Morgunblaðið - 12.09.1974, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 12. SEPTEMBER 1974
fltagMiiMafrtfr
Utgefandi hf. Arvakur, Reykjavík.
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen,
Eyjólfur Konráð Jónsson,
Styrmir Gunnarsson.
Ritstjórnarfulltrúi Þorbjörn Guðmundsson.
Fréttastjóri Bjórn Jóhannsson.
Auglýsingastjóri Árni Garðar Kristinsson.
Ritstjórn og afgreiðsla Aðalstræti 6, sími 10 1 00.
Auglýsingar Aðalstræti 6, simi 22 4 80.
Áskriftargjald 600,00 kr. á mánuði innanlands.
í lausasolu 35,00 kr eintakið
Andstaða Alþýðuflokks-
ins og Alþýðubanda-
lagsins við björgunarað-
gerðir ríkisstjórnarinnar í
efnahagsmálum hafa vald-
ið undrun alþjóðar. Mánuð-
um saman hefur dregizt að
hefja endurreisnarstarfið í
efnahagsmálum þjóðarinn-
ar, þar sem starfhæf ríkis-
stjórn með meirihlutafylgi
á Alþingi hefur ekki setið
við völd frá áramótum þar
til nú. Öllum er ljóst, að á
þessum tíma hafa vanda-
málin aukizt til mikilla
muna. Leiðtogar stjórnar-
andstöðuflokkanna viður-
kenna í orði nauðsyn sér-
stakra efnahagsaðgerða,
en snúast þó gegn öllum
tillögum og úrræðum, er
miða að því að halda fullri
atvinnu og gera stjórnvöld-
um mögulegt að koma við
hliðarráðstöfunum til þess
að tryggja hag þeirra, sem
lakast eru settir.
Þegar umræður fóru
fram á Alþingi um fram-
lengingu á gildistíma
bráðabirgðalaganna um
viðnám gegn verðbólgu
skömmu áður en núver-
andi ríkisstjórn var mynd-
uð, sagði Gylfi Þ. Gislason,
formaður Alþýðuflokksins,
að framlenging þeirra væri
aðeins einn þáttur í miklu
víðtækari ráðstöfunum,
sem allir ábyrgir stjórn-
málamenn viðurkenndu,
að væru nauðsynlegar.
Hann sagði ennfremur, að
Alþýðuflokkurinn hefði
gert sér þess fulla grein,
eftir svo dæmalausa
óstjórn, sem verið
hefði undanfarin þrjú ár,
að það hlyti að koma
að því að gera þyrfti
ráðstafanir í efnahagsmál-
um. Það væri þörf við-
tækra ráðstafana, ef bæta
ætti fyrir þau stórkostlegu
mistök, sem gerð hefðu
verið.
Viku eftir að formaður
Alþýðuflokksins viðhafði
þessi ábyrgu ummæli á Al-
þingi snerist hann gegn
fyrstu aðgerðum ríkis-
stjórnarinnar í því
víðtæka endureisnar-
starfi, sem flestum er
ljóst að vinna þarf á
næstunni. Þessar fyrstu
aðgerðir voru í einu
og öllu þær sömu og
Alþýðuflokkurinn var
reiðubúinn til þess að
standa að, er hann tók þátt
í viðræðum um endurreisn
vinstri stjórnar. Fólkið í
landinu hefur sannarlega
tekið eftir þessum
ábyrgðarlausu umskiptum.
Þjóðin hefur um nokkurt
skeið búið við falskan
kaupmátt, þar sem meiru
hefur verið eytt en aflað
hefur verið. Velmegunin
byggist að nokkru leyti á
miklum erlendum lántök-
um og innstæðulausum
ávísunum. Þær ráðstafan-
ir, sem nú er óhjákvæmi-
legt að gera til þess að
rétta við hallarekstur
þjóðarbúsins, hljóta því
fyrst í stað að koma niður á
lífskjörum landsmanna.
Markmið þeirra er á hinn
bóginn að tryggja almenna
hagsæld til frambúðar. Ef
þjóðin héldi áfram að lifa á
aukinni skuldasöfnun og
fölskum kaupmætti, þarf
enginn að fara í grafgötur
um, að efnahagslegt hrun
væri á næsta leiti.
