Morgunblaðið - 21.12.1985, Blaðsíða 22

22
MORGUNÐLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 21. DESEMBER1985
íslendingar virkir
í hjálparstarfínu
Höfum skyldur við Afgani sem hafa verið sviptir frelsi
Rætt við Guðmund Einarsson framkvæmdastjóra Hjálparstofnunar kirkjunnar
Það hefur tæpaat farið fram hjá
nokkrum manni að Hjálparstofnun
kirkjunnar stendur þessa daga fyrir
söfnun meðal landsmanna, þar sem
þeir eru hvattir til að leggja af
mörkum til styrktar afgönskum
flóttamönnum annars vegar og
sveltandi börnum f Eþíópíu hins
vegar. Jólasafnanir Hjáiparstofnun-
arinnar undir heitinu „Brauð handa
hungruðum heimi“, hafa öðlast viss-
an sess í hugum fólks og hjá mörg-
um manninum hefur það nánast
fylgt sjálfu jólahaldinu, að láta af
hendi rakna í söfnun Hjálparstofn-
unar kirkjunnar til handa fólki víðs
vegar um heim, sem á um sárt að
binda.
Guðmundur Einarsson er fram-
kvæmdastjóri Hjálparstofnunar
kirkjunnar hér á landi. Morgun-
blaðið leitaði til Guðmundar og
bað hann gera grein fyrir starf-
semi stofnunarinnar og þeim
helstu verkefnum, sem í gangi
væru á hennar vegum.
En fyrst var Guðmundur Ein-
arsson spurður um upphaf þessar-
ar hjálparstarfsemi á hendi kirkj-
unnar. Hann sagði: „Ég hef alltaf
svaraði þessari spurningu þannig,
að Hjálparstofnun kirkjunnar hafi
í raun alltaf verið til. Ekki með
stofnunarheitinu, heldur er það
svo að frá því að kristnir menn
fóru að boði Krists um að liðsinna
náunga sínum, þá hófst hjálpar-
starf kirkjunnar. Kristur sagði að
það sem við gerðum okkar minnstu
bræðrum það gerðum við honum.
Og kristnir menn hafa haft þessa
skyldu alveg frá fyrstu tíð og
þannig er formleg stofnun Hjálp-
arstofnunar kirkjunnar árið 1969
aðeins samhæfing þessa hjálpar-
starf. Þá er þetta verkefni fært til
nútímalegri hátta; aukið er skipu-
lag þeirrar þjónustu sem kristnir
menn telja sér skylt að veita ná-
unganum í neyð, náunganum sem
er hjálparþurfi."
— Er þessi aðstoð landamæra-
laus?
„Já, við virðum ekki landamæri
í þeim skilningi, að þau setji okkur
skorður, ef við vitum af fólki sem
þjáist. Það er grundvallarregla, að
við spyrjum ekki fólk um litarhátt,
trú þess eða pólitískar skoðanir.
Ef fólk þjáist þá er það kall um
hjálp — ákall til okkar sem getum
hjálpað. Og það er skilyrðislaus
skylda okkar að fara til aðstoðar."
— Nú er það hin kristna kirkja
sem stendur að baki starfsemi
Hjálparstofnunar kirkjunnar. Það
hefur aldrei verið neinn þröskuld-
ur í ykkar hjálparstarfi, þótt það
fólk sem þjáist sé annarrar trúar?
„Nei, alls ekki. Það er einn af
hornsteinum kristinnar trúar, að
allir menn eru jafnir frammi fyrir
Guði. Þess vegna er það í anda
kristinnar trúar að sinna með-
bræðrum, áður en spurt er hverrar
trúar þeir séu.“
Verkefnin fjölmörg og
af ýmsum toga
— Hvar hafið þið borið niður í
hjálparstarfinu á þessum sextán
árum sem liðin eru frá stofnun
Hjálparstofnunar kirkjunnar?
