Morgunblaðið - 14.03.1973, Blaðsíða 15

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 14. MARZ 1973
15
Erlendur Jónsson
skrifar um
*
BOKMENNTIR
ÆVISKRA
Benjamín Kristjánsson:
VESTUR-ÍSLENZKAR
ÆVISKRÁR. IV.
Akureyri. 1972.
Síra Benjamín Kristjánsson
hefur sent frá sér fjórða bindið
af Vestur-íslenzkum æviskrám,
mikla bók að vöxtum sem hinar
íyrri. Hann segir meðal annars í
fórmála, að aldrei hafi verið ætl-
unin að semja tæmandi rit um
Vestur-lslendinga, „heldur væri
hér einungis um að ræða eitt-
hvert úrtak landnemanna ís-
lenzku í Vesturheimi og afkom-
enda þeirra, smátt eða stórt eft-
ir. atvikum, er nánast bæri að
líta á eins og lítið sýnishom af
íslenzku mannlífi í dreifingunni
vestan hafs, valin sem víðast og
án manngreinarálits, sem einmitt
þess vegna ætti að geta gefið
all glögga mynd af nýlendulífi
Islendinga vestra og veitt
nokkrar upplýsingar um, hvern-
ig þjóð vorri farnaðist í hinmi
framandi heimsálfu."
Þetta er hógværlega mælt og
skýrir þau markmið, sem
höfundur hefur keppt að
með samantekt þessa mikla rit-
verks, sem hlýtur þegar að hafa
kostað hann ærna virtnu, svo
ekki sé meira sagt. Varla legg-
ur nokkur í annað eins stór-
virki, nema hann hafi áður
fundið erfiði sinu skynsamlegan
tilgang — svona nokkuð hlýtur
að álitast fullviðamikið sem tóm-
stundagaman eitt, eða er ekki
svo? Gagn það, sem höfundur
undur ætlar öðrum að hafa af
verki sínu, fer svo eftir
þvi, hvað á þvi verður byggt síð
ar meir. Verður það t. d. keypt
og lesið af þeim, sem það fjall-
ar um — Vestur-íslending-
um sjálfum með þeim árangri, að
bönd þeirra við ættjörðina efl-
ist fyrir bragðið? Fróðlegt væri
að fá einhverja vitneskju um
það, þvi það gæfi betur til
kynna en flest annað, hvaða
þræðir hanga enn eftir af raun-
verulegum tengslum afkomenda
íslendinga vestan hafs við okk
ur hér, sem höfum lotið að þvi
hlutskipti að hanga við heima-
snagana.
t>ó þessar æviskrár slra
Benjamins séu vist eina rit sinn-
ar tegundar um viðkomandi efni,
ber ekki svo að skilja, að ekki
hafi margt verið samið og gefið
hér út sambærilegra rita undan-
farin ár, til að mynda um fólk á
ýmsum afmörkuðum svæðum
landsins. Ég nefni sem dæmi
Föðurtún Páls V. G. Kolku um
Húnvetninga, Strandamenn og
Dalamenn síra Jóns Guðnason-
ar og Mýramenn Magnúsar
Sveinssonar. Á þeim ritum og
öðrum slíkum annars vegar og
æviskrám síra Benjamins hins
vegar er lítill eðlismunur. Að-
eins eru fyrmefndu ritin stað-
bundnari, þar sem þau fjalla um
fólk á tilteknum svæðum hér
Hjartans þakkir með þúsund
kossum til ykkar aMra, er
glödduð mig á 60 ára afmæli
minu 6. marz sl. og gerðuð
mér daginn ógleymanlegan
með hlýjum kveðjum, góðum
gjöfum og vinaheimsóknum.
Guð biessi ykkur ÖU.
Sigurður Ölafsson,
Kjarlaksvölhini.
heima, en síra Benjamin rekur
feril fjölskyldna, sem dreifðar
eru í framandi álfu. Gerist ætt-
fræðingar einhvern tíma svo öt-
ulir, að þeir loki hringnum eða
með öðrum orðum reki flestar
ættir á byggðu bóli, al-lt í kring
um landið, má segja, að ævi-
skrár síra Benjamins eigi heima
við hliðina á þvíliku ritsafni.
Ekki er mér kunnugt um
vinnubrögð sira Benjamíns að
þessu safni fram yfir það, sem
hann hefur sjálfur upplýst, né
heldur uppsprettur hans að
heimildum. 1 fyrri bindun-
um þótti mér hann nokkuð háð-
ur heimildum sínum með því t. d.
að tina tii hégómleg aukaatriði
varðandi fólk, en síður i þessari
bók. Sumu, sem undirritaður og
kannski fleiri hefðu haft gaman
af að vita, gerir hann aftur á
móti litil skil. Til að mynda
hefði mér þótt fróðlegt að vita,
hvað af því fólki, sem
hann minnist á og nú lifir, tel-
ur sig mælt á íslenzka tungu eða
hvað af þvi telur sig stautfært
Síra Benjamín Kristjánsson
á venjulegan íslenzkan texta á
sama hátt og Islandsferðir eru
tíundaðar.
