Morgunblaðið - 14.03.1973, Blaðsíða 17

MOKGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 14. MARZ 1973 * 17
BÓKASPJALL
_________a
I5FTIR
STFINAR J. LÚÐVÍKSSON
Þessa dagana hefur staAið yfir
iiinn árlegi bókamarkaður Bóksula-
féiags fslands. Vettvangur hans er
hið nýja verzlunarhús Málarans við
Grensásveg:. Bókamarkaður þessi hef
ur verið árviss viðburður um nokk-
urt skeið, og ef litið er til þeirrar
aðsóknar sem að honum er, og Jjeirr-
ar mikiu verzlunar sem þar fer fram,
verður ekki annað séð en að á hon-
um sé full þörf. Og mikið hiýtur
þessi niarkaðsx erzlun að létta mörgf-
um hókaútg'efandanum róðurinn, þar
sem hann hefði eila litil tíekifæri til
þess að koma bókaieifum sinum á
framfæri.
Siðan stofnað var til iMikamarkaða
þessara hefur leið þeirra legið úr
gamla l.istamannaskálarmm, í Iðnskól
ann við Skólavörðuholt, i Glæsibæ
og loks á Grensásveginn. Virðist erf
itt að finna honum samastað, enda
slíkt eðlilegt, þar sem nreira en litið
rými þarf til að koma þessuni vör-
um þannig fyrir að sænrilega verði
aðgengilegt. Ekki er mér kunnugt
um það hvað markaðssvæðið er nú
stórt, en mikið má vera ef þarna er
ekki unr að ræða einn af stærstu
verzlunarsölum borgarinnar —
og veitir þó tæpast af.
Oft hefur nrér fundizt furðulegt
livað bókaverzlanir borgarinnar
leggja litla álrerzlu á að láta gaml-
ar bækur liggja framnri til sölu. Það
eru aðeins þær verzlanir sem standa
i tengslum við bókaútgáfur, sein jafn
an hafa eitthvað af gömliini bókum
frammi, og þá undantekningarlitið
eigin bækur. Ein bókaverzlun hef
ur þó gert betur en aðrar á þessum
vettvangi: Bókaverzlun Sigfúsar
Eymundssonar í Austurstræti. I*ang-
að hefur helzt verið að leita ef mann
hefur vantað bók, sem ekki tilheyr-
ir næstliðinni jólabókavertíð. Eigend
ur bókaverzlananna hafa fært fram
þá skýringu á þvi hversu lítið af
gönrlum bókum þeir hafa á boðstól-
unr, að verzlunarrými þeirra sé tak-
niarkað. Þeir virðast þó jafnan hafa
nóg rými fyrir erlent blaðadót, sem
fyllir allar verzlanir. Sjálfsagt er
meiri eftirspurn eftir þeim en göml-
um bókum.
MIKIf) VERZLAö
Ekki er mér kunnugt unr það
hversu nrörg eintök bóka seljast á
markaði sem þessum, en þau hljóta
að vera nokkuð mörg og ekki er
ósennilegt að talan slagi upp í heild-
arsölu jólanrarkaðsins hér i Reykja-
vík. Forstöðumenn nrarkaðsins hafa
gert það að einkunnarorðum hans, að
þar sé gamla krónan í fullu verðgildi.
og víst er, að sennilega verður manni
sjaldan betur ljóst en einmitt þarna
hversu gífurlegt hrun krónunnar hef
ur verið á nokkrum árum. Bækur
senr gefnar voru út fyrir 5—7 ár-
um, kosta t.d. nálægt því 1/3 af því
sem ný bók kostar núna, og munu
þó bækur ekki hafa hækkað hlut-
fallslega jafn mikið og niargt annað.
Það er því ósköp eðlilegt að fólk
noti sér þetta tækifæri til nrikilla
bókakaupa. því þarna er örugglega
að finna bækur við smekk hvers og
eins.
Ég kom á bókamarkaðinn s.I. laug-
ardag og var þá drepið i hverja
snrugu við borðin, og stenrningin lík
þvi senr nraður værður var við á
ávaxta- eða fiskmörkuðum er-
lendis. Þar er fólk að koma til þess
að kaupa sér nauðsynlega fæðu, og
hið sama viðlrorf virtist rikja á bóka
markaðinunt. Það var nauðsynlegt að
kaupa sér lestrarefni. Gilti það jafnt
unr unga og aldna.
Ba‘kurnar á bókantarkaðinunt hafa
verið flokkaðar niður eftir ákveðn-
um forskriftum efnis þeirra, og fór
ekki hjá því að niaður tæki eftir því,
að þar sent yfirskriftin var „þjóð-
legur fróðleikur“, Jrar var þröngin
mest. Virðist það lestrarefni ákaf-
lega vinsælt nteðal Islendinga, og það
er vissulega niargt sem unnt er að
flokka undir þessa forskrift. Erlend
ar og innlendar skáldsögur virðast
einnig mjög vinsælar tll kaups.
