Morgunblaðið - 21.12.1985, Blaðsíða 34

MORGUNBLAÐIÐ, LAUG ARDÁGUR 21. DÉSEMBER1985
Þjóðkirkjur
Norðurlanda þinga
Ráðstefna um stöðu
og framtíð norrænu
þjóðkirkjanna í
Slagelse í Dan-
mörku dagana
11.—14. nóvember
sl.
Dr. Einar Sigurbjörnsson, prófessor
í trúfræði við Háskóia íslands.

Á ráðstefnunni var fjallað um sjálfsmynd þjóðkirkjanna. Er þjóðkirkjan
bara fyrir presta, er hún samfélag heilagra eða tákn þjóðarinnar.
Frá Pétri Péturseyni. fréttnritarm Morgun-
blmésins í Lundi í Sviþjóé.
Ráðstefna um stöðu og framtíð
norrænu þjóðkirknanna í Slagelse
í Danmörku dagana 11.—14. nóv-
ember sl.
Að þessari ráðstefnu stóð
Kirknasamband Norðurlanda en
aðild að því eiga auk hinna evang-
elísk-lúthersku þjóðkirkna flestar
kirkjudeildir á Norðurlöndunum. í
tengslum við Kirknasambandið
var nýlega stofnuð þjóðkirkju-
skrifstofa sem gegnir upplýsinga-
og þjónustuhlutverki fyrir þjóð-
kirkjurnar. Ráðstefnunni var m.a.
ætlað að fjalla um markmið þess-
arar skrifstofu sem hingað til
hefur aðeins haft yfir að ráða
einum ritara í hálfri stöðu.
Markmið ráðstefnu þessarar var
mjög víðtækt, enda var ekki aðeins
boðið til hennar guðfræðingum og
prestum, heldur einnig lögfræð-
ingum og félagsfræðingum. Þar
voru einnig nokkrir biskupar og
aðrir stjórnunarmenn kirknanna
ank fulltrúa annarra kirkjudeilda
sem eiga aðild að Kirknasamband-
inu, eða alls um 50 manns, karlar
og konur.
Mættir voru fyrir hönd íslensku
þjóðkirkjunnar Jónas Gíslason
dósent í kirkjusögu við Háskóla
íslands er héit inngangserindi um
sögu og stöðu íslensku Þjóðkirkj-
unnar í dag. Prófessor Einar Sig-
urbjörnsson hafði framsögu í ein-
um hinna sjö undirhópa sem störf-
uðu á ráðstefnunni. Þá voru einnig
á ráðstefnunni sem fulltrúar fyrir
ísland þeir séra Árni Pálsson sem
nú dvelur í námsorlofi í Kaup-
mannahöfn og séra Jakob Hjálm-
arsson sem stundar nám í trúfræði
við háskólann í Lundi í Svíþjóð.
Auk undirritaðs var þarna einnig
dr. Hjalti Hugason en hann er
starfsmaður Norræna kirknasam-
bandsins og prestur íslendinga í
Svíþjóð.
Hinar evangelísk-lúthersku
þjóðkirkjur Norðurlanda eiga það
sameiginlegt að stærsti hluti þjóð-
anna tilheyrir þeim, eða um og
yfir 90%. Af sögulegum ástæðum
eru náin tengsl milli þessarar
kirkjudeildar og ríkisvaldsins og
veitir það þeim viss forréttindi
þótt trúfrelsi hafi verið í lög leitt.
Á ráðstefnunni komu fram ýmsar
skoðanir á því hvort þessi „forrétt-
indi“ væru í raun hagstæð eða
yfirleitt samrýmanleg lifandi
kristnu trúfélagi. Fulltrúar hinna
kirkjudeildanna drógu í efa að svo
væri, en það komu einnig fram
sterkar raddir úr röðum fulltrúa
þjóðkirknanna sem töldu þjóð-
kirkjufyrirkomulagið og tengslin
við ríkisvaldið úrelt fyrirbrigði,
a.m.k. eins og þau eru nú. Á meðai
þeirra var danskur prófessor í trú-
fræði við Kaupmannahafnarhá-
skóla, Peder Hojen. Hann tók mjög
sterkt til orða og fullyrti að faðm-
lög ríkis og kirkju væri búin eða
í þann veginn að kæfa alla kristna
starfsemi í þjóðkirkjusöfnuðinum.
