Morgunblaðið - 21.12.1985, Qupperneq 44

44
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 21. DESEMBER1985
Utgefandi ttMfiMfr Árvakur, Reykjavík
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson.
Aöstoöarritstjóri Björn Bjarnason.
Fulltrúar ritstjóra Þorbjörn Guðmundsson, Björn Jóhannsson, Árni Jörgensen.
Fréttastjórar Freysteinn Jóhannsson, Magnús Finnsson, Sigtryggur Sigtryggsson, Ágúst Ingi Jónsson.
Auglýsingastjóri Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 10100. Auglýsingar:
Aöalstræti 6, sími 22480. Afgreiösla: Kringlan 1, sími 83033.
Áskriftargjald 450 kr. á mánuöi innanlands. í lausasölu 40 kr. eintakiö.
Tengsl framleiðni
og launa
Laun í fiskvinnslu eru 60%
hærri í Danmörku og Noregi
en hér á landi, ef miðað er við
vinnustund. Ef hinsvegar er miðað
við launakostnað á hverja fram-
leiðslueiningu snýst dæmið við.
Laun á hvert kíló fullunninnar
sjávarvöru er nokkru hærra hér á
landi en þar. Þetta er meginniður-
staða vinnuhóps á vegum Kjara-
rannsóknarnefndar, sem sent hef-
ur frá sér skýrslu um athuganir
og samanburð á launum og launa-
kostnaði hér og í grannríkjum,
Bretlandi, Danmörku og Noregi.
Þessi niðurstaða undirstrikar og
áréttar það beina samband sem
er á milli framleiðni og launa.
Eina raunhæfa leiðin til varan-
legra kjarabóta liggur um aukna
framleiðni, aukinn hagvöxt,
stærri skiptahlut á þjóðarskút-
unni.
Morgunblaðið bar skýrslu
starfshóps Kjararannsóknar-
nefndar undir Asmund Stefáns-
son hjá ASÍ og Vilhjálm Egilsson
hjá VSÍ í fréttaviðtali í gær. Svör
þeirra fara í aðalatriðum saman,
þó nokkur blæbrigða- eða áherzlu-
munur sé á þeim. Hér skulu nefnd-
ir nokkrir orsakaþættir minni
framleiðni í fiskvinnslu hér á
landi en í samkeppnislöndum
okkar:
• Selormur í fiski, sem hér
veldur miklum aukakostnaði og
minni vinnuafköstum, kemur
verulega minna við sögu í fyrr-
greindum samanburðarlöndum.
• Fiskvinnsla hér á landi hefur
ekki getað vélvæðst eða fært sér
tækninýjungar að sama skapi í
nyt og fiskvinnsla grannþjóða,
fyrst og fremst vegna þess að
henni hefur lengi verið gert að
hanga á rekstrarlegri horrim,
þegar bezt lætur, en sæta tapi,
ganga á eignir og safna skuldum
og fjármagnskostnaði í annan
tíma.
• Skipulag og stjórnun kemur
og við sögu, en fram kemur í til-
vitnaðri skýrslu, að Danir standa
okkur framar bæði að vélvæðingu
og skipulagningu í fiskvinnslu.
• Vilhjálmur Egilsson segir
launakerfi Dana öðru vísi upp
byggt. Hér er bónus reiknaður
ofan á fast tímakaup. Hjá Dönum
ákvæðisvinna. Afköst eru uppi-
staða launa.
• Ásmundur Stefánsson leggur
áherzlu á menntun og aðbúnaði
fiskvinnslufólks sé mun betur
fyrir komið hjá Dönum og Norð-
mönnum en hér, sem komi fram
í meiri vinnuafköstum.
