Morgunblaðið - 04.03.1990, Blaðsíða 15

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 4. MARZ 1990
C 15
Lean, O’Tooie, Sharif og framleiðandinn Sam Spiegel í eyðimörkinni
við gerð Arabíu-Lárensar.
Snilligáfu hans er að fínna í klipp-
ingunni, frábærri samsetningu
hljóðs og myndar bæði á milli og
innan atriða. Robert Bolt hefur sagt
að hann eigi hugmyndina að ein-
hveiju þekktasta atriði kvikmynd-
anna þegar Peter O’Toole í Arabíu-
Lárensi slekkur á eldspýtu og upp
kemur eldrauð sólin yfir allt tjaldið
í næsta atriði. Það má vera að
Bolt sé í fullum rétti að eigna sér
það en myndir Leans eru yfirfullar
af svipaðri hugkvæmni. Brothljóð í
gleri tengir hann skrölti í sporvagni
í Zivagó lækni. Hósti í betlara verð-
ur að hergöngumarsi spilaður til
heiðurs breskum foringja í Ferðinni
til Indlands. Hósti betlarans gefur
hljómsveitinni tóninn - fátækt Ind-
lands gerir bresku herraþjóðina því
voldugri.
Christopher
Hampton varð f rð
að hverfa; Hættu-
leg sambönd greip
inní.
Tvaer Dickens-myndir Leans; Oliver.Twist og Great Expectations .
Robert Bolt tók við af Hamp-
ton; önnur sýn á bókina.
gekk ekki upp. De Laurentiis gerði
hana síðar með Mel Gibson í aðal-
hlutverkinu. E.M. Foster og saga
hans, Ferðin til Indlands, braut um
síðir einangrun Leans. Mynd hans
úr breska nýlendutímanum á Ind-
landi var geysilega vel tekið um
allan heim og þótti Lean blessunar-
lega endurheimtur með alla sína
fyrri töfra óskerta.
Lean byijaði við klippiborðið og
hann hefur aldrei yfirgefið það. I
Ferðinni til Indlands stóð: „Leik-
stýrt og klippt af David Lean.“
Meðgöngutími mynda Leans er
alltaf langur, yfirleitt fimm ár, og
Nostromo er engin utantekning.
„Drífum í þvi,“ sagði hann við
Christopher Hampton árið 1986 og
núna fyrst eru tökur að hefjast. I
millitíðinni liggur þrotlaus vinna í
handriti. Hampton hefur lýst því
hvernig var að vinna með Lean að
undirbúningnum. „Við unnum sam-
an í sex mánaða lotu og vorum þá
komnir með nk. „uppkast" og ljóst
varð. að við mundum ekki ljúka
verkinu svo við sömdum um annað
sex mánaða tímabil." En það var
ekki aðeins handritið heldur öll bíó-
myndin sem var að fæðast þessa
mánuði. „Við teiknuðum atriðin
. . . og ræddum við kvikmynda-
tökumenn um hvemig ákveðin at-
riði yrðu lýst. Og listamenn teikn-
uðu myndir af því hvemig tenging-
in yrði á milli tveggja atriða. Þetta
er ekki gert lengur. Og meðan á
þessu gekk vomm við þegar farnir
að prófa leikara. Fjómm sinnum
reyndum við grískan leikara að
nafni Georges Corraface í hlutverk
Nostromo, sem var í mynd Peter
Brooks, The Mahabharata.. . . Ég
man að Lean sagði að Corraface
hefði svipuð áhrif á hann og Omar
Sharif þegar hann fyrst sá hann.
Það sem mér líkaði best við Lean
var hversu opinn hann var fyrir
hugmyndum. Hann hafði hrifist
mjög af bókinni og var afar spennt-
ur fýrir mörgum atriðum hennar
og hvemig þau kæmu út á filmu."
En Hampton þótti nóg um. Níu
mánuðum og sex uppköstum seinna
fannst honum þeir hjakka í sama
farinu. „Mér fannst við gera breyt-
ingar breytinganna vegna.. . . Við
eyddum viku í að greina hvern þátt
í uppfærslu atriðis þar til við feng-
um myndirnar í nákvæmlega rétta
röð . . . og þremur vikum seinna
var það allt rifíð niður og byijað
uppá nýtt. Maður fékk nóg þegar
hann sagði: „Jæja, föram og lítum
aðeins aftur á fyrsta atriðið."
Eftir 12 mánuði varð Hampton
frá að hverfa því Milos Forman var
að fara af stað með sína útgáfu af
Hættulegum samböndum svo það
varð að hafa hraðar hendur ef út-
gáfa Hamptons átti að verða á
undan. Hann sagði upp hjá Lean
með tveggja vikna fyrirvara. „Ég
held hann hafi skilið það. En ég
held hann hafi ekki verið ánægður.
Ég held hann hafi litið á það sem
einskonar liðhlaup," sagði Hampt-
on.
Lean snéri sér að Bolt, sam-
starfsmanni frá Arabíu-Lárensi,
Zivagó lækni og Dóttur Ryans.
Bolt lagði aðrar áherslur á söguna
og vill ekki segja hvað hann notar
úr handriti fyrirrennara síns.