Hann var einnig mjög gagnrýninn
á það hvernig skírnin er notuð án
allra skuldbindinga af hálfu for-
eldranna um að barnið verði alið
upp í kristinni trú. Sagði prófessor
Hojen að oftast meini fólk ekkert
annað með skírnarbeiðninni en að
presturinn setji hátíðarblæ yfir
fjölskylduathöfn, sem í raun og
veru kemur kirkjunni ekkert við.
„Þess vegna er kirkjan full af
skírðum heiðingjum,“ sagði hann.
Eftir þennan lestur stóðu
dönsku biskuparnir upp hver eftir
annan og mótmæltu harðlega með
tilvísun í Gruntvíg gamla, sem var
nýbúinn að eiga stórafmæli.
Grundtvíg virðist nú eiga miklu
meira fylgi að fagna í dönsku þjóð-
kirkjunni en þegar hann var upp
á sitt besta á öldinni sem leið og
vitna danskir klerkar ávallt til
hans þegar þeir þurfa að verja
þjóðkirkjufyrirkomulagið og
benda á það sem er sérdanskt.
Henrik Christiansen biskup í Ála-
borg, hressilegur eldri maður,
benti prófessornum á að kirkjan
væri þar sem guðsþjónustan fer
fram þar sem Orðið er boðað og
sakramentunum útdeilt. Vegna
þjóðkirkjunnar er Kristur tengdur
þjóðinni (Folket) órjúfandi bönd-
um. Þjóðin hvílir í Kristi á meðan
kirkjan boðar Orðið og söfnuður-
inn, hinn lifandi söfnuður, tekur
þátt í guðsþjónustunni, lofgjörð-
inni til Guðs. Fulltrúar frá Finn-
landi og Noregi tóku undir mikil-
vægi sambandsins við þjóðina alla
og hlutverk kirkjunnar fyrir heild-
ina. Bent var á að í þessum löndum
hefði þjóðkirkjan verið nátengd
örlögum þjóðarinnar og að hún
yrði að taka þátt í kjörum hennar.
Minnst var á hlut kirkjunnar í
varðveislu þjóðareiningar á dögum
hernámsins í seinni heimsstyrjöld-
inni.
Stokkhólmabiskup, Krister
Stendal, flutti merkilegan fyrir-
lestur þar sem hann fjallaði um
þjóðkirkjufyrirkomulagið út frá
30 ára veru sinni í Bandaríkjunum.
Hann taldi að þjóðkirkjufyrir-
komulagið væri gengið sér til húð-
ar en að það hefði gegnt vissu
hlutverki sem millistig milli ríg-
bundinnar ríkiskirkju og frjálsrar
evangelískrar kirkju. Hann taldi
alls ekki vist að slík kirkja yrði
einstrengingslegri og lokaðri en
þjóðkirkjurnar eru og benti á að
sænsku fríkirkjurnar eiga nú við
svipuð vandamál að stríða og þjóð-
kirkjan þar áýmsum sviðum. Þjóð-
kirkjufyrirkomulagið hentar ekki
þjóðfélagsgerð sem er fjölþætt xig
menningarlega margbrotin. Þjóð-
kirkjufyrirkomulagið er einnig
ósamrýmanlegt algjöru trúfrelsi
og lýðræði að hans mati og benti
hann á að í Svíþjóð væru nú ýmsar
nýjar kirkjudeildir sem vaxið
hefðu úr grasi með innflytjendun-
um sem komið hafa inn í landið
eftir seinna stríð, auk annarra trú-
arbragða en kristinna.
Þeir voru þó mun fleiri sem
bentu á hinar jákvæðu hliðar þjóð-
kirkjufyrirkomulagsins. Kirkjan
má ekki einangrast frá fólkinu,
sérstaklega ekki nú þegar svo virð-
ist sem fólk í hinum ýmsu stöðum
og þjóðfélagshópum líti til kirkj-
unnar og vænti svars af henni í
hinum ýmsu vandamálum. Sá stóri
hluti þjóðarinnar sem telur sig til
eða eru taldir til meðlima kirkj-
unnar, en skeyta lítið um tilveru
hennar að öðru leyti, eru í raun
og veru trúboðsakur fyrir kirkjuna
og það væri þar af leiðandi mikil
mistök að skera á þau bönd sem
þó tengja þennan hóp við kirkjuna.