Niðurstaða þessa samanburðar
er í stuttu máli sá að Danir og
Norðmenn greiða bæði hærra
tímakaup og hráefnisverð en gert
er hér á landi. Vélvæðing, tækni,
skipulag, stjórnun og betri nýting
vinnutíma valda því hinsvegar, að
framleiðni í fiskvinnslu þeirra er
mun meiri. Þetta veldur því að
launakostnaður á hverja fram-
leiðslueiningu, og það er hann sem
skiptir meginmáli, verður þrátt
fyrir allt lægri þar en hér. Útkom-
an er beggja hagur, fyrirtækisins
og fólksins, er að framleiðslunni
vinnur. Hún er vissulega íhugun-
arefni, bæði fyrir vinnuveitendur
og verkafólk, að ógleymdum þeim
stjórnmálaöflum, sem hanna at-
vinnuvegum okkar starfsramma.
Einn þáttur er enn ónefndur.
Hvern veg fjármagn í sjávarút-
vegi og þjóðarbúskapnum yfir-
höfuð er nýtt. Hagkvæmni í at-
vinnuiífi byggist ekki einvörðungu
á nýtingu starfsfólks, menntun
þess og þekkingu. Hún byggist
ekki síður á arðsemi fjárfestingar.
í sjávarútvegi okkar skiptir mestu
máli, eins og allt er í pottinn búið,
að ná þeim afla á land, sem fiski-
fræðileg rök standa til, með sem
minnstum kostnaði, og vinna hann
á sem hagkvæmastan hátt í verð-
hæstu útflutningsvöruna. Hér
sem annarstaðar er kapp bezt með
forsjá.
Ef miðað er við almenningskjör
hér á landi á kreppuárunum,
1930—1940, búum við í gósentíð,
að ekki sé minnst á móðuharðindi
enn eldri tíðar. Ef við berum okkur
hinsvegar saman við ríkustu þjóð-
ir heims á iíðandi stund þá stönd-
um við þeim að baki — um margt.
Við tölum jafnvel um landið okkar
sem láglaunasvæði. Við lokum
hinsvegar augum, á stundum,
fyrir sjálfskaparvítum, sem rýra
kjör okkar: 1) himinháum erlend-
um skuldum, 2) röngum fjárfest-
ingum, 3) 10—15 ára stöðnun eða
hægþróun í atvinnulífi okkar, 4)
verðbólgu, sem er margföld í
samanburði við samkeppnisþjóðir,
5) ónógum stuðningi við hagnýtar
rannsóknir í þágu atvinnuvega, 6)
átaka á vinnumarkaði, sem eru
tíðari hér en víðast annars staðar.
Mistök af þessu tagi eru því aðeins
afsakanleg, að menn dragi af þeim
rétta lærdóma. Við höfum ekki
áunnið okkur þá réttlætingu,
nema að mjög takmörkuðu leyti,
enn sem komið er.
Sjávarútvegur, veiðar og
vinnsla, er undirstöðugrein í þjóð-
arbúskap okkar; meginuppspretta
velferðar okkar og efnalegs sjálf-
stæðis. Það ríkir alltof mikil þögn
um vandamál hans, sem eru
vandamál okkar allra, ef grannt
er gáð. Sá lærdómur, sem fram
kemur í skýrslu starfshóps Kjara-
rannsóknarnefndar, og fjallar
fyrst og fremst um beint samband
framleiðni og launa, á við um
atvinnulífið í heild, og á erindi við
okkur öll. Hann segir okkur það,
sem við vissum fyrir, að lífskjör
verða ekki til í slagyrðum, ekki
heldur, nema að takmörkuðu leyti,
í samningum, heldur í verðmætum
í atvinnulífinu og þjóðarbúskapn-
um.
Við höfum farið margan koll-
hnísinn í kjaraátökum. Og fram-
undan er enn ein prófraunin með
nýju ári. í þeirri prófraun verðum
við að taka mið af viðblasandi
staðreyndum efnahagslífsins:
byggja grunn að varanlegum
kjarabótum í stað þess að bera
olíu á verðbólgubálið.
