Lesbók Morgunblaðsins - 20.12.1997, Blaðsíða 31

JÓLASKREYTINGAR á götu í París.
JÓLADAGUR í PARÍS:
KAMPAVÍN, KALKÚN
OG FOIS GRAS
EFTIR MARGRÉTI ELÍSABETU ÓLAFSDÓTTUR
Það er aldrei sest að borðum á jóladag fyrr en um
tvöleytið. Við erum átján í allt. Auðvitað er lifrarkæfa
í forrétt. Hún er snædd með ristuðu brauði og
drukkið rauðvín með. Þegar allir eru 1 búnir að borða
vel af kæfunni er röðin komin að fyllta kalkún-
inum. Það er Jeanne sem býr til fyllinguna,
umræðuefnið y fir aðalréttinum.
Aðfangadagskvöld í
París. Götumar eru fullar af
fólki þó klukkan sé orðin
sex. Það eru ekki ennþá
komin jól í hugum Frakka.
Þau hefjast ekki fyrr en á
miðnætti. Á morgun. Peigne
fjölskyldan hittist engu að
síður á aðfangadagskvöld og borðar ostrumar
snemma. Eða á venjulegum kvöldmatartíma,
um áttaleytið. Á eftir em pakkarnir opnaðir.
Það er því ekki hefð fyrir miðnæturmálsverði á
þessu heimili, né beðið með gjafímar fram á
löglegan jóladag. Það breytist ekki þótt bömin
séu orðin að stálpuðum unglingum. Antoine er
nýorðinn 17, Vincent verður 16 ára í apríl. Eins
og flestir jafnaldrar þeirra úr hærri millistétt
eru þeir góðir námsmenn sem fyrir löngu hafa
sett markið hátt.
Peigne fjölskyldan býr syðst í sextánda
hverfí, einu af fínu hverfum Parísar. Þau búa í
íbúð sem fylgir starfi Jeanne, sem er bæklun-
arlæknir á einkaspítala. Á góðviðrisdögum má
sjá út um stofugluggann sjúklinga á hækjum
viðra sig í bakgarðinum. Það er ys og þys á Au-
teuil götu, verslunargötunni, þegar komið er
upp úr metró, og örtröð í lúxusmatbúð
Lenðtre. Jeanne kaupir hjá honum litlu ofn-
bökuðu lystaukana sem við fáum með kampa-
víninu á undan matnum. Og ísinn. Hún hefur
hins vegar bakað jólakökuna sjálf, brúna
rúllutertu með hvítu kremi, trjábolskökuna; La
buche de noel. Hún er mun girnilegri en kökur
með sama nafni sem fást í öllum bakaríum á
þessum árstíma og jafnvel innpakkaðar í stór-
mörkuðum mörgum vikum fyrir jól.
Eins og alltaf á þeim jólum sem ég hef eytt
með Peigne fjölskyldunni eru afinn og amman
mætt til veislu. Frú Peigne - eða mammy eins
og strákarnir kalla ömmu sína -, er afar sett-
leg eldri kona, vönd að virðingu sinni og viss-
ara að gæta að málfarinu í nærveru hennar.
Það er auðvelt að hneyksla hana, hún er ekki af
þeirri gerðinni sem nær að vera í takt við ung-
dóminn og strákarnir eiga auðvelt með að slá
hana út af laginu þó þeir fari fínt í það. Og nú
er frú Peigne loksins komin á grafarbakkann -
að því er hún segir sjálf. En það er ekkert nýtt,
hún býst alltaf við því að hver jól séu sín síð-
ustu. Samt er hún ekkert sérlega ellileg, þó
vissulega hafi henni farið aftur á þeim sjö árum
sem ég er búin að þekkja hana. Hreyfingarnar
eru orðnar hægari og röddin titrar örlítið eins
og hún sé við það að bresta. í fylgd með henni
er örverpið, yngsti sonurinn Jeröme. Hún
dekrar við hann segir Pierra, en hann gerir
líka allt fyrir hana í staðinn. Jeröme hefur leti-
legar hreyfingar eldri bróður síns, sem reglu-
legar tennisæfingar beggja virðast engu geta
breytt um. Þeir eru að því leytinu ólíkir systir
sinni, Marie, sem er elst og ógift eins og
Jer ^ ome. Marie sem er létt á fæti og kvik í
hreyfingum, hneykslaði bróður sinn fyrir
nokkrum árum þegar hún keypti sér íbúð á
efstu hæð í lyftulausu húsi. Hún er ekki eins
upptekin af eigin hrömun og Pierre, sem reyn-
ir að berjast gegn henni með skokki og tennis-
leik. Hann segir við mig, að ég sé ung kona í
gömlum líkama þegar ég neita að koma með
honum út að skokka klukkan níu á jóladags-
morgun.
