serbíu
vina við upphaf þessara viðræðna.
Fjölmiðlafár og óvissa
Dagblöð í Serbíu voru 22. febr-
úar full af mótsagnakenndum frá-
sögnum um það hvað hefði gerst.
Það var daginn eftir að „mjög
háttsettir“ og „ákaflega áreiðan-
legir“ heimildarmenn höfðu fullyrt
við blaðamenn að Mladic væri í
raun og veru bak við lás og slá.
Á forsíðum sumra blaða stóð
æpandi letri: „Mladic handtekinn.“
Önnur voru varkárari í uppslætti
sínum: „Handtekinn?“ Þegar tals-
menn stjórnarinnar byrjuðu að
vísa fréttinni á bug ályktuðu sumir
fjölmiðlar að þeir hlytu að vera að
ljúga.
Götublaðið Kurir hafði til dæmis
eftir manni úr öryggislögreglunni
að talsmaður stjórnarinnar segði
ekki satt vegna þess að hann
„dirfðist ekki að staðfesta fréttina
af ótta við óeirðir í Belgrað. Það
er hins vegar dagsatt að Mladic
hefur verið handtekinn og er á
leiðinni til Haag“.
Vandinn við þetta var sá að eng-
inn hafði látið réttinn vita þannig
að eftir langa bið gæti hann loks
látið búa um rúm handa Mladic.
Þegar Mladic birtist ekki í Haag
á fimmtudag bar Kurir nýja kenn-
ingu á borð fyrir lesendur sína.
Mladic hefði verið umkringdur og
hótaði nú að fremja sjálfsmorð.
„Serbneska ríkisstjórnin er full-
komlega ráðvillt og veit ekki hvað
hún á að gera,“ sagði heimildar-
maður blaðsins.
Erfið staða stjórnvalda
Allt varð þetta til þess að ausa
vatni á slúðurmylluna, en innan
um skáldskap og skapandi frétta-
mennsku mátti greina athyglis-
verða pólitíska punkta. Ein kenn-
ingin var (og er) á þann veg að
Mladic væri í haldi, en Vojislav
Kostunica, forsætisráðherra Serb-
íu, sem er hægrimaður og þjóð-
ernissinni, vildi ekki að sín yrði
minnst í sögunni sem Serbans,
sem sent hefði herforingjann í
fangelsi. Annaðhvort vildi hann að
Mladic gæfi sig sjálfur fram, en
hinn þrjóski herforingi þverneit-
aði, eða hann myndi reyna að
lauma honum yfir landamærin að
Bosníu þannig að það liti út eins
og lögreglan eða alþjóðlegar sveit-
ir þar hefðu handtekið hann.
Önnur kenning, sem var á
sveimi, var á þann veg að vissu-
lega hefði verið skipulögð aðgerð
til að handtaka Mladic á Cer-fjalli,
en hann hefði sloppið.
Vitaskuld var táknrænt gildi
þessarar kenningar augljóst öllum
innfæddum. Við Cer-fjall bar
Serbía sigurorð af hinum máttuga
her Austurríkis-Ungverjalands ár-
ið 1914. Þegar Mladic tók Srebre-
nica 1995 lýsti hann yfir eins og
frægt er orðið að hann hefði nú
hefnt hins mikla ósigurs Serba
gegn Tyrkjum á sléttum Kosovo
1389. Hefði herforinginn notið
þjónustu almannatengslafyrirtæk-
is hefði hann varla getað fengið
betri ráðgjöf um það hvar væri
best fyrir hann að láta handtaka
sig.
Hér í Serbíu hefur mikið gengið
á í fjölmiðlum í liðinni viku. En
Braca Grubacic, einn af innvígð-
ustu fréttaskýrendum Serbíu, er
ekki einn um að segja að þótt eng-
inn virðist vita nákvæmlega hvað
sé á seyði sé greinilegt að eitthvað
sé á seyði … eða rétt um það bil
að gerast. Hann er þeirrar hyggju
að Mladic muni aðeins ganga laus
nokkra daga í viðbót, eða í mesta
lagi nokkrar vikur.
Grubacic segir að áður hafi
Mladic getað búið í búðum hersins
og verið í nánum tengslum við ör-
yggissveitir Serbíu, en ríkisstjórn
Kostunica sé staðráðin í því að
láta ekki setja viðræðurnar við
ESB á ís. Kostunica fyrirlíti
stríðsglæpadómstól Sameinuðu
þjóðanna, en í þessum efnum sé
hann raunsæismaður. Grubacic
segir að undanfarna mánuði hafi
ríkisstjórninni loks tekist að „rjúfa
tengsl Mladic við herinn“ og bætir
við: „Ég held að nú sé hann einn
og yfirgefinn.“
Ef fréttin um Mladic hefði ekki
yfirgnæft allt annað hefði annað
mál sennilega verið efst á baugi í
Serbíu. Í liðinni viku hófust rétt-
arhöld í Belgrað yfir mönnunum,
sem tóku myndir af því þegar
múslímar, sem voru teknir til
fanga í Srebrenica, voru teknir af
lífi. Þeir voru félagar í hinum ill-
ræmdu sporðdrekasveitum. Einn
hinna ákærðu sagði við réttinn:
„Það er víst að ég er sekur fyrir
Guði, en hvort ég er sekur fyrir að
fylgja skipunum mínum er ykkar
að meta.“ Rúmum tíu árum eftir
glæpinn er tími til kominn að rétt-
vísin nái líka til þeirra, sem gáfu
skipanirnar, en ekki aðeins þeirra,
sem tóku í gikkinn.
Beðið eftir Mladic
Reuters
Ratko Mladic í Pale. Ekki er vitað hvenær myndin var tekin.
Reuters
Forsíður dagblaðanna Dnevni Avaz og Oslobodjenje í Sarajevo daginn eftir að
hermt var að Mladic hefði verið handtekinn. „Mladic fundinn, verður handtek-
inn,“ stendur í efri fyrirsögninni en fyrir neðan stendur: „Belgrað segir að Mlad-
ic hafi ekki verið handtekinn.“
Heimsathygli vakti þegar
sagt var að Ratko Mladic,
sem er eftirlýstur fyrir
stríðsglæpi í Bosníu, hefði
verið handtekinn. Ekkert
bólar hins vegar á honum
og Carla Del Ponte, að-
alsaksóknari stríðsglæpa-
dómstólsins í Haag, segir að
ekkert bendi til þess að það
standi til að handtaka hann,
enda gætu stjórnvöld í Serb-
íu gert það ef þeim sýndist.
Tim Judah er í Serbíu og
fylgdist með uppnáminu
vegna Mladic.
Höfundur er blaðamaður og skrifaði
bækurnar Kosovo: War and Revenge
og The Serbs: History, Myth and
Destruction of Yugoslavia, sem báðar
komu út hjá Yale University Press.