Morgunblaðið - 19.11.1986, Qupperneq 16

16_________________________________MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 19. NÓVEMBER 1986
Herstöðvaandstaðan misnotuð af sósíalistum:
Friðarhjal og rauðir fánar
hafa styrkt herinn í sessi
eftirBjarna
Harðarson
í Samtökum herstöðvaandstæð-
inga hafa að undanförnu átt sér
stað nokkrar deilur um það að hve
miklu leyti SHA ættu og mættu
samfylkja með „öðrum“ fiðarsam-
tökum og þá hvort leggja megi til
hliðar kröfuna um aðlsland fari úr
Nató og herinn í burt, í slíku sam-
starfi. Umræðan er allrar athygli
verð en vekur um leið þá spumingu
hvort það hafi einhvemtíma verið
stefna SHA og forvera þeirra að
samfylkja öllum andstæðingum
hersetunnar til baráttu án tillits til
þess hvaða aðrar skoðanir þeir
sömu liðsmenn hafa viljað meðtaka.
Mín skoðun er að slík samfylking
hafi ekki einasta verið skoðuð sem
raunhæfur möguleiki heldur hafi
starf herstöðvaandstæðinga allt
verið bundið við þröngan hóp lands-
manna, fyrst sósíalista og nú síðast
þá sem játast undir hræðslu við
atómstríð. Ég tel líka að þjóðleg
andstaða íslendinga við herinn hafi
allt til þessa dags verið misnotuð
allt öðmm og e.t.v. annarlegum
hugsjónum til framdráttar. Um-
ræðu um þessi mál kveikti ég á
landsráðstefnu SHA nú um daginn
og mun hér á eftir rökstyðja þessar
skoðanir nánar.
Hernámsandstæð-
ingfar sem þögðu
Flestum mun kunn sú saga að
þingmenn allra flokka nema sósíal-
ista samþykktu á sínum tíma vem
íslands' í Nató þrátt fyrir fjálglegar
yfirlýsingar í þá næstliðinni kosn-
ingabaráttu um að staðinn yrði
ævarandi vörður um hlutleysi og
sjálfstæði íslands. (í þessu tilfelli
skiptir ekki máli þó fáeinir þing-
menn Framsóknarflokks og Al-
þýðuflokks hafí staðið gegn
inngöngunni í Nató.) Af þeim hluta
almennings sem lætur sig stjómmál
einhvetju varða, — en það mun
ævinlega vera minnihluti, — urðu
mjög margir fyrir vonbrigðum
vegna þesa, enda þá tæp 5_ ár frá
lýðveldisstofnuninni 1944. í Sjálf-
stæðisflokki, Alþýðuflokki og
Framsóknarflokki var á þessum
tíma mikið af eldheitum stuðnings-
mönnum hlutleysis og nokkuð var
um úrsagnir úr flokkum. Einhveijir
undu pólitísku einlífi það sem eftir
var en Qölmargir streymdu líka
yfír til sósíalista og kusu a.m.k.
þeirra flokk í næstu kosningum
vegna herstöðvamálsins, þó þeir
gætu ekki skrifað undir ýkja margt
annað í stefnu sósíalismans. Aðrir
tóku nýja „trú“, höfnuðu fyrri
pólitík og beinlínis gemðust sósíal-
istar vegna herstöðvamálsins. Það
fór því þannig að Sósíalistaflokkur-
inn og arftaki hans, Alþýðubanda-
lagið, vom einu hreyfmgamar sem
höfðu pólitískan ávinning af her-
manginu. Hinir sem lögðu því lið
hafa að líkindum tapað fylgi.
Enn er þó ótalinn stærstur hluti
hemámsandstæðinga í hermangs-
flokkunum. Það em þeir sem þögðu.
Mennimir sem mátu hugsjónir sínar
og sinna flokka meira en svo að
þeir gætu fyrirgefíð þær út af þessu
eina máli. Reyndu kannski að malda
í móinn en fundu sig bráðlega vera
illu heilli að leggja stalínistum og
kommúnistum lið. Lengstum á þeim
tæpum Qómm áratugum sem síðan
em liðnir hafa þessir menn ekki átt
í neitt hús að venda. Það verður
að vísu bent á að bæði hafa fundist
Framsóknarmenn og Alþýðuflokks
í Samtökum herstöðvaandstæðinga
en ég hygg að þeir einstaklingar
hafí velflestir verið jákvæðari í garð
sósíalismans og hvers kyns vinstri
róttækni en almennt hefur verið í
þessum flokkum.