Það er Marie sem aðstoðar Jeanne við mat-
arundirbúninginn í eldhúsinu. Hún kann lagið
á húsmóðurinni, því það er ekki auðvelt að
þóknast henni. Jeanne er ein af þessum konum
fyrir hverja hjálpin verður alltaf meira til
trafala en léttis. Svo ég læt mér yfirleitt nægja
að taka af borðunum eftir matinn og setja í
uppþvottavélina með Pierre.
Það vantar aðeins eitt Peigne systkinanna,
miðbróðurinn Frédéric, tenniskennara á
Normandí. Eiginkona hans Florence var kom-
in á steypirinn og fæddi dóttur þennan að-
fangadagsmorgunn. Ó aumingja barnið! Hvað
það er óheppið að hafa fæðst á jólunum! Nú
verður aldrei haldið upp á afmæli þess, hrópar
fjölskyldan í kór. Mér varð hugsað til Christine
vinkonu minnar á Islandi sem á afmæli á annan
í jólum og fannst það alltaf fínt. Frábært að fá
svona mikið af gjöfum í einu, fyrst á aðfanga-
dagskvöld og svo aftur á annan ... Með frétt-
um af fæðingunni fær fjölskyldan að vita að nýi
fjölskyldumeðlimurinn komi til með að bera
nafnið Anouk. Jeanne býsnast yfir nafngiftinni;
henni hefur aldrei geðjast að Florence og þarf
því að hafa eitthvað til að fjasa út af. Hún er
bara þannig hún Jeanne.
Fogel fjölskyldan, fjölskylda Jeanne, er ólík
Peigne fjölskyldunni, sem er afskaplega borg-
araleg og pínulítið snobbuð. Systkini Jeanne
koma ekki til hennar á jólunum, nema
Catherine, sem býr með annan fótinn í Rúanda
og hinn í Belgíu. Hin systirin er bóndakona og
pólitíkus í Suðvestur-Frakklandi og bróðirinn
er blaðamaður, nýbúinn að gefa út bók um
Kúbu, þar sem hann var búsettur um tíma, bók
sem á eftir að koma í ljós að enginn í fjölskyld-
unni hefur nennt að lesa frá a til ö. Afinn, herra
Fogel, er hins vegar mættur til elstu dóttur
sinnar á jólunum. Hann er gamall atvinnuher-
maður, var sjóliðsforingi í franska flotanum og
þjónaði lengi á frönsku nýlendunum í Norður-
Afríku. Jeanne er því fædd í Marokkó og bjó
fyrstu æskuárin í Alsír. Fogel fjölskyldan er því
pied noir (svartfætlingar). En Fogel afi er löngu
hættur að sigla og býr nú í sveitinni skammt frá
þeirri dótturinni sem elur gæsir og geitur. Það
er hún sem býr til gómsætu lifrarkæfuna foie
gras sem við fáum í forrétt á jóladag.
Fogel gamli er lífsnautnaseggur, finnst gott
að borða og drekka. Holdafar hans ber þess
vitni, hann er breiður um sig. í vor fékk hann
slæma kransæðastíflu, lá við dauðans dyr um
tíma og þarf því að fara varlega. En það er
Fogel gamla ekki beinlínis að skapi. Hann er
því dálítið geðstirður þar sem hann situr með
tómt viskýglasið fyrir matinn og vill meira;
sakar Jeanne um að hafa falið flöskuna. En
Jeanne heyrir ekki í honum, hún er inni í eld-
húsi. Antoine hefur hins vegar hraðan á og
sveiflar fram viskýflöskunni sem hafði í raun
verið innan seilingar allan tímann. Við hin er-
um í kampavíninu eins og venjulega. Peigne
fjölskyldan er kampavínsfólk. Ástæðan er
Pierre og andúð hans á vinum.
Við fáum samt vín með matnum, enda ekki
annað hægt þegar gestir eru. Jeanne hefur
takmarkað fjöldann af flöskum, en Fogel er
ekkert á því að láta segja sér hve mikið hann
má drekka og borða. Og áður en máltíðinni er
lokið hefur Jeanne þurft að hlaupa niður eftir
meira rauðvíni, að beiðni föður sins. Tilraunir
hennai- til að hafa stjórn á fæðu- og drykkjar-
inntöku hans fara því fyrir litið. Hann hlýðir þó
þegar hún kemur með skál af hrísgrjónum á
milli reykta laxins og kavíarsins og ostranna og
humarsins. Það urgar í afanum sem lætur sig
hafa það að fara að þessu læknisráði og klárar
hrísgijónaskammtinn. Á eftir slær hann hins
vegar ekki slöku við ostrurnar. Man vel að mér
finnst þær ekki góðar. Ég hef hann lúmskt
grunaðan um að hafa reiknað með að geta
borðað minn skammt.