Hversu margir núlifandi Vest-
ur jslendingar geta lesið þessar
æviskrár, svo dæmi sé tekið?
Eða var kannski of nærgöngult
að fara svo grannt í sakirnar?
Margur er þarna nefndur, sem
sýnist ekki halda öðrum tengsl-
um við feðrajörð sina en þeim að
geta rakið hingað ættir sínar.
Nöfnin segja nokkra sögu i þeim
efnuip- Fæstir heita alisienzkum
nöfnum. Afbökuð islenzk nöfn
koma viða fyrir, og mundu þau
mörg hver talin ónefni hér
heima.
Og svo eru það myndimar, sem
eru margar, misjafnar að gæðum
og að fleira leyti sundurieitar.
Eitthvað sýnast mér þær koma
slaklega fram á síðunum; hafa
sumsé hreppt þoku á langri leið
gegnum myndamót og prentvél-
ar. Er leitt til að vita, því
mannamyndir í ritum af þessu
tagf gefa þeim hvað almennast
gildi. Á hinn bóginn segja þess
ar myndir svo mikið — ekki
skárri en þær þó eru — að al-
óiæs maður gæti samstundis get-
ið sér til af þeim einum, að þama
væru á ferðinni framandi andlit.
Lifsstillinn mótar ásjónuna, og
mörg svipbrigðin eru þess eðlis,
að þau gæti varla borið fyrir
augu í Húnaþingi eða á Strönd-
um né annars staðar hér heima;
andlitsfallið er kannski hið
sama, en manngerðin, týpan er
önnur, hvað sem veldur: lofts-
lagið, lifnaðarhættirnir, tízkan
eða hvað?
Langt er nú liðið, síðan
fyrstu íslendingarnir hleyptu
heimdraganum til að freista gæf-
unnar á sléttum eða í óruddum
mörkum Vesturheims. Áreið-
anlega höfum við Islending-
ar lagt af mörkum hlutfallsiega
eigi smærri skerf en aðr-
ar Evrópuþjóðir til að byggja
þann hluta heims, þó við mætt-
um þá við því sizt ailra að missa
svo margt fólk.
En hvað um sjálfa landnem-
ana? „Gripu þeir gæfuna?"
spyr sira Benjamín í formála.
Ekki kveður hann vera „til neitt
algilt svar“ við slíkri spurningu.
Líkast til væri nærtækast að
leita svarsins i þessum æviskrám
hans.
Saga þjóðarbrotsins ísienzka
vestan hafs spannar röska öld.
Um framtíð þess vitum við ekki,
þó líkur bendi auðvitað til að
það haldi áfram að dreifast,
blandast og aðlagast sínum
heimkynnum. Hvort sem nú
fengurinn að þessum æviskrám
er meiri eða minni, hygg ég að
séra Benjamín hafi tekið þær
saman og gefið út að fullnuðum
tíma, að það hafi ekki ver-
ið seinna vænna og annar mað-
ur hefði tæpast orðið til þess
miklu siðar af þeirri einföldu
ástæðu, að það verður ekki
vinnandi verk eftir nokkur ár
eða áratugi; fólkið dreift um all-
ar jarðir og minningar þess um
Frón gleymdar og grafnar.
P.S. í grein minni, Samantekt
um horfna þjóð, sem birtist í
blaðinu laugard. 24. feb. minnt-
ist ég á orð, sem hvorki hefði
„heyrzt hér í mæltu máli né sézt
á prenti fyrr en á síðastliðnum
áratug.“ Ég mun hafa gerzt
helzti fullyrðingasamur: orðið
mun vera lítið eitt eldra. — E-I
JÚHANN HJÁLMARSSON SKRIFAR UM BCDKMENNTIR
LEIKUR AÐ ORÐUM
Ólafur Haukur Símonarson:
MÁ ÉG EIGA VIÐ ÞIG ORÐ?
Ljóð handa fólki sem aldrei
les ljóð.
Myndir: Þorbjörg Höskulds-
dóttir.
SOR, Reykjavík 1973.
LJÓÐABÓK Ólafs Hauks Símon-
arsonar Unglinigarnir í eldofnin-
um (1970) var athyglisverð frum
smíð. í henni var skáldleg
stemning, stundum nokkuð há-
tíðleg og yfirdrifin að hætti
ungra skálda, en í heild sinni vitin
aði bókin um ferska skynjun
skáidsins.