„Það er langur listi. Það sem ber
ef til vill hæst I minningunni núna,
er frá Eþiópíuþurrkunum frá 1974,
Kambódía og hörmungarnar þar,
verkefni í Súdan svo fáeinir staðir
af fjölmörgum séu nefndir, þar
sem íslenska Hjálparstofnunin
hefur látið til sín taka í hjálpar-
starfi. En ekki aðeins höfum við
komið á vettvang eftir að hörm-
ungarnar hafa dunið yfir heldur
höfum við einnig verið þátttakend-
ur í ýmsum fyrirbyggjandi aðgerð-
um á borð við vatnsboranir, vega-
uppbyggingu, heilsugæslu, skóla-
byggingar og svo framvegis. Við
erum aðilar að 11 verkefnum af
þessum toga víða um heim.
Og við erum að tala um Afríku,
Asíu og Suður-Ameríku þegar litið
er til þeirra landsvæða í heimin-
um, þar sem Hjálparstofnunin
hefur lagt hönd á plóginn.
Hérna heima höfum við einnig
tekið til höndum. Má í því sam-
bandi minna á aðstoð við upp-
byggingu heimilis fyrir vangefna,
við byggingu sundlaugar Sjálfs-
bjargar, við radíóvæðingu björg-
unarsveita landsins, svo eitthvað
sé nefnt. Þá vil ég ekki gleyma
síðasta verkefni okkar, átak fyrir
aldraða, sem skilaði mörgum
milljónum fyrir aðeins einum og
hálfum mánuði.
ónefnd er einnig aðstoð við
hundruð einstaklinga hér á landi,
sem af einhverjum ástæðum
standa illa og fá óvíða aðstoð, m.a.
vegna gats í kerfinu eins og það
er nefnt. Við höfum hins vegar
kosið að fara ekki hátt með þessa
hjálp til einstaklinga hér heima,
einfaldlega til þess að fólk sé ekki
sagt opinberlega á sveitina, þegar
það nýtur aðstoðar Hjálparstofn-
unarinnar. Á hinn bóginn er mér
engin launung á því að okkur sárn-
ar oft starfsmönnum hér, þegar
við heyrum að okkur beri að líta
okkur nær í hjálparstarfinu. Við
teljum að Hjálparstofnunin hafi
reynt að gegna því hlutverki, þó í
kyrrþey sé.
— Hvað ræður vali verkefna
hverju sinni? Nú eru verkefni nær
óþrjótandi; neyðina er víða að
finna í heiminum.
„Við erum aðilar að Lútherska
heimssambandinu og Aikirkju-
ráðinu og hjálparstofnunum þess.
Á þessum vettvangi er unnið geysi-
lega umfangsmikið starf í sam-
bandi við þróunarhjálpina. M.a. er
rannsóknarstarfsemi þessara
stofnana mjög ítarleg og á grund-
velli þeirra athugana eru unnar
tillögur, sem eru sendar öllum
aðildarsamböndum. Þetta eru
þykkar bækur fyrir hvert ár, þar
sem fjallað er um vandamál við-
komandi þjóða á mjög ítarlegan
hátt. Ennfremur eru lagðar fram
óskir um þátttöku einstakra stofn-
ana í ákveðnum verkefnum.
Við hér uppi á íslandi njótum
þess ef til vill, að vera það smá,
að við getum valið okkur verkefni,
þar sem við getum áður fullvissað
okkur um að við komum hjálpinni
til skila og að árangur af okkar
tilleggi verði áþreifanlegur og sjá-
anlegur. Þetta eru kannski forrétt-
indi, því það kemur þá í hlut
annarra að vinna á svæðum, sem
eru óöruggari og fá þar af leiðandi
oft ómaklega gagnrýni um að illa
hafi til tekist.
En í stórum dráttum höfum við
tekið að okkur verkefni, þar sem
við höfum áður kynnt okkur, að
við getum starfað og að hjálpin
komist örugglega til skila i gegnum
hendur íslendinga sjálfra."
Sjá fljótt árangur
— En hver er heildarstefnu-
mörkun Hjálparstofnunar kirkj-
unnar í þessum efnum? Er stefnan
sú að takast á hendur fá og stærri
verkefni, eða teljið þið jafn skyn-
samlegt að koma víða við og dreifa
aðstoðinni á sem flesta staði?
„Þetta er eilífðarspurning. Við
viljum gjarnan vera þátttakendur
í kirkju heimsins um verkefni og
vera þar virkir þátttakendur í
mörgum spennandi verkefnum.