Bækurnar á Irókantarkaðinum eru
nrjög ntisjafnar að aldri, Jrótt yfir-
gnæfandi meirihluti þeirra virðist
vera frá áratilgnum 1955—1965. Sagt
er að um 100 bókatitlar seljist upp
á markaði Jressum ár livert, Jiannig
að eftir tíu ár ætti Iítið að vera eft-
ir af þeim bókum sem nú eru á boð-
stólum.
bókaskrA
Af eðlilegunt ástæðum getur bóka-
markaður sent Jressi ekki staðið nenia
skamman tíma. ár hvert. Það værl
hins vegar full þörf á því að lrók-
salar og bókakaupntenn tækju hönd
unt santan um að gefa árlega út bóka
skrá yfir Jrær bækur senr fáanlegar
eru, og hefðu skrár þessar síðan til
sölu, eða lét.u þær iiggja framnti i
verzhinum sínum, og önnuðust síðan
afgreiðslu pantana á göntlum bókum.
Þetta fyrirkomulag gæti lika auð-
veldað því fólki sem ekki á þess
kost að komast á bókamarkaði að
eignast gamlar bækur sem Jrað hef-
ur áhuga á.

í kompaní við minkinn
Skorturinn er undirstaða hagfræð-
innar, er byrjendum í greininni sagt
strax i fyrsta tíma. Framleiðsluauð-
iindir eru af skornum skammti og
framboð lífsins gæða minna en laus-
beizlaðar þarfimar. Þess vegna verð
ur að taka í taumana og ákveða,
hvað skuli framleitt og handa hverj-
um. Án skortsins væri engin þjóð-
megunarfræði. Oft er nemendum þar
næst til áherzluauka borinn heila-
spuni um lifið i hagfræðilausu sam-
félagi, þar sem náttúran fullnægir
öllum mannlegum þörfum, efnahags-
starfsemi er engin, en gæðin öllum
frjáls og hvorki notaðir peningar né
skömmtunarseðlar. Þetta fyrirmynd-
arriki eða útópía er venjulega sett
niður á sólríkri suðurhafsey, og
hleypur þar mannskapurinn dag-
langt um gulinar fjörur in puris
naturalibus og leikur við hvern sinn
fingur. í öll mál eru etnir banan-
ar, sem vaxa villtir á trjánum — og
falla sjálfkrafa til jarðar, þegar þeir
eru fullþroskaðir, bætir hug-
myndaríkur kennari við og lygnir
augunum.
En þetta er helbert draumaland,
nær öll gæði lífsins eru af skornum
skammti miðað við margflóknar og
ríkar þarfir mannsins. Og þó hefur
til skamms tima verið talað um veiga
miklar undantekningar þar á. Hðf-
undur enskrar byrjendabókar kemst
svo að orði um þessi mál: „tbúi
Blackpoolborgar á kost eins mikils
fersks andrúmslofts og eins mikils
sjávar og hugur hans gimist. Hins
vegar er mjög takmarkaður sá fjöldi
minkakápa, sem hann getur gefið
frúnni. Minkurinn er sjaldgæfur og
Jiess vegna verðlagður og þar með
svo stíft skammtaður ástríkum eig-
inmönnum, að fæstir hafa efni á svo
mikið sem einni kápu.“ Svo
mörg voru þau góðu orð, og nú nálg-
umst við efnið óðfluga: Þessi klass-
ísku dæmi um óþrjótandi auðlindir
eru úrelt. Andrúmsloftið og sjórinn
í Blackpool eru komin í kompaní við
kinn. Þau gæði, sem nú er farlð
að nefna umhverfið, eru hagræn en
ekki frjáls. Víða er hörgull á hreinu
andrúmslofti og ómenguðu vatni, en
rányrkja ógnar ýmsum tegund-
um lífs.
Tvær ástæður liggja að því öðr-
um fremur, að umhverfið telst nú til
hagrænna gæða: Annars vegar hef-
ur áhugi á fögru umhverfi margfald-
azt, er þjóðir hafa auðgazt og átt
hægar með að fæða, klæða og hýsa
þegna sína. Hins vvgar, hefur losun
úrgangsefna i náttúruna náð því
marki, að ekki er ljóst, hvort leng-
ur verður við tekið án þess að var-
anlegt tjón hljótist af.
Og nú vakna ýmsar spurningar.
Hvernig er því farið, að gengið hef-
ur verið lengra í skerðingu þessara
gæða, en hagsmunir samfélags-
ins leyfa? Bendir þetta á grundvall-
arveikleika í ríkjandi efnahagskerfi?