Umsjónarmaður Gísli Jónsson 317. þáttur
Vont málfar fólks, sem vinn-
ur við flugsamgöngur á tslandi,
hefur borið á góma undanfarið.
Hér í blaðinu mátti sjá greinar
um þetta efni, slíkar að um-
sjónarmaður ætlaði vart að
trúa sínum eigin augum. En
það mun ekki að ástæðulausu
sem nefnd hefur verið kjörin
til að bæta úr þessu. Daginn
áður en þetta er skrifað sagði
viðmælandi umsjónarmanns
frá því, að á Reykjavíkurflug-
velli hefði hvað eftir annað
verið sagt við sig infantiö í
staðinn fyrir smábarnið eða
litla barnið. Þykir nú umsjón-
armanni skörin vera farin að
færast upp í bekkinn. Verður
þó að vona að hvergi á íslandi
verði á næstunni talað um jóla-
infantið í staðinn fyrir jóla-
barnið.
*
En hvers vegna heitir barnið
barn? Vegna þess að það er bor-
iö. Nafnorðið barn kemur af 2.
kennimynd sagnarinnar að
bera, en hún fer eftir 4. hljóð-
skiptaröð: bera-bar-bárum-bor-
iö. Samsvarandi orð um af-
kvæmi mannsins eru í mörgum
náskyldum málum. Gotneska
var að þessu leyti alveg eins
og íslenska og önnur Norður-
landamál, en í ensku hefur
samsvarandi orð týnst. I máli
Hjaltlendinga var barn bjadni
(orðið til úr barnit, segir Jan
de Vries), og minnir þetta
okkur á þann framburð sem
tíðkast víða hér á landi, enda
þótt Skaftfellingar sumir
hverjir þráist enn við og segi
barniö með rödduðu r-i og löngu
a-i, mjúkt og fallega eins og
umtalsefninu hæfir.
Af 4. kennimynd sagnarinn-
ar að bera, sem í forneskju
hafði stofnsérhljóðið u, kemur
nafnorðið bur=sonur, sömuleið-
is buri eins og í tvíburi og þrí-
buri. Ekki þykir umsjónar-
manni mikil þörf á nýyrðinu
nýburi fyrir jóð eða ungbarn.
Af sömu kennimynd og bur er
svo buröur, og þar af kemur
byröi með i-hljóðvarpi. Enn er
þess að geta að af sömu kenni-
mynd er Bor, en það er nafn
þeirrar karlveru sem gat sjálf-
an Óðin og bræður hans, Vilja
og Vé.
Af þriðju kennimynd bera,
bárum, er dregið nafnorðið
bára, sögnin að bæra og lýsing-
arorðið bær. Það er tíðara í
samsetningum en eitt sér, svo
sem hestbær, léttbær, mannbær
og þungbær. Sigurður Vigfús-
son íslandströll (1691-1752)
gerðist svo þungur að hann
varð ekki hestbær. Þá er sá,
sem borinn verður, einnig
nefndur bærilegur, en hið gagn-
stæða er auðvitað óbærilegt.
Nafnorðið bær er af allt
öðrum uppruna en lýsingarorð-
ið bær. I nafnorðinu er æ komið
af ó, en í lýsingarorðinu af á,
svo sem áður sagði. Nafnorðið
bær á sér líka frændyrðið býr,
sem nú er að vísu dautt hjá
okkur, en lifir góðu lífi með
sínu lagi hjá frændþjóðum
okkar. Að sjálfsögðu er bær
eða býr, þar sem menn búa.
Nú líður á mánuðinn ýli,
honum lýkur á aðfangadag jóla
og við tekur mörsugur. Ýlir
heitir einnig frermánuöur, sbr.
allt frosttalið í síðasta þætti.