En þá vakna upp ýmis vandamál
svo sem hvernig kirkjan á að ná
til þessa fólks, hvað hún á að
segja, getur hún yfirleitt verið
stuðningur fyrir þetta fólk, verið
ljós sem lýsir fram á veginn?
Hverjar eru kröfur þessa fólks og
hvað getur kirkjan gert til að koma
til móts við þær? Hver er játning
kirkjunnar og hvernig tengist hún
raunveruleikaogdaglegu lífi fólks-
ins? Eiga ekki þjóðkirkjurnar
sjálfar við innri vandamál að
stríða, hver er eiginlega sjálfs-
mynd kirkjunnar, hvað er kirkjan
í nútíma þjóðfélagi? Samfélag
heilagra? Viðmiðun trúaðra eða
sameiningartákn þjóðarinnar?
Þessar spurningar og margar
aðrar voru ræddar á ráðstefnunni
en hér er ekki rúm til að gera
nánar grein fyrir fyrirlestrunum
og umræðunum sem fram fóru
bæði sameiginlega og í minni hóp-
um. Fyrirlestrarnir og greinar-
gerðirnar frá vinnuhópunum verða
gefnar út í bókarformi af kirkna-
sambandinu (Nordisk ekumenisk
institut Box 438,75106, Uppsala).
Undir lok ráðstefnunnar spurði
ég þá Einar Sigurbjörnsson og
Jónas Gíslason hvaða lærdóma
íslenska þjóðkirkjan gæti dregið
af þeim fyrirlestrum og umræðum
Höfundur greinarinnar, dr. Pétur
Pétursson trúarlífsfélagsfræðingur,
stundar rannsóknir og kennslu við
guðfræðideild háskólans í Lundi,
Svíþjóð.
Sr. Jónas Gíslason, dósent í kirkju-
sögu við Háskóla íslands.
sem fram hefðu farið og hvers virði
ráðstefnur af þessu tagi væru yfir-
leitt.
Einar Sigurbjörnsson prófessor
sagði: Norrænt samstarf er íslend-
ingum lífsnauðsyn og þjóðkirkj-
unni einnig. Þjóðkirkjurnar hafa
sama játningargrundvöll, búa við
svipað skipulag og stríða við sömu
vandamálin. Það er með kirkju-
málin eins og mörg önnur mál í
norrænu samhengi, að hver þjóð
fer sína eigin leið þótt þær komi
oft með svipaðar lausnir á málun-
um. Undanfarin 10 ár hafa átt sér
stað breytingar á stöðu hinna þjóð-
kirknanna gagnvart ríkisvaldinu.
Þær njóta nú orðið mun meira
frelsis fjárhagslega en við, sem
erum að því leyti enn of háðir
ríkisvaldinu. Við þurfum að gefa
því gaum hvernig þeir haga skipan
kirkjuþinga en hafa ávallt í huga
okkar sérstöku aðstæður. Finnska
og norska kirkjan eru athyglis-
verðar. Breytingar á kirkjuskipan
þar voru vandlega undirbúnar og
náð var mjög breiðri samstöðu um
málið áður en það var lagt fram.
Að svona málum verður að huga
rækilega frá hinum ýmsu hliðum,
guðfræðilega, lögfræðilega og fé-
lagsfræðilega.
— Framtíð þjóðkirkjufyrir-
komulagsins hefur verið rædd hér
á ráðstefnunni. Hver er þín skoðun
áþví máli?
„Á Norðurlöndunum hafa menn
valið áframhaldandi samband rík-
is og kirkju. Sjálfur er ég í hjarta
mínu sammála ráðumanni hér,
sem sagði að sú skipan sé fyrir-
komulag sem eigi sér fleiri ár að
baki en framundan. Við fslending-
ar þurfum líka að hugsa til þeirrar
framtíðar."
Séra Jónas Gíslason tók undir
mikilvægi ráðstefnu sem þessarar
þar sem hægt er að fá gagnlegan
samanburð milli kirkna sem I
grunninn eru líkar og eiga við
svipuð vandamál að stríða, þótt
mönnum verði oft starsýnt á það
sem greinir þær að. Ég spurði Jón-
as einnig að því hvað honum hefði
þótt athyglisverðast í umræðun-
um.
