Lesbók Morgunblaðsins - 20.12.1997, Blaðsíða 21

EITT AF mörgum ástarbréfum sem Níels Jónsson skrifaði til Guðrúnar Bjarnadóttur. Með lit-
um og teikningu gefur hann bréfinu rómantíska áherzlu.
UPPHAF bréfs frá Níels til Guðrúnar í ársbyrjun 1893.
SKÁPUR sem Níels Jónsson smíðaði, en hann var oddhagur vel og teiknaði auk þess á skáp-
inn ýmis dýr merkurinnar. Skápurinn er nú varðveittur á Byggðasafninu á Reykjum í Hrútafirði.
tíminn flýgur eins og ör, og ætla sjer einlægt
að gjöra mikið þá og þá, en sú stund kemur
aldrei, þeir eru svo vanir við að tíminn líði án
þess að birja á því að þeir geta ekki annað enn
dregið það, en ekki fleikt frá sjer þessu móki,
þessu bölfaða ætlunar móki! og deyja svo þýð-
ingar lausir limir á þjóðlíkamanum eða þjóðar
heildinni. Æ guð styrki okkur í fyrirtækjum
okkar, og þá von hef jeg að við eigum gleðilega
framtíð fyrir höndum elskulega hjartans
unnusta! jeg vinn glaður fyrir mig og lifi í
þeirri von að þú einnig getir verið glöð, og not-
ið þín og tímans þessa góðu stund.“
Skilningur Níelsar á hvað í hamingjunni
felst er endurtekinn á einn eða annan hátt í
flestum bréfum hans. Hann sem fátækur
bóndasonur og síðar lausamaður er að velta
fyrir sér framtíðarmöguleikum sínum og
unnustunnar, og kemst jafnan að þeirri niður-
stöðu að þeii’ felist í öflun menntunar og
fræðslu. Hann verði að öðrum kosti dæmdur
til eilífðar lausamennsku eða húsmennsku og
hokurs.
Níels var enginn afglapi. Hann skildi að
efnahagsleg gæði væru undirstaða hagsældar.
Fátæktin blasti við honum í hverju fótmáli og
það sem merkilegt verður að teljast, er að
hann skuli hafa séð í hendi sér að hagnýt
menntun gæti snúið hamingjuhjólinu á rétta
braut. Smíðanám var lausnin, en þrátt fyrir
góðan ásetning komst Níels aldrei suður og
þau Guðrún settust að á Gjögri í skjóli for-
eldra hennar. Níels endar bréfið á eftirfarandi
hátt:
„Nú er ekki meira til í þetta brjef, sem
markvert er, enda er ekki langt síðan jeg
skrifaði þó nokkuð skjal, svo orðin eru nú
nokkuð mörg, en ekki öll sem gagnlegust.
Hjer á bænum er allt eins og vant er, allt eins
og mjer líkar illa og allt er „domm“ hjer í
sveitinni', ekkert sveitablað en þó er Dalbúinn
orðinn 20 númer hjá Halda, og hreint ekki
„domm“ hjá okkur, dagblöðin koma með lif-
andi lopt utan úr heimi, og það gleypum við,
og svo hressir okkur lestrarfjelagið dálítið, svo
andinn er hvergi nærri frosinn enn í skrokkn-
um, en úr þessu fer hann víst að hitna og gott
ef ekki kviknar í honum á endanum!!! Húrra
þá (?) Jeg bið kærlega að heilsa Sigríði á
Brekku með kæru þakklæti fyrir brjefíð fá
henni. Jeg vona eptir brjefi frá þjer og þar
segir þú mjer vona jeg jeg til allt þitt með og
mótlæti í rjettri mynd, þó jeg líklega geti ekki
bætt úr því, en jeg vil þá bera það á sálunni
með þjer, því hvort sem þú grætur eða gleðst,
aðeins að jeg viti það, gengur það sama yfir
hjarta mitt, það veit guð. Nú enda jeg þetta
brjef með mikið betri hlýari og viðkvæmari
hjartans tilfynnningum en jeg get hjer með
orðum lýst, jeg get bara ekld málað þær með
orðum. Jeg óska af heitu hjarta og innstu sál-
arrót, að guð gleðji þig og styrki og farsæli
hvert þitt fyrirtæki atvik og spor, og snúi öllu
þjer tö yndis gæfu og blessunar, og þú verðir
til gleði og farsældar öllum vinum þínum og
aumum aumingjum.“
Tjáning ástarinnar
Níels skreytti gjarnan ástarbréf sín og
verður það að teljast afar óvenjuleg ástai’játn-
ing. Mikil vinna er lögð í teikningar nokkurra
þeirra. Þetta samspil orðræðunnar og forms-
ins hefur sannarlega verið áhrifaríkt tæki til
að koma til skila þeim boðum að þarna var
maður sem lá mikið á hjarta. Níels gerði sér
grein fyrir áhrifamætti þessa og neðanmáls í
lok bréfsins sem hér hefur verið vitnað til gat
hann ekki stillt sig um að benda á það: „Rósin
er ljót og lítil jeg hafði öngvan tíma til að búa
þess háttai’ til, en allt fyrir það kunni jeg betur
við að það væri frábrugðið öðrum brjefum eins
og optari hefur verið því fáir munu skrifa
svona, minnsta kosti veit jeg af öngvum eða
hef heyrt getið um, Nú er nótt kl. 2 rúmlega.
