Morgunblaðið - 26.02.2006, Blaðsíða 11

ögur af píkum
Morgunblaðið/ÞÖK
æfingaaðstöðu þingkvennanna í miðbæ Reykjavíkur.
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 26. FEBRÚAR 2006 11
„Leikreynsla mín úr framhaldsskóla er ekki til að hafa mörg
orð um og það var hvergi sem ég gerðist senuþjófur,“ segir
Jónína Bjartmarz og bætir sposk við að það megi kannski
segja að þingmenn standi að vissu leyti á sviði dagsdaglega,
þótt það sé annars konar svið en leiksviðið. Í Píkusögum fer
hún með tölfræði yfir fjölda nauðgana og kæra og segir einnig
frá hörmungum á Balkanskaga. „Að hluta til fer ég með minn-
ingu 10 ára stúlku þaðan. Ásamt Ástu Ragnheiði og Guðrúnu
Ögmunds fjalla ég síðan um í hverju pík-
an væri ef hún klæddi sig,“ segir hún.
Jónína segir að sér og öðrum sem
voru í undirbúningshópi fyrir sýninguna
hafi fundist lykilatriði að allar konur sem
væru á þingi tækju þátt, ef á annað borð
yrði ráðist í verkið. „Hugmyndin var kynnt fyrir konum í þing-
flokkunum og það náðist almenn samstaða um að gera þetta.
Stemmningin hefur verið mjög góð og það hefur verið ein-
hugur um að sýna að málefnið er hafið yfir flokkadrætti. Ég
held að það gefi þessu aukið gildi. Ég held að þingkonur hafi
yfirhöfuð haft gott af því að setjast niður sem hópur og ræða
þessi mál.“
Ofbeldi gegn konum er víðtækt
Aðspurð hvort erfitt sé búið að vera að taka þátt í uppfærsl-
unni, þar sem umfjöllunarefnið er ekki beint það auðveldasta,
segir Jónína að ekkert af því sem fram kemur í Píkusögum sé í
raun og veru nýtt. „Það liggur fyrir að ofbeldi gegn konum er
mikið og víðtækt og það vitum við sem höfum unnið með
þessi mál í mörg ár. Það á sér ótal birtingarmyndir: Í nauðg-
unum, sifjaspellum, klámi og vændi, mansali og almennu lík-
amlegu og andlegu ofbeldi. Hins vegar verður að viðurkennast
að það er annað að fara yfir málaflokkinn með frásögnum
kvenna sem segja frá eigin upplifun. Efnið stendur manni þá
nærri og verður persónulegra en að lesa tölur í skýrslu,“ segir
hún.
Jónína bendir á að baráttan gegn kynbundnu ofbeldi þurfi
að fara fram á mörgum sviðum – með löggjöf, með umræðum
og á ólíkum vettvangi. „Píkusögur eru ein leið í baráttunni og
opna vonandi augu einhverra.“
Jónína Bjartmarz
Þegar skýrslurnar
lifna við
Píkusögur
eru ein leið
í baráttunni.
„Ég verð að viðurkenna að þetta er með einbeittustu og
öguðustu leikkonum sem ég hef fengið í hendurnar,“
segir leikstjórinn María Ellingsen. „Þær eru náttúrlega
allar ákaflega uppteknar en eru mjög skipulagðar, mæta
stundvíslega og hafa hellt sér af krafti út í þetta. Við vor-
um svo heppnar að fá aðstöðu í gamla Eimskipshúsinu, á
Hótel Radisson SAS 1919. Konurnar hafa getað skotist
úr Alþingishúsinu þegar þær hafa haft tíma, einar eða
nokkrar saman. Sjálf bý ég á
Vesturgötunni þannig að ég
hleyp þá til móts við þær,“ segir
hún.
María bendir á að form verks-
ins sé sérstakt. „Flytjendur eru
með handrit og hljóðnema og
lána rödd sína annarri konu og
segja sögu hennar. Alþingiskonurnar eru náttúrlega
vanar því að hafa rödd einhverra annarra að láni, það er
kjósenda sinna, og túlka þeirra mál. Þetta kemur því of-
boðslega vel út,“ segir hún ánægð.