Svarið við þessum og álíkum spurn-
ingum er margslungið, en í vissum
skilningi snýst það um eignhelgi. Er
þar var komið hagsögunni, að séð
varð, að náttúrunnar gæði voru ekki
óþrjótandi miðað við þarfir, að þau
voru hagræn, gerðist það, að um þau
myndaðist ekki ótvíræður eignarrétt
ur, eins og venja er um sjaldgæfa
hluti. Þau voru ekki verðlögð eins
og minkurinn, og allir gátu notað
þau að vild eftir sem áður. Ekki
verður rakið hér, hvers vegna ein-
staklingar eða fulltrúar þeirra slógu
ekki eign sinni á þessi verðmæti, það
væri of langt mál. Afleiðingarnar
má hins vegar taka saman í fáum
orðum: Einstaklingar, fyrirtæki og
jafnvel opinberir aðilar hafa átt
frjálsan aðgang að umhverfinu, og
notað það t.d. sem allsherjar sorp-
haug án þess að þurfa að bæta eig-
endum tap hreins lofts eða vatns.
Framleiðslustjórar hafa ekki séð
ástæðu til að halda spart á umrædd-
um þáttum í framleiðslunni, þar sem
þeir hafa notað þá endurgjaldslaust.
Þetta ástand hefay leitt til rangbrúk-
unar auðlinda efnahagskerfisins. Of
lítið er notað í framleiðslu af þeim
Þráinn Eggertsson.
aðföngum, sem verðgildi hafa, en of
mikið af þeim, er fást án endur-
gjalds. Verksmiðjustjórinn kaup-
ir sem sé ekki dýru verði útbúnað
til að eyða eitruðum úrgangsefnum,
ef hann fær óáreittur að hella þeim
í ána, sem rennur við verksmiðju-
vegginn. Renni áin sýo um borgir og
þorp spillir ólyfjanin t.d. drykkjar-
vatni, gefur af sér hvimleiðan fnyk,
og særir fegurðarskyn borgara og
þorpara, þá þeir spásséra eftir ár-
bakkanum með frúm sínum og fylgi-
konum. Hefðu framangreindir ein-
staklingar eða samtök þeirra slegið
eign sinni á ána, og væri slíkur af-
gerandi eignarréttur viðurkenndur
af dómstólum, mætti knýja verk
smiðjuhöldinn til að greiða eigendum
miskabætur, sem siðan væru notað-
ar til að standa straum af kostnaði
við hreinsun elfunnar. Ef vildi,
mætti einnig banna honum öll afnot
árinnar.
Hvor leiðin, sem farin væri, mundi
hækka framleiðslukostnaðinn í verk
smiðjunni, því að ekkert er ódýrara
við núverandi ástand en að fleygja
úrgangsefnum í vötn og vind. Menn
gera sér kannski ekki nægi-
oga giögga grein fyiir bví, að til
að draga úr mengun verður að beina
allstórum hluta framleiðslukrafta
þjóðarbúsins að hreinsunarstarf-
semi, en af þvi leiðir auðvitað, að
minna er unnt að framleiða af venju
legum neyzluvarningi. Ómengað loft,
vötn og land fást ekki gefins, þvert
á móti verður samfélagið að
láta hluta venjulegra neyzlugæða í
skiptum fyrir hreinna umhverfi.
Margir telja þetta góð kaup, en þó
er ekki víst, að allir fáist til að
borga sinn skammt. Hreint umhverfi
er i mörgum tilvikum sú tegund hag-
rænna gæða, sem nefnd eru almenn
ingsgæði. Almenningsgæðum er ekki
unnt að skipta milli manna
á ákveðnu svæði, njóti einn njóta
allir. Ennfremur er jafn kostnaðar-
samt að veita einum umrædda þjón-
ustu og veita öllum. Taki t d. kapp-
samur einstaklingur sig til og kosti
hreinsun andrúmsloftsins, sem hann
og fjölskyldan anda að sér, mundu
allir samborgarar hans njóta góðs
af og draga andann léttara. Hins veg
ar mundu margir þeirra vera ófúsir
til að taka þátt i hreinsunarkostnað-
inum, og halda að sér höndum í
þeirri vissu, að borgi þeir ekkert, fái
þeir samt að njóta allra úrbóta. Meng
unarvarnir hljóta að verulegu leyti
að vera í höndum ríkisvaldsins, sem
lagt getur skatta og gjöld á neyt-
endur og framleiðéndur. dæmt þá I
sektir og lagt lögbann við mengunar
starfsemi.
ÞRÁIIMIM EGGERTSSOIM
STRIK í REIKNINGINN