Hins vegar verðum við að játa, að
við erum fámenn og upphæðirnar
sem héðan koma eru það litlar, að
við höfum kosið hin síðari ár að
verja þessum peningum í ákveðin
verkefni, þar sem við sjáum fljótt
árangur. Þetta hefur talsvert ráðið
ferðinni af okkar hálfu.
Aftur á móti getur það alltaf
gerst að góð áform geta riðlast
þegar óvænt atvik henta, sbr.
þurrkarnir í Afríku, nú og styrj-
aldir, náttúruhamfarir og annað
þvíumlíkt."
— Geturðu lýst nánar samstarfi
ykkar viö Lútherska heimssam-
bandið og Alkirkjuráðið og um-
fangi þess starfs, sem unnið er á
vegum þessara aðila?
„Við erum formlegir aðilar að
hjálparstarfi þessara aðila. Þessar
tvær stofnanir vinna mjög náið
saman og við njótum umfangsmik-
ils og trausts upplýsingakerfis. Við
erum í beinu telexsambandi við
neyðarhjálparstöðvar þessara
samtaka og fáum þar af leiðandi
fljótt og vel góðar og traustar
heimildir um gang mála og stöðu
þeirra.
Því er þó ekki að neita að við
höfum af eigin metnaði og trú á
eigin getu valið verkefni, sem við
höfum að verulegu leyti séð um
framkvæmd á sjálf. En vissulega
Guðmundur Einarsson
er þetta í samráði við okkar er-
lendu samstarfsaðila. Þessi sjálf-
stæða stefna, ef svo má kalla, á
sér rætur í því, að við treystum
raunverulega engum betur en
okkur sjálfum til að ná árangri í
þessum efnum.
Ég vil hins vegar undirstrika að
samstarf við þessar erlendu stofn-
anir er einkar mikilvægt. Þróunar-
og neyðarhjálparstarf á vegum
þessara stofnana skiptir milljörð-
um íslenskra króna í peningum
talið og verkefnin eru um þetta
leyti sennilega í gangi í yfir 60
löndum."
íslendingar gjafmildir
— Svo við víkjum að söfnunum
ykkar. Hafa íslendingar tekið vel
við ákalli ykkar um stuðning til
handa því fólki sem bágt á og illa
stendur?
„Mér virðist sem íslendingar
kunni vel að meta þá stefnu okkar,
að vinna sjálfstætt að verkefnum
í þróunarlöndunum. Það hefur
fært landsmönnum heim sanninn
um árangur starfsins og fært verk-
efnin nær fólkinu hér heima. Við
höfum unnið þetta sjálf. Það eru
engir milliliðir á leiðinni sem fara
höndum um þessa aðstoð og því
sjá landsmenn svart á hvítu að
söfnunarfénu er vel varið og kemur
að miklu gagni.
íslendingar hafa verið mjög
virkir í hjálparstarfinu. Við þekkj-
um engin dæmi um jafn mikla
gjafmildi og meðal íslendinga.
Norðmenn koma sennilega næst
okkur í þeim efnum, en þó gefa
þeir helmingi minna til hjálpar-
starfsins á hvert mannsbarn en
við íslendingar. Vissulega eru
aðstæður hérlendis dálítið sérstak-
ar. Við erum það fámenn, að auð-
velt er að ná til fólks og unnt er
að ná upp þessari fjölskyldu-
stemmningu. Við þekkjum líka
náttúruhamfarir af eigin reynslu
og það er ekki langt síöan tslend-
ingar þekktu hungur af eigin raun.
En það er ljóst að hvergi er að
finna tölur sem jafnast á við fram-
lag Islendinga miðað við fólks-
fjölda. Fólk er örlátt og áhugasamt
um hag bræðra okkar og systra í
þróunarlöndunum."
Sumir halda því fram að við
tslendingar séum einangrunar-
sinnaðir og viljum sem minnst vita
af gangi mála utanlands. Kemur
þessi skoðun heim og saman við
ykkar reynslu?
„Nei, öðru nær. Ég held að ís-
lendingar séu einstaklingar víð-
sýnir og láti sig verulega skipta
örlög annarra íbúa jarðarkringl-
unnar.