Vertu heitara kysst en hjartað getur hugsað.
Og dreymi þig blíða engla, er beri þig til ást-
vinar.“ Rósin sem Níels vitnar þarna í er fag-
urlega gerð; græn og rauð að lit og hönd í hör-
undslit heldur rósinni uppi. Mat hans á teikn-
ingunni er notað til að draga fram í dagsljósið
alvöruna sem fylgir bréfinu. Enginn annar
skrifar bréf af þessu tagi eins og Níels bendir
á.
Lausamennska
Það er engu líkara en að Níels og margir
samferðamenn hans hafi svarað ákalli nítj-
ándu aldar skáldanna og framsækinna for-
ystumanna sjálfstæðisbaráttunnar á mai’gfalt
kraftmeiri hátt en oftast hefur verið haldið
fram af sagnfræðingum. Samtímaheimildir,
eins og blöð og tímarit, hömpuðu heldur ekki
þessum þjóðfélagshópi, það er ungu fólki í
lausamennsku. Þvi var frekar haldið á lofti að
tilvist þess spillti og tryllti ungdóminn sem
ætti sér aðeins eina ósk, að komast í sollinn í
þéttbýlinu. Bændasamfélagið átti undir högg
að sækja, að mörgum fannst, sem kom fram í
því að sífellt fleiri kusu að koma ár sinni fyrir
borð annars staðar en í heimahögunum og
helst í þéttbýli. Ódýra vinnuaflið sem svo lengi
hafði nýst bændum leitaði í daglaunavinnunna
við ströndina. Bændur uggðu því um sinn hag
og vönduðu þessum „villuráfandi sauðum"
ekki eðjurnar. Blöðin voru yfirfull af vamaðar-
orðum; leti og iðjuleysi var talið verða hlut-
skipti þeirra sem vildu losna undan vistar-
skyldunni og leika lausum hala. Niðurstaða
margra greinahöfunda var því sú að ungu fólki
væri ekki treystandi fyrir eigin frelsi, það yrði
að lúta styrkri stjórn bænda vel fram á þrí-
tugsaldurinn. Astarbréf Níelsar varpar öðru
ljósi á þankagang ungsfólks á tímabilinu. Þar
stígur fram alvöramaður sem þráir verkefni
morgundagsins og er tilbúinn til að leggja á
sig mikið erfiði til að fá drauma sína uppfyllta.
Léttúð og leti voru ekki á dagskrá hans.
Höfundurinn er sagnfræðingur.
ÞÓRUNN
HÁLFDANARDÓTTIR
VETUR í
SKÓGI
Geng ég í skóginn á góðum degi.
Vetur er yíir, vötn eru frosin.
Kátur fossinn í klakaböndum.
För eftir dýr og fugla í snjónum.
Minkur smýgur meðfram
læknum,
læðist um í leit að æti.
Rjúpnaslóð í rjóður liggur.
Mynstur líkt og menn hafí
teiknað.
Listaverk gert af liprum fótum.
Nakið birkið í nepjunni stendur.
Gamlar eikur greinamiklar.
Leyndarmál geyma frá langri ævi.
Heiðgulir standa humlar á víði.
Segja mér að senn komi vorið.
Vaknar þá skógur af vetrardvala.
ÓSKASTUND
Skógur að vakna
við sífelldan fuglasöng.
Teygir úrgreinum sínum
og opnar brumin móti sól.
Sól, sem á svo annríkt
að hún dottar aðeins
örstutta stund bak við fjallið
undir roðagylltri himinsæng.
Vorið er loksins að hafa betur
í baráttu sinni við þrautseigan
kulda.
Innan tíðar hefur það unnið
langþráðan fullnaðarsigur.
Að ganga um þennan undraheim,
ásamt vini sem er mér svo kær,
feykti burt öllum mínum
áhyggjum.
Það var mín óskastund.
STORMUR
Hvín á glugga
kaldur stormur.
Feykir laufum
fyllh' vitin
fíngerðum salla
fjarlægra slóða.
Fellh' tré
með feysknar rætur.
Grípur með sér
greinai' brotnar,
gömul sporin
grefur í sandi.
Kemur róti
á kyrran huga.
Vekur menn
af værum svefni
veldur ótta
og vonir tæth’.
Ljóst er þó
er lygnir aftur
að stofnar flestir
standa enn,
sterkir bogna
en brotna ekki.
Höfundurinn er leiðbeinandi við Hallorms-
staðarskóla.
*
v
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 20. DESEMBER 1997 21