En áður en röðin kom að ostrunum var
Antoine horfinn frá borðinu. Hann hafði átt
rétt á einu hvítvínsglasi sem hann drakk í ein-
um teig eftir laumulega áskorun frá föðurbróð-
ur sínum. Það hafði enginn tekið eftir neinu
nema ég og Wincent. Það hafði ekki verið erfitt
að mana Antoine upp í að klára úr glasinu, en
honum varð um leið ómótt og því komst upp
um frændann. „Hvers vegna varstu að þessu,
Jerðrne?" sagði amman á meðan afinn lét sér
fátt um finnast og Pierre sönglaði þrisvar:
„Antoine er fullur.“ Og það var greinilegt að
Antoine leið ekki vel. Hann var búinn að missa
matarlystina, stóð upp frá borðinu og ákvað að
fá sér göngutúr. Foreldrar hans hvöttu hann
líka til þess og við sáum ekki meira af honum
fyrr en komið var að eftirréttinum. Það var
kakan heimatilbúna, sem Jeanne reyndi að
skera við nögl þegar hún kom að föður sínum.
Hann fékk svo örmjóa sneið að hún var gagn-
sæ og því ekki nema von að gamli karlinn
hefndi sín um leið og Jeanne sneri sér undan
og skæri sér hnausþykka sneið. Enda var kak-
an afar ljúffeng.
En það er einhver losai-abragur á borðhald-
inu. Kannski af því Antoine fór frá borðinu og
af því Vincent á erfitt með að sitja kyrr. Sjálf
er Jeanne á stöðugum þeytingi fram í eldhús
og svo fer hún eina ferð niður í kjallara. Þetta
er lítið hátíðlegt borðhald og dálítið stressað.
Við Jeröme erum líklega þau einu sem eru
sæmilega afslöppuð.
Þegar búið er að kyngja kökunni er röðin
komin að kaffinu, konfektinu og jólapökkunum.
Antoine er kominn aftur. Þeir eru spenntir fyr-
ir gjöfunum strákarnir eins og alltaf. Og eins
og áður er ég áhorfandinn. Hver viðstaddra á
sinn stað undir jólafrénu þar sem gefendurnir
þurfa að lauma pökkunum svo „lítið beri á“, því
auðvitað er ei’fitt að láta lítið fyrir sér fara.
Pakkarnir era ómerktir, þeir eru „frá jóla-
sveininum". En það er ekki nóg. Það vilja allir
vita hver gaf hvað og það kemst alltaf upp að
lokum. Yfirleitt af því að sá sem gaf gjöfina vill
fá að vita hvort viðtakandinn er ánægður! Og
allir gefendur gjafanna eru viðstaddir svo það
er hægt um vik. Strákarnir fá tvo pakka frá
sumum, aðrir fá einn. Þetta eru hagnýtar gjaf-
ir. Slæður, klútar, sokkar, bindi, skyrtm-. ^
Pierre er sá eini sem fær nær eintómar bækur
og diska. Aðeins strákarnir og Jeröme gefa
hvor öðrum fyndnar gjafir. Hálfgerða einka-
brandara: Vincent fær eintak af Lui (sem er
franska útgáfan af Playboy) frá bróður sínum.
Samræðurnar dragast ekki mjög á langinn.
Amman og afinn eru þreytt. Afinn fer upp i
herbergi og Jeröme ekur móður sinni heim, úti
í Neuilly. Hann gistir liklega hjá hjá henni um
nóttina. Það er hentugra því hann þarf hvort
eð er að koma með hana aftur um hádegi dag-
inn eftir. Frú Peigne er eini fjölskyldumeðlim-
urinn sem fer til kirkju á jólunum, á jóladags-
morgun. Hinir fara út að skokka.
Undirbúningur hádegisverðarins hefstC
snemma. Marie er komin aftur í eldhúsið líkt
og hún hefði aldrei farið neitt og sama er að
segja um Jeanne. Það er spenningur í loftinu
enda von á fleiri gestum: Fjölskylda Catherine
kemur frá Brussel. Maurice, síðari eiginmaður
hennar, er Belgi. Hann er kennari í Rúanda
þar sem fjölskyldan hefur búið síðustu árin, en
kemur heim í skólafríum. Þau koma með böm-
um Catherine, syni og dóttur sem eru á svipuð-
um aldri og strákarnir. Að þessu sinni er
einnig í för með þeim frænka úr sveitinni, sem
er í menntaskóla í Brussel eftir að hafa gefist
upp á einhverri fínni Parísarmenntastofnun.