„Mér fannst mjög athyglisvert
að hlusta á þær umræður sem fóru
fram um þjóðkirkjufyrirkomulag-
ið og aðstöðuna í fjölhyggjuþjóð-
félagi. Hér hefur mikið breyst frá
því sem áður var. Athyglisverðast
fannst mér hve finnska kirkjan
virðist vera búin að öðlast mikið
sjálfstæði, bæði í innri málum og
einnig í fjármalum. Kirkjan hefur
þar góð fjárráð og við getum tekið
okkur ýmislegt til fyrirmyndar.
Það er mikilvægt fyrir okkur að
geta lært af hinum sem lengra eru
komnir og forðast þau mistök sem
þeir kunna að hafa gert, þannig
að við getum stytt okkur leið að
markinu."
— Hver er skoðun þín á sam-
bandi ríkis og kirkju í framtíðinni?
„Það má vel vera eins og kom
fram hér áðan hjá fulltrúum frí-
kirknanna að dagur þjóðkirkjufyr-
irkomulagsins séu brátt taldir í
fjölhyggjuþjóðfélagi; að það fari
ekki saman þegar á það reynir að
ríkið sé hlutlaust í trúmálum. En
meðan svo er að yfir 90% þjóðar-
innar er í íslensku þjóðkirkjunni
og meðlimatakan hækkar frekar
en hitt, þá er það ekki óeðlilegt
að það sé náið samband milli ríkis
og kirkju. Kirkjan styrkir ríkið
ekki síður en ríkið kirkjuna. Á
íslandi eru sögulegar forsendur
fyrir þessu sambandi eins og hefur
t.d. komið mjög sterkt fram í
undirbúningi. Það hlýtur að verða
sameiginleg hátíð kirkju og þjóðar.
Hugmyndirnar um aðgreiningu
ríkis og kirkju hafa ekki höfðað
til fólks á íslandi á sama hátt og
í hinum Norðurlöndunum."
— Heldur þú að fólk standi nær
kirkjunni á fslandi en á hinum
Norðurlöndunum?
„Ég held að það sé enginn efi á
því að væntingar í garð íslensku
kirkjunnar séu miklar hjá stórum
hluta þjóðarinnar og spurningin
verður miklu fremur hvort kirkj-
unni takist að uppfylla þær eða
ekki. Kirkjan hefur mikla mögu-
leika til starfa ef hún nýtir sér þau
tækifæri sem gefast og ef hún fær
fleiri menn til starfa og fær að
ráða meiru um það hvar mönnum
er skipað til starfa. Þetta er ákaf-
lega bundið eins og er og það þarf
eiginlega að leita í hvert skipti til
alþingis ef einhverju á að breyta.
Ég held að þessar væntingar séu
meiri heima en hér í Skandinavíu.
Margir foreldrar sem hugsa um
framtíð barna sinna spyrja sjálfa
sig: Hvar er hjálp að fá? Hér er
staða kirkjunnar mjög sterk. 1
þessu sambandi vil ég benda á
niðurstöður nýlegrar skoðana-
könnunar sem gerð var á vegum
Galluppstofnunarinnar m.a. á ís-
landi og sýndi að kirkjan var sú
sem næstflestir Islendingar
treystu best, eða 71% en á hinum
Norðurlöndunum voru tölurnar
frá 37—52%. Það er ábyrgð að
standa undir þessu trausti og
mikilvægt að alþingi geri kirkj-
unni það kleift að bregðast við
eftir þörfum."
— Er eitthvað sem þú vilt taka
fram að lokum varðandi þátttöku
íslendinga í ráðstefnu sem þess-
ari?
„Þessi ráðstefna hefur verið
mjög spennandi einkum vegna
þess að möguleikar þjóðkirkjufyr-
irkomulagsins hafa verið teknir
fyrir frá hinum ýmsum sjónar-
hornum. Það er ákaflega mikil-
vægt fyrir okkur að geta sent fólk
á ráðstefnur sem þessa og einnig
að þeir kynni og geri öðrum grein
fyrir stöðunni heima og þeim
vandamálum sem við erum að fást
við. En fjárskortur og fjarlægðin
háir okkur alltaf. Að þessu sinni
tókst þetta blessunarlega þar sem
Kirknasambandið greiddi ferða-
kostnað okkar sem að heiman
komu vegna fyrirlesturs og fram-
söguerinda og hinir voru staddir
við nám eða störf í Danmörku og
Suður-Svíþjóð, þannig að kostnað-
urinn fyrir íslensku kirkjuna var
tiltölulega lítill. Það er mikilvægt
að kirkjan okkar einangrist ekki.