Nú kunna einhverjir að efast um
að þegjandi herstöðvaandstæðingar
hafí verið til. Og enn frekar um að
þeir séu þá til enn þann dag í dag.
En andstaða heimamanna við
Langanes og á Vestfjörðum við
uppbyggingu ratsjárstöðva nú fyrir
tveimur ámm er órækur vitnis-
burður um hið gagnstæða. Þar risu
upp til forystu menn sem hafa ver-
ið kirfílega eymamerktir Sjálfstæð-
isflokki, Framsóknarflokki og
Alþýðuflokki og sumir hafa látið
það fljóta með að þeir vilji helst
losna við herinn af Miðnesheiði. Og
öll þekkjum við hvílíkt forvitnis- og
pukurmál herstöðin á Keflavíkur-
Bjarni Harðarson
„Ég tel líka að þjóðleg
andstaða Islendinga við
herinn haf i allt til þessa
dags verið misnotuð allt
öðrum og e.t.v. annar-
legum hugsjónum til
framdráttar.“
flugvelli er. íslendingar hafa
endalausan áhuga á að lesa um
þessa stöð í fjölmiðlum og sjálfur
hef ég það eftir Sverri Hauki Gunn-
laugssyni hjá Varnarmáladeild að
hann fái fleiri fyrirspumir frá fjöl-
miðlum heldur en nokkurt ráðu-
neytanna. Aftur á móti efa ég að
þess séu dæmi að íslendingar gorti
af framlagi okkar til vestrænnar
hernaðarsamvinnu þá þegar þeir fá
t.d. erlenda vini eða kunningja í
heimsókn.
Friðarstefna og
hlutley sisstefna
Alþýðubandalagið hefur fyrir
löngu þurrmjólkað yfír til sín þá
herstöðvaandstæðinga sem það gat
fengið og alkunna að á þeim bæ
er það ekki lengur neitt aðalatriði
að reka herinn. Það hlálega er að
líklega myndi burtför hersins þó
ekki skipta flokkinn miklu máli
núna, en fyrir 20 ámm hefði slík
uppákoma getað orsakað fylgis-
hmn!
Þessi orð mín má ekki skilja sem
svo að ég efist um heilindi forystu-
manna Sósíalistaflokksins og síðar
Alþýðubandalagsins í herstöðva-
málinu, — það geri ég alls ekki.
Miklu frekar er þessi hörmungar-
saga lexía um hvemig flokksvél
vinnur og hlýtur að vinna. En að
þeirri flokksvél slepptri hefur bar-
áttan gegn hemum enn sinn djöful
að draga.
Á síðustu ámm hefur magnast
mjög trú mannskepnunnar á að
heimsendir af völdum kjamorku-
sprengju sé í nánd. Á vinstri væng
vestrænna stjómmála, — og oft
með fylgi út fyrir hann, — hefur
fólk gert kröfu um tafarlausa af-
vopnun og stofnað mikinn frum-
skóg friðarsamtaka og hreyfínga. Á
móti þessari stefnu, - friðarstefn-
unni, — hafa talað margir Nató-
sinnar og hægri menn. Þeir hafa
bent á friðartryggingu ógnaijafn-
vægis og tilgangsleysi með eyðingu
vígtóla þar sem alltaf verði til tækni
til að framleiða ný. Heiminum
standi því alltaf ógn af þeim sem
hefur áhuga á að farga heims-
byggðinni þar sem sífellt auðveld-
ara sé að framleiða vopnin og á
valdi æ fleiri þjóða. Natósinnamir
gera svo einnig kröfu til friðar-
heitisins og státa af vopnuðum friði.
Hér er tekist á um tvær gmnd-
vallarstefnur í vopnamálum. Eg játa
að sjálfur hefí ég ekki nokkra trú
á gagnsemi þess að fækka eldflaug-
um og sprengjum, — nema hvað
slysahætta kann að verða eitthvað
minni fyrir vikið. Ognaijafnvægis-
kenningin er í mínum huga lýsing
á óumbreytanlegri staðreynd, — en
þar hefði ég talið slíkt jafnvægi
tryggt um leið og báðir aðilar geta
tortímt heiminum einu sinni. Allt
umfram það er yfirvarp eitt til þess
að halda hergagnaiðnaði gangandi.
Og auðvitað er það í hrópandi mót-
sögn við tækni nútímans að trúa á
afgerandi hlutverk íslands í slíkum
darraðardansi.