Hún er uppáhalds barnabarn afa síns; þau eru
einkavinir. Það er alltaf mikil eftirvænting í
loftinu meðan beðið er komu „belgísku" ferða-
langanna, enda sést fjölskyldan ekki oft. Svo
eru þau líka alltaf pínulítið sein, það þarf að M
bíða með matinn og allir orðnir glorsoltnir þeg-
ar þau loksins birtast einhverntíma upp úr eitt.
Það er því aldrei sest að borðum á jóladag
fyrr en um tvöleytið. Eftir að búið er að heils-
ast. Þessi jól er vinafólk Peigne hjónanna í mat
ásamt syni og dóttur. Við erum átján í allt.
Eins og kvöldið áður hefst máltíðin með því að
opnuð er kampavínsflaska og borðaðar litlar
brauðsneiðar og pizzur inni í stofu. Síðan þarf
að raða öllum til borðs við langborðið. Böm og
unglingar við einn endann, fullorðna fólkið við
hinn. Samræður rækilega aðskildai- ef frá eru
taldar nokkrar spurningar foreldranna til
„barnanna" um gæði matarins. i*
Það er auðvitað lifrarkæfa í forrétt. Bæði
þessi sem systir Jeanne býr til og svo ein teg-
und úr búðinni svo hægt sé að bera þær sam-
an. Allir era sammála um að systirin búi til af-
ar bragðgóða kæfu... Hún er snædd með
ristuðu brauði eins og vera ber og drukkið
rauðvín með. Kampavinið er látið nægja sem
fordrykkur að þessu sinni. Þegar allir eru bún-
ir að borða vel af kæfunni er röðin komin að
fyllta kalkúninum. Það er Jeanne sem býr til
fyllinguna, umræðuefnið yfir aðalréttinum!
Hún er fræg í fjölskyldunni þessi fylling! Með
henni og kjötinu eru svo auðvitað hinar
ómissandi kastaniuhnetur. Heitar auðvitað. Og
kartöflumús fyrir þá sem vilja. Á eftir er ekki
hægt að sleppa ostínum og salatinu, annars
væri máltíðin ekki fullkomin. Það er boðið upp
á almennilega, lyktandi osta, sem annars sjást.
sjaldan á þessu heimili vegna andúðar heimilis-
foðurins á ostalykt! En það er auðvitað ekki
hægt að láta gestina líða fyrir slíka sérvisku.
Eftir þennan þunga og heita mat er því gott að
fá is í eftirrétt. ísinn kemur úr matbúri
Lenötre, og hefur sama lag og trjábolskakan
kvöldið áður. Það eru tvær tegundir, hver með
tveimur bragðtegundum. Jeanne vill vera viss
um að allir fái eitthvað við sitt hæfi.
Þegar þarna er komið sögu í borðhaldinu er
unga kynslóð yfirleitt farin frá borðinu fyrir
löngu, ýmist alveg eða að hálfu. Hún kemur
aftur til að fá sér ís, ef hún hefur lyst. Hún
borðar minna en fullorðna fólkið sem gefur sér
tíma og fær sér helst tvisvar af hverjum rétti.
Á eftir aðafréttinum og ostinum hefjast sam-
ræður fyrir alvöru. Menn færa stólana aðeins
frá borðinu á meðan beðið er eftir kaffinu,
jafnvel standa upp og teygja úr sér. Það er*»
ekki lengur talað aðeins við næsta sessunaut
heldur ná samræðurnar yfir allt borðið. Það er
yfirleitt Maurice sem hefur orðið. Hann segir
skemmtilega frá og kann margar ævintýraleg-
ar sögur frá Afríku. Það er ekki hægt annað
en hlusta. Agndofa. Smám saman færist sam-
kundan þó frá borðinu yfir í sófa og stóla í
stofunni. Sjálft borðið er látið eiga sig. Upp-
vaskið fær að bíða. Aðeins ísinn er settur í
frysti. Þefr sem hafa ennþá pláss narta í
belgískt konfekt með kaffinu. Það er ekki fyrr
en farið er að dimma um hálfsex sem gestirnir
fai-a að tygja sig heim. Ég veit ekki hvort þau
ætla að borða kvöldmat, en ég er farin heim að
lesa íslensku jólabókina mína. Á morgun fæ ég «
mér hangikjöt og smákökur að heiman, til að
lengja jólin að íslenskum sið, utanvið fransk-
ar venjur.
Höfundur býr í París.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS - MENNING/LISTIR 20. DESEMBER 1997 31