Mörg eru hin gömlu íslensku
mánaðanöfn mikil ráðgáta. Svo
er þó talið að ýlir (gotn. jiuleis)
sé samstofna jól. Hann er sem
sagt jólamánuðurinn. Ekki
batnar, þegar kemur að heitinu
mörsugur, enda veit ég ekki
einu sinni hvernig á að skipta
því. Er það mör-sugur eða
mörs-ugur? Hjálpi mér nú hver
sem betur getur. Þess má
reyndar geta að mörsugur heit-
ir einnig hrútmánuður, því að
þá er fengitími ánna.
Umsjónarmanni hefur borist
í hendur kynningarbæklingur
frá Hagræðingu hf. Honum
þykir sumt af efni bæklings
þessa nokkuð torskilið, og skal
hér nefna fáein dæmi:
1) „Er mikil velta á starfs-
fólki?"
2) „Taka starfsmenn illa við
stjórnun?"
3) „Vilja allir skipta sér að?“
4) „Það þarf að endurskoða
starfslýsingar, framkvæma
starfsmannamat eða breyta
skipulagi þannig að það verði
virkara."
Hér verður fátt um svör,
miklu fremur spurt á móti.
Hvað merkir t.d. fyrsta spurn-
ingin um „veltuna á starfs-
fólkinu"? Er það kannski valt
í sessi í bókstaflegri merkingu?
Merkir spurning 2 kannski:
láta starfsmenn illa að stjórn?
Er í þriðju spurningu átt við
hugsanlega „afskiptasemi"
starfsmanna? Umsjónarmaður
kannast við afskipti en ekki
aðskipti. Að lokum spyr um-
sjónarmaður um hvaða
„mannamat" sé að ræða í
fjórðu tilvitnun. Gott væri að
fá um þetta svör frá höfundum
bæklingsins.
☆
Léttum svo þetta hjal með
gamalli Grýluþulu (en grýla
merkir víst hin ógurlega, sbr.
gruelig ádönsku);
Grýla var að sönnu
gömul herkerling,
bæði á hún bónda
ogbörntuttugu.
Eitt heitir Skreppur,
annað Leppur,
þriðji Þröstur,
Þrándur hinn fjórði
Böðvar og Brynki,
Bolli og Hnúta,
Koppur og Kyppa,
StrokkurogStrympa, _
Dallur og Dáni,
SleggjaogSláni,
Djangi og Skotta.
Ó1 hún í elli
eina tvíbura,
SighvatogSyrpu,
ogsofnuðubæði.
Að svo skrifuðu óskar
umsjónarmaður lesendum
gleðilegrajóla.
Selfoss:
Fimm kórar á jólatónleikum
SelfosHÍ, 18. desember.
HINIK árlcgu jólatónleikar í Sel-
fosskirkju fóru fram 15. desember
sl. Á tónleikum þessum sungu 5
kórar sem starfandi eru á Seífossi
og Lúörasveit Selfoss lék. I lok tón-
leikanna sungu kórarnir saman, um
200 manns.
Tónleikar þessir eru haldnir til
styrktar safnaðarheimili kirkj-
unnar en kórarnir nota það mikið
undir æfingar. Tónleikarnir voru
vel sóttir og um 83 þúsund krónur
voru afhentar sr. Sigurði Sigurðar-
syni í lok tónleikanna.
Kórarnir sem komu fram á tón-
leikunum voru Kirkjukór Selfoss,
undir stjórn Glúms Gylfasonar,
kór barnaskólans sem Helgi E.
Kristjánsson stjórnar, kór Fjöl-
brautaskólans undir stjórn Jóns
I. Sigurmundssonar, Karlakór
Selfoss sem Ásgeir Sigurðsson
stjórnar og Samkór Selfoss undir
stjórn Helga E. Kristjánssonar.
Guðmundur Gíslason söng einsöng
meðkirkjukórnum.
Kórarnir sungu allir saman
undir lok tónleikanna þrjú lög og
síðast sungu kórarnir og tónleika-
gestirHeimsumból. Sig.jóns.