Á íslandi höfum við þegar fyrir
okkur fjölda meinleysislegra friðar-
sinna í aðskiljanlegustu samtökum
gegn kjamorkustíði sem ekki taka
þó afstöðu gegn veru bandaríska
hersins hér á landi. Sú uppákoma
er mjög eðlileg. Sú stefna að vera
á móti ógnaijafnvæginu grundvall-
ast á skoðunum sem alls ekki taka
afstöðu gegn vem okkar í Nató,
eða hlutleysis og sjálfræði þjóða
yfirleitt. Og sömuleiðis er ekkert
sem segir að andstæðingar herset-
unnar fylli fyrmefndan friðarflokk.
Andstaða við herinn getur verið
af ýmsum toga en fyrst og síðast
hlýtur þó að búa afl í þjóðlegum
metnaði og vilja til þess að land
okkar geti litið til annarra þjóða
með reisn. En sá sem sér að virð-
ingu lands okkar er gróflega
misboðið með hersetunni getur
engu að síður talið að krafan um
kjamorkuvopnalaus Norðurlönd feli
í sér alltof mikla tilslökun gagnvart
Sovétinu.
Þjóðlegri and-
stöðu gleymt
í áratugi var andstaða íslensku
þjóðarinar notuð til þess að afla
íslenskri vinstri hreyfingu fylgi.
Fyrir fáum ámm þótti eðlilegt að
flagga rauðum fána í broddi fylk-
ingar Keflavíkurgöngu og síðast í
fyrra stóð til að syngja Intemati-
onalinn á 30. mars-fundi i Há-
skólabíói.
Mikill meirihluti fólks sér sam-
starf SHA við friðarhreyfíngamar
sem eðlilegt framhald af þessari
vinstri pólitík samtakanna. Það er
alkunna meðal miðnefndarmanna
SHA að samtökin em hvað öflug-
ust af þeim hópum sem hafa haft
uppi andóf gegn vígvæðingu risa-
veldanna á undanförnum ámm. I
samstarfí við þessa hópa hafa SHA
haft eitt atkvæði en lagt tífalt fram
í vinnu. Það fólk sem er fylgjandi
kröfunni „ísland úr Nató — herinn
burt“ friðar nú samvisku herset-
innar þjóðar með því að ganga
þegjandi í blysför á messudegi Þor-
láks. Með öðmm orðum, herstöðva-
andstaða þjóðarinanr er enn á ný
virkjuð allt öðmm málstað til fram-
dráttar. Kröfunni um úrsögn úr
Nató er gleymt en við þykjumst góð
með að tendra kertaloga. Sem fyrr
er engin tilraun gerð til að tendra
þjóðlega andstöðu við erlenda her-
setu meðal þeirra sem standa utan
við kertahópinn á Þorláksmessu.
Höfundur er blaðanmður, laga-
nemi og miðnefndarmaður /
Samtökum herstöðvaandstæð-
inga.
Iðnaður og umhverfismál
eftir Sigríði Hjartar
Miklar umræður hafa að undan-
fömu verið um orkumál. Á síðustu
tveim áratugum hafa mikil stór-
virki verið unnin í rafvæðingarmál-
um landsins. Með byggingu
Búrfellsvirkjunar hófst röð virkjun-
arframkvæmda, sem að megin-
hluta hefur beinst að Þjórsársvæð-
inu. Nú er rafvæðing iandsins alls
að mestu í höfn og innlendri orku-
þörf fullnægt sem stendur. Þessi
hraða uppbygging stórvirkjana
hefur verið mjög fjármagnsfrek og
leitt til mikillar erlendrar lántöku
og þungrar vaxtabyrði. Áætlað er
að um helmingur af erlendum
skuldum íslendinga sé tengdur raf-
orkukerfí landsins. Því hefur
orkuverð verið hátt undanfarin ár,
þótt nú hafí orðið breyting til batn-
aðar og orkuverð verið stöðugt og
jafnvel lækkandi að raunvirði.
Margir íslendingar hafa bundið
vonir við orkufrekan iðnað og þar
býður landið upp á ýmsa kosti, svo
sem landrými, hafnir og orkulindir.
Samningar um aukinn orkufrekan
iðnað hafa gengið erfíðlega að und-
anförnu og háu orkuverði á íslandi
um kennt. Nýbirt ársskýrsla ís-
lenska álfélagsins sýnir um 10% tap
á síðastliðnu ári. Mikið hefur verið
rætt um stækkun álversins í
Straumsvík og telur álfélagið það
enn allfysilegan kost. Umræður við
aðra aðila hafa hins vegar ekki
gengið sem skyldi. Kínveijar, sem
sýndu áhuga á verksmiðjurekstri
hérlendis, hafa dregið sig til baka
a.m.k. um stundarsakir og umræð-
ur um kísilmálmbræðslu standa
enn yfír.