Ólafur Haukur Simonarson hef
ur nú sent frá sér nýja ljóðabók
á vegum SÚR, samtaka ungra
rithöfunda. Má ég eiga við þig
orð? nefnist þókin og er mynd-
skreytt af Þorþjörgu Hös'kulds-
dóttur. Þessi bók er ólík fyrri
bókinni. Hin skáldlega stemning
hefur að mestu vikið fyrir veru-
leika dagsins í dag. Skáldið leit-
ast við að túlka hversdagsleikann
með öllum sínum smámiunum, á-
hyggj um, amstri og stundum dá-
litilli bjartsýni þrátt fyrir alla
vitleysuna. Nauðsynlegt er að
yrkja nógu einfalt og þlátt áfram
svo allir skilji, láta hátilegar
vangaveltur lönd og leið. Ljóðið
Bjartsýni er dæmigert fyrir Má
ég eiga við þig orð?:
ég held að umferðarljósin
séu skotin í mér
af því þau eru alltaf að blikka
mig.
ég held að bráðum stytti upp
af því nú er farið að rigna.
ég held að sildin komi bráðum
aftur
af þvi búið er að gera samnínga
um sölu á henni.
ég held að gjaldheimtan iáti mig
í friði
af því ég elska friðinn.
ég held að bráðum verði allt
í lagi
af því nú er allt í óiagi.
ég lieid að bráðum hefjist lífið
af því nú er allt svo dauðalegt.
Orðaleikir Ólafs Hauks Símon-
arsonar og há'fkæringur minna
á Jónas Svafár og Dag Sigurðar-
son. Ólafur Haukur lætur stund-
um orð og hugmyndir standa á
haus eins og Jónas til að sýna
fáránleik þeirra og merkingar-
leysi. Eins og Dagur gerir hann
gys að mönnum og málefnum.
Aftur á móti á Ólafur Haukur
Símonarson lít ð til af beiskju og
umvöndunarsamur getur hann
varla talist. Aðalatriðið í ijóða-
gerð hans er leikur. Ljóðin eru
flest gáskafull, oftast skemmti-
leg aflestrar, en um mörg þeirra
má segja að skáldinu takist ekki
fyllilega að veita lesandanum
hiutdeild í þeim. Þau eru tilraun
ir til að opna ljóðið, afklæða það
skrauti sínu og sem slík mjög
virðingarverð, en skáldið á enn
margt eftir ólært. Það stendur
vonandi til þóta.
Ljóð óiafs Hauks Símonarson
ar eru tilþreyting, sem gaman er
að kynnast. Þrátt fyrir að sum
þeirra, einkum lengstu ijóðin,
dæmist ef til v 11 léttvæg, eru inn
an um ljóð, sem sýna ótvíræða
hæfileika skáldsins. Að mínu viti
eru þan ljóð þest heppnuð sem
minna svolítið á Unglingana í eld
ofninum, en eru enn hnitmiðaðri
í framsetningu. Eitt þessara ljóða
er Vindurinn:
vindurinn hreinsar penna minn
um leið og ég rita
vindurinn feykir rósuni blóðs
míns
á hvíta örkina
Ólafur Haukur Simonarson
vindurinn blæs mér
inní hvítan vegginn
inní Ekkert
þaðan lagði ég upp.
Má ég e ga við þ'g orð? er off
sett fjölrituð þók o T fyrsta þók-
in, sem kemur út á vagum SÚR.
Ný ljóðaþók eftir Kristin Einars
son, myndskreytt af Gylfa Gísla
syni, er væntanleg innan
skamms. Þessi samvinna SÚR og
SÚM, ungra rithöfunda og ungra
myndlistarmanna, gefur góðar
vonir. Að minnsta kosti hefur
fyrsta bókin tekist vel. Má ég
elga við þig orð? er snotur þók
að frága.nigi; myndir Þorþjargar
Höskuldsdóttur gefa henni aukið
gildi.
^Jlýkomic^
Frá Sjálfsbjörg
í Árnessýslu og Vestmannaeyjum.
I tilefni Alþjóðadags fatlaðra efna félögin til kvöld-
fagnaðar í húsi kvenfélagsins Bergþóru Hveragerði
laugardaginn 17. marz kl. 21.
Ferð verður frá Umferðarmiðstöðinni kl. 19,45.
Þátttaka tilkynnist skrifstofu Sjálfsbjargar L.S.F.
fyrir fimmtudagskvöld. Sími 25388 og þar verða
jafnframt veittar nánari upplýsingar um ferðina.
SJÁLFSBJÖRG Árnessýslu,
SJÁLFSBJÖRG Vestmannaeyjum.