Ekkert mál að segja „píka“
Æfingar á verkinu hófust í byrjun mánaðar. Fyrst
þegar hópurinn hittist allur í einu horfði hann á heimild-
armynd sem gerð var um V-daginn og Píkusögur. „Eftir
að hafa séð myndina skilur maður að þessi barátta er
miklu stærri en maður sjálfur sem einstaklingur og
manns eigið egó hættir að þvælast fyrir,“ segir María. Í
annað skiptið sem hópurinn var allur samankominn hitti
hann Jónu Ingibjörgu Jónsdóttur kynfræðing. „Hún er
brautryðjandi og opnaði umræðuna um þessi mál hér á
landi. Hún fór svolítið inn á stoltið með okkur og feg-
urðina við það að vera kona. Píkusögur koma annars veg-
ar inn á ofbeldið sem kvenmenn verða fyrir en eru líka til
þess að konur uppgötvi sjálfar sig og taki sig í sátt.“
María bendir á að efni verksins sé viðkvæmt en þing-
konurnar séu víðsýnar og hafi mikla samkennd gagnvart
þeim sem sögurnar í verkinu eru af. „Lærðir leikarar eru
náttúrlega vanari en áhugafólk að hella sér inn í hvaða
heim sem er,“ segir hún.
Aðspurð hvort ekki hafi reynst neitt erfitt að fá þær til
að segja „píka“, oft og mörgum sinnum, og það uppi á
sviði, svarar María hlæjandi: „Nei, veistu þær hafa nú
aldeilis ekki hnotið um það orð! Flutningurinn á Píku-
sögum fyrir nokkrum árum varð að mörgu leyti til að
opna píkuumræðuna. Þegar byrjað var að sýna verkið
þorði fólk ekki að kaupa miða því það vissi ekki hvað það
átti að segja. Á vissan hátt hefur verkið því unnið með
okkur, fyrir utan það að þetta eru einfaldlega víðsýnar
konur sem eru ekkert feimnar við að segja eitthvað eins
og píka …“
– Eiga þær framtíð fyrir sér sem leikarar, ættu þær ef
til vill að huga að frama í leikhúsinu?
„Ein þeirra er náttúrlega leikari, Kolbrún Halldórs-
dóttir, en margar hinna eru mjög efnilegar, dramatískar
og með flotta rödd,“ svarar María og bætir síðan hlæj-
andi við: „Nú er þetta hins vegar barnahópurinn minn og
ég geri ekki upp á milli þeirra. Ég get samt sagt þér að
þær gera þetta allar af mikilli alvöru. Það að þessar kon-
ur, sem eru okkar fulltrúar á Alþingi og fyrirmyndir í
þjóðfélaginu, skuli ljá þessu rödd og taka upp þennan
kyndil er að mínu mati algjörlega ómetanlegt.“
Hvað segir leikstjórinn um þingkonurnar?
Vanar að
túlka mál
kjósenda
Þetta er með
einbeittustu og
öguðustu leik-
konum sem ég hef
fengið í hendurnar.
María Ellingsen á leikæfingu með þingkonunum.
Það er ljómandi skemmtilegt að prófa að vera leikkona,“ segir Guð-
rún Ögmundsdóttir, sem í Píkusögum segir meðal annars sögu af
fyrstu jákvæðu kynlífsreynslu ungrar konu og er í eftirminnilegu at-
riði, þar sem rætt er hverju ólíkar píkur klæðist.
„Í hverju myndi píkan manns vera ef maður myndi klæða hana?
Mín píka er í ofboðslega mörgu – leðurjakka, silkisokkum og öllu
mögulegu! Þetta er ofsalega fallegur kafli,“ segir Guðrún og bætir
hlæjandi við: „Svo er ég eitthvað í stunukaflanum, það er að segja
þegar konurnar byrja að stynja. Mér var skellt í það! Ég er kynlífs-
fræðingur sem kenni konum að stynja og uppgötva sjálfar sig.“
– Er ekkert erfitt að fara úr Alþingishúsinu
og upp á svið, að ég tali nú ekki um til að
stynja?
„Veistu, það verður bara að reyna á það!
Við verðum líka að hafa gaman af þessu. Pík-
an er náttúrlega partur af manni þannig að ég
veit ekki hvað ætti í raun að vera erfitt, nema
kannski að fletta hulunni af eigin feimni og
komast nær sínum eigin kjarna. Það er fínt
fyrir okkur að tengjast okkur sjálfum svona og
einnig hver annarri. Þetta minnir mig satt best að segja dálítið á
tímann í kvennahreyfingunni eldri og er ægilega skemmtilegt.
