Eimreiðin - 01.07.1895, Blaðsíða 12

92
konar planta, og vaxi og þroskist eins og hver önnur jurt. Pessi skoðun
kemur mjög ljóslega og skritilega fram i ritlingi einum dönskum um mó
frá 1825; höf. segir meðal annars: »Hestar verða feitir, sjeu þeir vel
aldir, eins er um móinn, ef hann vex i góðum jarðvegi«. far er hinni
»einkennilegu móplöntu« einnig likt saman við skóg.
Mómýrar taka yfir mjög stór svæði i tempraða beltinu og heim-
skautsbeltinu á norðurhveli jarðar, en ekki er mó að finna í heitu lönd-
unum, og mun það einna mest koma af því, að í þeim löndum upp-
leysast jurtaleifar mjög fljótt sökum hitans. Má t. a. m. sjá það á því,
að i skógum hitabeltisins reka menn sig sjaldan á trjástofna, er oltið
hafa um koll; þeir fúna niður á örstuttum tima og safnast þvi ekki
fyrir, en í frumskógum kaldari landanna verður varla þverfótað fyrir
hálífúnum mosavöxnum trjábolum.
Mólagið er mjög mismunandi að þykkt; þykkast i mómýrum, er
myndazt hafa i tiltölulega litlum en djúpum skógarvötnum. Eitthvert
þykkasta mólag, sem menn þekkja, er á Þýzkalandi, 70—80 fet á þykkt;
annars er mólagið á Norðurþýzkalandi vanalega 12—24 fet. I vorri
álfu er tiltölulega hvergi eins mikið af mómýrum og á Irlandi; ná þær
þar yfir x/10 hluta af yfirborði alls landsins og mólagið er víða 50 fet
á þykkt. Optastnær liggur mórinn þar í jörðu, sem þær jurtaleifar, er
hann er framkominn af, hafa setzt og fúnað; en þó má hitta mólög á
stöðum, þar sem aldrei hefur verið nein mómýri. Til þess liggja ástæður
þær, sem nú skal greina.
Pess var áður getið, að á mýrum þeim, er hámýrar nefnast, er
mikil bunga i miðju. í rigningatið belgist nú þessi bunga upp meira
og meira, því að mosinn sýgur í sig vætu nærri þvi takmarkalaust. I
öllum þeim jurtaleifum, sem eru að uppleysast á mýrarbotninum, mynd-
ast, eins og áður er sagt, ýmsar lopttegundir, er leita upp á við. Sje
nú mýrin i nokkrum halla, — og það á sjer opt stað sökum þess hvað
mosinn heldur vel i sjer vatninn, — þá sígur bungan af vatnsþyngslun-
um undan brekkunni og getur svo farið, að jurtaflækjan, er bunguna
myndar, þoli ekki þrýstingu vatnsins og lopttegundanna og rifni, og
flæðir þa biksvört móleðjan út yfir allt. Móflóð koma eigi allsjaldan
fyrir á Irlandi og spilla stórum landinu; eitt hið mesta móflóð, er menn
hafa sögur af i því landi, rann i júlí 1821. Flóðið var sumstaðar
60 fet á þykkt og náði yfir 5 ferh. mílur; það ólgaði rjett eins og syði
i þvi og ruddi um trjám og öllu, sem fyrir varð. Dagana fyrir flóðið
hafði verið mikil hreyfing á yfirborði mýrarinnar, og munu það hafa
verið lopttegundirnar, er leiluðu á, en gátu ekki brotizt út fyr en vatns-
þrýstingin var orðin nóg. Slik móflóð gera það að verkum, að til geta
verið mólög, þar sem mór hefur ekki myndazt.
Pótt eigi sje sú skoðun rjett, að mórinn vaxi aptur eins og planta,
sje aðeins nokkuð af mólaginu skilið eptir, þá er vist um það, að sjeu
skilyrðin fyrir mómyndaninni framvegis fyrir hendi, þá kemur fram nýr
mór. En nú er það sumstaðar, að menn grafa mólagið alveg burt og
þurka upp mýrina, og er svo sem auðvitað, að þar getur ekki »vaxið«
nýr mór; annarsstaðar er tekinn upp mór, þar sem nú er engin mýri.
Náttúran stendur ekki i stað; yfirborð jarðarinnar, sem i fljótu bragði
virðist óumbreytanlegt, er sifellt að skipta um útlit, þótt hægt fari;