Enn þrátt fyrir ósk okkar Islend-
inga um orkusölu til stóriðju er
þörf mikillar aðgæslu. Leggja ber
áherslu á virka íslenska aðild og
orkusölusamningar þurfa að
tryggja arðsemi nýrra virkjana og
veitukerfa.
Gera verður strangar kröfur um
mengunarvarnir og góð starfsskil-
yrði innan dyra í stóriðjuverum og
taka tillit til umhverfíssjónarmiða
um staðarval.
Stöðugt berast fréttir af meng-
unarvanda Evrópuþjóða. Slælegt
eftirlit með iðnfyrirtækjum veldur
margskonar mengunarslysum, súrt
regn ógnar evrópskum skógum, um
síðustu mánaðamót varð alvarlegt
mengunarslys á Rín, danskir físki-
menn óttast hrun fískveiða á
heimamiðum. Skemmst er að
minnast kjamorkuslyssins í Sov-
étríkjunum í vor.
Sigríður Hjartar
Gera verður strang-
ar kröfur um mengun-
arvarnir og góð
starfsskilyrði innan
dyra í stóriðjuverum og
taka tillit til umhverfis-
sjónarmiða um staðar-
val.
Því ber okkur íslendingum að
fylgja ströngum reglum um nýt-
ingu lands, lofts og lagar svo hér
verði ekki mengunarslys af völdum
iðnfyrirtækja.
En þrátt fyrir hættu af mengun
ber að hafa hugfast að uppgræðsla
landsins eftir gróðureyðingu
síðustu alda er enn mikilvægasta
verkefni íslensku þjóðarinnar á
sviði umhverfísmála.
Okkur ber að varðveita landgæði
íslands sem best og vinna mark-
visst að því að skila landinu í betra
ástandi til komandi kynslóða en nú
er. _
Á undanfömum áratugum hafa
verið unnin stórvirki í heftingu
sandfoks og uppgræðslu landsins
og þeim íjármunum er vel varið,
sem veitt er til rannsókna á gróður-
fari landsins. Beitarþol hálendisins
er mjög viðkvæmt og friða þarf
um stundarsakir þau svæði sem eru
verst á sig komin svo þau nái að
rétta við.
Nu er mikil þörf á breytingu
búhátta. Sumstaðar á landinu eru
skilyrði til tijáræktar í framleiðslu-
skyni allgóð. Hér er þörf aukinna
rannsókna og leiðbeininga og sam-
vinna ríkisvalds og bænda er brýn.
Þegar hafa bændur í stöku héruð-
um bundist samtökum um þetta
verkefni.
Einsýnt er að varðveisla um-
hverfísgæða á ekki að fela í sér
boð og bönn á öllum sviðum heldur
virkt eftirlit, sem stuðlar að vernd-
un og nýtingu náttúru og auðlinda
með tilliti til langtímamarkmiða.
Réttast er að eitt ráðuneyti hafí
með höndum heildarstjóm þessa
málaflokks, sem taki m.a. tillit til
landnýtingar, mengunarvarna,
náttúruvemdar og skipulagsmála.
Umhverfisverkefni sveitarfélaga
eru víða mjög brýn. Frágangur
sorps er víða mikið vandamál, eink-
um þar sem landrými er lítið. Stuðla
ber að samvinnu sveitarfélaga á
þessu sviði enn frekar en nú er og
huga ber að hagkvæmni endur-
vinnslu.
Víða em frárennslismál þétt-
býlissvæða í ólestri. • Brýnt er að
stofna sameiginlegan lánasjóð til
að fjármagna kostnaðarsamar úr-
bætur sveitarfélaga.
Efla þarf skilning þjóðarinnar á
mikilvægi umhverfísvemdar í und-
irstöðuatvinnuvegum okkar og hlut
umhverfísgæða í alhliða velmegun
þjóðarinnar.
Hafi okkar kynslóð í huga orð-
takið Hreint land er fagurt land,
mun komandi kynslóð fá góðan arf
í hendur.
Höfundur er lyfjafræðingur og
stundakennari við Háskóla ís-
lands. Meðal áhugamáln eru
umhverfis- og ræktunarmál.