Á æfingatímabilinu erum við bæði búnar að hlæja og gráta. Sumt
í leikritinu er nefnilega mjög sorglegt. Hluti af þessu er algjör hryll-
ingur eins og þegar Þorgerður Katrín túlkar sögu bosnískrar konu
sem var ítrekað nauðgað af hermönnum.“
Sambandi náð við sögurnar
Guðrún bendir á að með því að túlka verkið nái þingkonurnar
sambandi við sögurnar og leggi sig fram um að skilja það sem Píku-
sögur fjalli um.
„Ég held að það að konur á þingi standi saman á þennan hátt og
séu allar orðnar málsvarar og talsmenn gegn kynbundu ofbeldi geti
skilað sér mjög langt. Ég held að í því séu falin ákveðin margfeldis-
áhrif. Sem betur fer höfum við þingkonur hist óformlega áður og
skemmt okkur saman. Tengingin á milli okkar var því að einhverju
leyti þegar til staðar og ég held að það hafi gert Píkusöguverkefnið
auðveldara,“ segir Guðrún. Hún bætir við að það hafi glatt sitt
„gamla baráttuhjarta“ þegar farið var að halda V-daginn hátíðlegan
hér á landi. „Það er gaman að sjá til hversu margra V-dagshópurinn
hefur náð, ekki síst til stráka varðandi nauðganir.“
Guðrún Ögmundsdóttir
Píka í leðurjakka
Þetta minnir
mig satt best
að segja dálítið
á tímann í
kvennahreyf-
ingunni eldri.
Kolbrún Halldórsdóttir er sú eina af þingkonunum sem er lærður
leikari. Hún hefur ekki einungis margsinnis staðið á sviði heldur
líka leikstýrt um land allt. Kolbrún lætur vel af leikhæfileikum
þingkvennanna og segir glettin að þær standi sig með stakri
prýði.
Í Píkusögum flytur Kolbrún meðal annars langt eintal þar sem
kona segir frá því hvernig hún uppgötvaði sjálfa sig og fann fyrir
áður óþekktum tilfinningum, eftir að hafa áttað sig á að píkan
væri hluti af henni sjálfri – og væri hún sjálf.
„Margt sem fjallað er um í Píkusögum er
mjög viðkvæmt. Allt svona starf, að ég tali
nú ekki um þegar unnið er með eins vand-
meðfarin mál og þessi, byggist á að hóp-
urinn sé samstiga og að þar styðji hver ann-
an. Þetta hefur verið nokkuð lengi í
undirbúningi og V-dagssamtökin hafa farið mjög fagmannlega að
okkur, enda var alls ekki sjálfsagt að þingkonur samþykktu allar
sem ein að gera þetta,“ segir Kolbrún.
Pólítísk gleraugu tekin niður
„Eins og eðlilegt er litast samskipti okkar af hversdagslegum,
pólitískum málum sem við tökumst á um alla jafna. Mér finnst
stemmningin á milli okkar hafa mildast. Daginn eftir að við höf-
um verið á fundum og æfingum vegna leikritsins hefur að
minnsta kosti verið mikil vinkonustemmning í hópnum! Það er
frábært að við fáum tækifæri til að horfa hver á aðra sem
manneskjurnar sem við erum, en ekki endilega í gegnum þau
pólitísku gleraugu sem við notum dagsdaglega,“ segir Kolbrún.
Hún bendir á að með texta verksins hafi höfundur Píkusagna,
Eve Ensler, í raun búið til ákveðin vopn og dæmin sýni að þau
virki.
„Hún leggur þessi vopn síðan í hendurnar á okkur. Við vonum
að með okkar lóði á vogarskálarnar, sem vonandi vegur nokkuð
þungt, verði umræðan um kynbundið ofbeldi hér á landi end-
urnýjuð. Það er eðli þeirrar baráttu að það þarf stöðugt að end-
urnýja súrefnið í vatnsglasinu. Umræðan þarf að halda áfram og
við þurfum að vera sívakandi fyrir kröfunni um að kynbundnu
ofbeldi verði útrýmt. Samstaða er aflið til að brjóta ofbeldið á
bak aftur.“
Kolbrún Halldórsdóttir
Vinkonustemning
í þinginu
Samstaða er
aflið til að
brjóta ofbeldið
á bak aftur.