Að vísu er þar þó sá ljóður á,
að ríkisvaldið hefur ekki staðiö sig
í neinu samræmi við vilja almenn-
ings í þessu sambandi, eins og
hann hefur birst okkur hjá Hjálp-
arstofnuninni. Þar á ég viÓ að
framlög íslands til þessa mála-
flokks eru ákaflega rýr og alveg
til hreinnar skammar. Ég held að
það hljóti að þurfa ótrúlegt hug-
rekki fyrir ráÓherra hverju sinni
að horfast í augu við kollega sína
frá hinum Norðurlöndunum, þegar
þessi mál ber á góma, því við erum
svo langt frá öllum raunverulegum
markmiðum sem við höfum sett
okkur opinberlega í því efni.
Ég vil lfka minnast á, að þær
raddir sem eru einangrunarsinn-
aðar, eru stundum háværar. Þar
er oft á tíðum fólk sem skrifar f
blöð og stundum af þvf tilefni, að
við erum að safna fyrir þjáða úti
í heimi og þá er þetta fólk gjarnan
að berja okkur fyrir það og krefj-
ast þess að eitthvað annað sé gert
í staðinn. Ég hef hins vegar ekki
séð mikið fara fyrir þessu fólki í
innanlandshjálp af einu eða öðru
tagi.“
— Það er ef til vill ekki sann-
gjarnt að spyrja að því, Guðmund-
ur, en hvers vegna gefur fólk í
þessar safnanir ykkar?
„Ég er ekki í nokkrum vafa um
það, að fólk gefur fyrst og fremst
vegna þess að það skilur neyðina.
Og það vill vera hluttakandi í neyð
náungans. fslendingar standa
saman og hafa staðið saman, þegar
eitthvað bjátar á hér heima og
þessi samkennd virðist ekki eiga
sér nein landamæri. Og þetta segi
ég þjóðinni til hróss og ber vitni
um það hve vel upplýstir íslend-
ingar eru.
Við sjáum einnig greinilega að
eyrir ekkjunnar er í fullu gildi.
Hér kemur fólk sem bersýnilega
hefur það ekki of gott sjálft og
leggur fram ótrúlega stórar upp-
hæðir; svo stórar að maÓur
skammast sín oft sjálfur fyrir að
gera ekki betur. En það er fólk á
öllum aldri og úr öllum þjóðfélags-
hópum sem styður okkur og styrk-
ir. Það sést kannski best á því að
í föstum styrktarmannahópi okkar
er að finna þverskurð af islensku
samfélagi, bæði hvað varðar aldur,
kyn, pólitík og hvaðeina."
Peningar veröa að lífí
— Þú segir fólk skilja neyðina.
Virðist þér almennt sem almenn-
ingur fylgist grannt með því starfi
sem þiÓ innið af hendi, eða vill það
aðeins leggja af mörkum og síÓan
vera stikkfrí?
„Mér finnst vakandi áhugi fólks
á okkar starfsemi hafa aukist
mikið hin síðari ár. Fólk gerir
síauknar kröfur til þess að fá að
vita í hverju þetta starf er fólgið
og við fögnum því sérstaklega og
fólk lætur sig það varða. Við erum
ennfremur afskaplega þakklátir
fjölmiðlum sem hafa fylgt okkur
á vettvang til að sjá hvað við erum
að gera og síðan gefið skýrslu hér
heima og þannig upplýst almenn-
ing hvernig söfnunarfé er varið.“
— Er það alveg öruggt að pen-
ingarnir komast til skila og koma
aðgagni?
„Það er engin spurning um það
i mínum huga. Ég myndi ekki lifa
f þeirri lífslygi í þau 10 ár sem ég
hef unnið hérna, ef svo væri ekki.
Við höfum séð íslenska peninga
öðlast ótrúlegt verðgildi þegar þeir
koma í þriðja heiminn, verða til
lífs og blessunar fjöldamörgum.
Ég vil í þessu sambandi minna á
starfsfólk okkar, hjúkrunarfræð-
inga, lækna og hjálparsveitar-
menn, auk fréttamanna og blaða-
manna, sem hafa farið utan og