Efnhagsaðgerðirnar eru
gerðar til þess að stöðva
öfugþróunina og tryggja
með því móti varanlega
velmegun. Alþýðubanda-
lagið hefur í verki snúizt
gegn þessum endurreisnar-
aðgerðum ríkisstjórnarinn-
ar. Foringjar Alþýðu-
bandalagsins hafa þó
viðurkennt nauðsyn efna-
hagsaðgerða og í umræð-
um fallizt á gengislækkun
og stöðvun kaupgreiðslu-
vísitölunnar.
í ræðu, sem Lúðvík
Jósepsson hélt á Alþingi,
eftir að núverandi ríkis-
stjórn var mynduð, sagði
hann m.a.: ,,Ég tel, að það,
sem er þýðingarmest og við
verðum að leysa, sé að
stöðva þann skrúfugang,
sem á sér stað milli verð-
lags og kaupgjalds; þ.e. að
koma í veg fyrir þær marg-
földunarverðhækkanir og
kauphækkanir, sem eiga
sér stað á miklum verð-
bólgutímum eins og þeim,
Eitt í orði og annað á borði
sem við lifum hér á nú. Það
þarf að koma í veg fyrir, að
kaupið — eftir einhverjum
vísitölureglum eins og
þeim, sem við höfum búið
við — æði upp á eftir verð-
lagi, því að það kippir
vitanlega undan eðlilegum
rekstri, eins og nú er
ástatt... Mér er alveg ljóst,
að við þær aðstæður, sem
við búum við í dag, er eng-
inn leið að halda atvinnu-
rekstrinum gangandi í full-
um krafti eins og verið hef-
ur, ef þessi skrúfugangur
yrði látinn gahga áfram
eins og ástatt er.“ Þetta
voru orð Lúðvíks Jóseps-
sonar og hann bætti við, að
finna yrði ráð við þessum
vanda, þannig að launa-
fólkið gæti við unað, en at-
virtnurekstrinum yrði forð-
að frá afleiðingum þessara
sífelldu hækkana.
Hér lýsir Lúðvík Jóseps-
son í orði réttilega hluta
þess vanda, sem við er að
etja, en í verki hefur hann
snúizt gegn öllum aðgerð-
um ríkisstjórnarinnar, er
miða að lausn hans. I sömu
ræðu lýsti Lúðvík Jóseps-
son yfir því, að Alþýðu-
bandalagið hafi verið
reiðubúið að standa að
gengislækkun, þegar við-
ræður fóru fram um mynd-
un vinstri stjórnar. Nú hef-
ur blaðinu hins vegar verið
snúió við. Alþýðubandalag-
ið berst gegn öllum efna-
hagsráðstöfunum stjórnar-
innar, þó að það viður-
kenni í orði nauðsyn að-
gerðanna. Sama ábygðar-
leysið er uppi á tengingn-
um að því er varðar af-
stöðu Alþýðuflokksins.
Bðkmenntlr
eftir ERLEND
JÓNSSON
ELDGOS
JARÐFRÆÐI
Þorleifur Einarsson:
GOSIÐ A HEIMAEY.
Heimskringla. 1974.
ER EKKI að bera í bakkafullan
lækinn að senda nú á markað-
inn enn eina bók um Heimaeyj-
argosið? Bók Þorleifs Einars-
sonar er að minnsta kosti hin
fjórða í röðinni. Aður voru
komnar bækur eftir Arna
Gunnarsson, Árna Johnsen og
Guðjón Ármann Eyjólfsson.
Allar eru þær myndskreyttar,
allar kjörgripir, hver með sín-
um hætti. Arni Gunnarsson var
fréttamaður I gosinu og skrifaði
bók sína sem slíkur. Árni John-
sen var líka fréttamaður í Eyj-
um, en auk þess gamall heima-
maður þar og sameinar hvort
tveggja sjónarmiðið. Guðjón
Ármann var búsettur í Eyjum
þegar gosið hófst og vann þar
siðan að björgunarstörfum og
fylgdist þannig með hinum
mannlega og félagslega þætti
atburðanna. Nú kemur Þorleif-
ur og klykkir út með jarðfræði-
legri útlistun á gosinu.
Hann fylgdist með þvi frá
upphafi til enda eins og höf-
undar áðurtöldu bókanna. Og
þó hann skrifi sem náttúru-
fræðingur fyrst og fremst fer
hann langt út fyrir sérsvið sitt
og skrifar þess á milli vítt og
breitt um rás viðburðanna.
Ég reikna honum bæði til ná-
kvæmni og lítillætis er hann
segir í eftirmála að „margt af
því, sem sagt er frá í bók þess-
ari, eru athuganir annarra."
Víst hlýtur það að vera svo.
