Eimreiðin - 01.07.1895, Blaðsíða 11

9i
myndar kolsýru. Hefur kolefnið þar farið hringferð, úr loptinu i jurt-
irnar og svo aptur í loptið.
Ýmsar jurtir geta orðið til þess, að mynda mómýrar. Það eru
einkum starartegundirnar, sem setjast að í grunnum vötnum, eins og
áður er lýst, en optast nær eru þær ekki einar um hituna. Innan um
þær vaxa ýmsar mosategundir, einkum þær, er teljast til hvítmosanna
(sphagnum). Pessar mosategundir eru svo úr garði gerðar, að þær geta
sogið i sig ósköpin öll af vætu rjett eins og njarðarvöttur. Þær þrífast
bezt þar sem votast er, og vaxa þvi öflugar sem lengra dregur út i
vatnið; deyja elztu angarnir og mynda mó, en jafnóðum vaxa nýir upp
á við og út á við; þeir deyja, bætast við mólagið og gengur svo koll
af kolli. Af þessu leiðir, að þær mýrar, sem mestmegnis eða eingöngu
eru myndaðar af hvítmosum, eru hæstar i miðjunni, alveg gagnstætt
öðrum mýrum; getur bunguna borið allt að 40 fetum yfir jaðrana. Þess
konar mýrar eru opt nefndar hámýrar. Pað er einkennilegt fyrir hvit-
mosana, að þeir geta eigi einungis breytt stöðuvatni i mýri, heldur geta
þeir einnig gert fen og flóa, þar sem áður var þurlendi. Það ber við
opt i skógum, að lautir verða þar sem trje hafa oltið um og safnast
þar i vatn; hvitmosar setjast þar að, þeir soga í sig vætuna úr jörðunni
og rakann úr loptinu og smátt og smátt myndast mosaþemba, er stöðugt
vex að þykkt og ummáli; hún umkringir næstu trje, þau feygjast af
vætunni, velta um og hyljast af mosanum; svona gengur koll af kolli
og sumstaðar á Pýzkalandi eru þess dæmi, að stórir skógar hafa breyzt
í fen og foræði á þenna hátt. Innan i mosaþembunni, sem getur haft
allt að 9/10 i sjer af vatni, myndast svo smámsaman mór. Enn getur
myndast mór i skógarvötnum af þvi ógrynni af laufi, er fýkur út i
vatnið og sekkur til botns.
Það eru þá einkum til þrennskonar mómýrar: stararmýrarnar, er
sjerstaklega myndast i grunnum vötnum; hámýrarnar; i þeim vaxa eink-
um hvitmosar, og loks skógarmýrarnar. En ekki er þetta svo að skilja,
að allar mýrar sjeu annaðhvort stararmýrar, hámýrar eða skógarmýrar,
þvi að eitt mólag getur verið myndað bæði af störum, mosum og lauf-
blöðum, heldur svo, að mýrarnar eru myndaðar af þeim jurtum, sem
þær eru kenndar við, öðrum fremur. Það sem hjer er sagt um mó
og mómýrar, er eptir rannsóknum danskra, sænskra og þýzkra náttúru-
fræðinga; margt er auðvitað eins i þeim efnum allsstaðar, en annað
aptur frábrugðið; verður lítið sagt um íslenzkar mómýrar sjerstaklega,
þar eð þær eru órannsakaður enn þá, — en eflaust mundi það hafa
talsverða verklega og vísindalega þýðingu að rannsaka þær; — þó er
vist um það, að margar eru stararmýrarnar á Islandi; má nefna sem
dæmi upp á þær vatnsmýrina við Reykjavík; það er auðsjeð að Re)^kja-
vikur tjörn hefur fyrmeir náð miklu lengra suður á bóginn, en vatnsmýrin
er allt af að vaxa út í hana. Mórinn er mjög með ýmsum hætti, eptir
þvi hversu gamall hann er, hvaða jurtaleifar eru í honum o. s. frv.
Stundum er ekki hægt að greina neinar jurtaleifar; þær eru allar upp-
leystar og mórinn orðinn að svartleitri jarðtegund; aðrar mótegundir eru
aptur mestmegnis brúnleitir jurtastönglar og blöð; það nefna menn, að
mórinn sje óþroskaður. Það hefur verið algeng trú, og enn þá eldir
eptir af henni hjá danskri og þýzkri alþýðu, að mórinn sje nokkurs