Hampton telur hana vera um blekk-
inguna sem þráin eftir efnislegum
gæðum fóstrar en segir söguna svo
margslungna að erfitt sé að lýsa
henni í einni setningu, ekki frekar
en Hamlet. Bolt segir hana vera
um „fall“ hetjunnar Nostromo,
„mannsins sem allir treysta á en
sem stelur og svíkur það traust.
Hann er kallaður okkar maður og
okkar maður fellur.“ (Nostromo fær
það verkefni að fela silfurfarm upp-
reisnarhersins en lætur sem hann
hafi tapast á hafinu. Hann stelur
raunar silfrinu og hyggst verða
„ríkur í makindum" á því.)
Þeir hafa ólíkan skilning Bolt og
Hampton á fleiri þáttum sögunnar
en yfír þeim svífur Lean. Atriði sem
kalla á myndrænan stórfengleik
setur hann greinilega í ham en
hann kann líka vel að meta að-
ferðir sem stytta honum leið, segir
Bolt, sérstaklega ef það hjálpar
ijárhagsáætluninni. „Einu sinni eða
tvisvar segir hann: Robert getum
við ekki gert þetta með færra fólki?
Getum við myndað í herbergi og
heyrt í fjöldanum utandyra?"
Þess má geta að Lean hefur reynt
að fá Marlon Brando til að leika
hrottalegan hershöfðingja myndar-
innar en leikstjórinn heldur mikið
uppá Brando og sagði í viðtali fyrir
nokkrum árum að hann hafi íhugað
hann í titilhlutveVkið í Arabíu-
Lárensi. „Ég held hann sé einn
mesti kvikmyndaleikari heimsins.
Mér finnst hann frábær en hann
hefur ekki fengið mörg góð hlut-
verk,“ sagði Lean.
Allir gera þeir sér grein fyrir að
í höndum þeirra er ekki neitt popp-
komsfóður, sérstaklega nú á tímum
stórgróðaæðis í Hollywood og fram-
haldsmyndaflóðs. Þeir vita að þeir
eiga varla eftir að græða á bók-
menntalegu meistaraverki sem
aldrei hefur verið kvikmyndað áður.
En það dregur ekki úr þeim mátt.
Bolt segir: „Hvað get ég gert?
Einhver segir: Vilt þú gera handrit-
ið að Nostromo? Ég segi: Frábært.
Einhver segir við mig: Vilt þú gera
handritið að Indiana Jones? Ég segi:
Nei, jæja . . . hvað geturðu borgað
mér mikið?"
Hampton segir: „Þegar allt kem-
ur til alls er þetta mjög dmngaleg
og flókin saga og maður glímir við
hana aðeins af því að mann langar
til þess. Ekki með því hugarfari að
hún eigi eftir að hala inn 100 millj-
ónir dollara."
Byggt á American Film og fleiru.

hveijum göllum. Lean væri einum
of fullkominn.
Ferli hans má skipta í tvennt, í
tímann fyrir og eftir Brúna yfir
Kwai (1957). Hann byijaði sem
klippari (Pygmalion) og er enn einn
af fremstu klippurum kvikmynda-
heimsins og hafa leikstjórar eins
og Steven Spielberg ekki lært lítið
af verkum hans, sérstaklega er
varðar samtengingar atriða. Fjórða
myndin, sem hann leikstýrði, róm-
antíski gimsteinninn Brief Encount-
er (1945) vakti fyrst á honum veru-
lega athygli og á eftir fylgdu tvær
Dickens-myndir, Great Expectati-
ons og Oliver Twist, sem enn er
það besta sem eftir Dickens hefur
verið myndað. Upphafsatriðið í
fyrrnefndu myndinni er skólabókar-
dæmi um notkun klippingar til að
skapa og magna spennu. Á eftir
fylgdu fimm smærri myndir á árun-
um 1949 til 1957 þegar við tóku
Hollywood-stórmyndimar, sem
haldið hafa nafni Leans á lofti æ
síðan.
Þijár fyrstu rúlluðu yfir heiminn
en með þeirri fjórðu, Dóttir Ryans
(1970), kom skellur sem bergmál-
aði í 14 ár. Gagnrýnendur rökkuðu
hana heiftarlega í sig. Hún var
tæpir fjórir tímar og innihaldið þoldi
ekki slíka maraþonfilmu (í staðinn
fyrir að líta út eins og allar þessar
milljónir sem hafa verið lagðar í
hana virkar hún eins og tíminn sem
fór í að gera hana, skrifaði gagn-
rýnandi). Lean dró sig í hlé úr kvik-
myndaheiminum og inní skel heima
á Englandi. Á þessu tímabili reyndi
hann að fá kvikmyndaframleiðand-
ann De Laurentiis til að gera með
sér myndina Uppreisnin á Bounty
eftir handriti Roberts Bolts en það
„AHRIFAMIKIL
„UMDEILD“
„ÁTAKANLEG
,ATAKANLEG, EN SNJÖLL“
Woman ’s Journal
„Ég mæli með Undirheimum Brooklyn, þó ekki fyrir þá sem
eru viðkvæmir“
Sunday Express
„Mannleg, en fögrn- í villimennskunni**
Time Out
„Fagmannlega unnin mynd...stórfengleg og mögnuð mynd“
The Times
„Þú munt aldrei gleyma þessari mynd“
DailyStar
Sýndkl. 5 - 7 - 9og 11 Bönnuðinnan 16ára
ÍÖHL HÁSKÓLABÍÖ
HIIMÍlllHlmSÍMI 2 21 40