En ég held að ekki sé minnst
um vert það sem hann leggur
sjálfur til.
Þorleifur er að mínum dómi
læsilegur höfundur; ekki
vegna þess að hann skrifi lipr-
an eða minnisstæðan stfl, þvf
það gerir hann ekki, heldur
sakir hins að hann talar skýrt
og skilmerkilega og veit hvað
hann er að segja: ekkert orða-
gjálfur, engir útúrdúrar, engin
skrúðmælgi, einungis það sem
máli skiptir.
Hið eina sem mér þykir veru-
lega lýta texta Þorleifs eru end-
urtekningar og síendurtekning-
ar sem komast hefði mát.t hjá
með smávegis lagfæringum á
handritinu. Til dæmis segir
efst á bls. 15: „Allt var fólk-
ið fremur rólegt, þrátt fyr-
ir þau ósköp, sem dunið
höfðu yfir byggðina svo
skyndilega og óvænt.“ Og
neðst á sömu síðu: „fólk var
fremur rólegt, þrátt fyrir
ósköpin, sem yfir gengu.“
Dæmi af þessu tagi eru allmörg
í bókinni, en nóg um það.
Jákvæðu hliðarnar eru nefni-
lega stórum mikilvægari. Hef
ég fyrir satt að ekki
gerist nú aðrir jarðfræðingar
snjallari á landi hér
en Þorleifur. Myndunar-
saga Vestmannaeyja, sem hann
rekur I fáum dráttum, er þarna
eins og forspjall fyrir aðalsög-
unni. Með hana að bakgrunni
skilst gerr það sem á eftir fer.
Síðan rekur Þorleifur sögu
gossins frá einu stigi til annars
uns hana þrýtur, og verður þar
margt forvitnilegt á vegi.
I yfirliti um gang gossins og
magn gosefna segir hann meðal
annars:
„Stærð hraunsins í sjó var 7.
febrúar um 1,2 fkm, 30. marz
um 1,8 fkm og í lok júní um 2,2
fkm. Landaukinn við Heima-
ey er því svipaður og
núverandi stærð Surtseyj-
ar. A landi var flatarmál
hrauns og eldfjalls um 1 fkm,
svo að alls er flatarmál hrauns
á landi og 1 sjó ofan sjávarmáls
um 3,2 fkm. Fyrir gos var
Heimaey 11,3 fkm en er nú 13,5
fkm.“
Athyglisvert er að lesa það
sem Þorleifur segir um „sjávar-
föll og eldvirkni" sem menn
þóttust sjá að færi saman í gos-
inu. Bendir hann á að togkraft-
ur tungls og sólar sé „mestur,
þegar tungl er nýtt, því að þá
toga bæði í sömu átt og valda þá
mestu „flóði" 1 jarðskorpunni.
Við þetta gliðna sprungur, þar
sem mikill þrýstingur er, svo
sem af völdum hraunkviku.
Jarðskorpuflóðið er við þessar
aðstæður um hádegið. Hins veg-
ar byrjuðu goshrinurnar ekki
fyrr en síðari hluta nætur, svo
að álíta verður, að kvikan hafi
lagt af stað af um 20 km dýpi
um hádegið, og það hafi tekið
hana 12—15 klst. að komast
upp til yfirborðsins."
Þorleifur Einarsson.
1 stuttu ágripi um sögu Eyj-
anna upplýsir Þorleifur að í
desember 1972 hafi Vest-
mannaeyingar talist 2,5% af
íbúum þjóðarinnar, en sama ár
„öfluðu þeir 11,4% aflaverð-
mæta landsmanna og 8,4% út-
flutningsverðmæta enda mun
hvergi hafa verið meiri velsæld
á Islandi en bar.“
Á eftir texta Þorleifs fara
margar myndir af gosinu, tekn-
ar af einum tólf ljósmyndurum.
Enda þó þær séu prentaðar á
góðan pappír sýnast þær ein-
hvern veginn ekki koma nógu
vel út, hvorki í lit né svart-
hvítu. Kort og uppdrættir eru
hins vegar með ágætum.
Að öllu samanlögðu er þessi
bók dýrmæt viðbót við aðrar
bækur um sama efni, dýrmæt
vegna textans, jarðfræðinnar
öðru fremur. Vestmannaeyja-
gosinu hafa nú verið gerð svo
rækileg skil frá öllum hugsan-
legum sjónarmiðum séð að sfð-
ari tíma menn munu eiga
um það meiri og gleggri heim-
ildir en flesta atburði aðra sem
hér hafa gerst.