Lesbók Morgunblaðsins - 20.12.1997, Blaðsíða 12

KÓNGSINS Nýjatorg í Kaupmannahöfn 1934. í Kaupmannahöfn vann
Rannveig í Sendiráði íslands.
Ekkert gleður hjarta íslendings í útlönd-
um fremur en bréf; yfir „bréfadegi" ríkir sér-
stök birta.
Og skáldið okkar allra orti:
„Vjer o.s.frv.
Killian
til hvítrar konu hinumegin við fjörðinn
á afmælisdegi hennar 10. febrúar 1928:
Og einatt hljómar litla lýran mín
við lítinn orðstí fyrir köldum steinum.
Menn skilja ekki eingang góðlátt grín
oggeta ekki púðrið séð íneinum.
Og gamlar konur segja, að jeg sje svín,
því soddan ljóð eru eitur í þeirra beinum.
Og efjeg kveð þeim alminnilegan sálm
og ætla mér að kenna því að trúa,
þá ansar fólkið: Hvílíkt fjandans fálm,
æ, farðu held’r að gifta þig og búa!-
þá fínst oss oft það ætti að borða
hálm
og eiga heima ífjósi meðal kúa.
Þó hef jeg hrifínn lagt í hvert mitt
ljóð
leyndustu tárin fædd í þjáning minni,
hneyksluðum fólum bauð jeg allt það
blóð,
sem brann und mínu veika, fólvt
skinni.
0, blessi Drottinn þessa aumu þjóð
og þrífí ‘ana með náðarhendi sinni!
Ó, gef mjer Drottinn eina únga sál
með ofurlítið skilningsbros á vörum,
er gæti horft sem bam á öll þau bál,
sem brenna í mínum spurningum og svör-
um.
Slík er oss skáldum drukkin dýrust skál
og dándust rós á vorum hinstu börum.
Utgefið á stúdíó Magnúsar, af vorri lýrisku
fátækt,
undir voru skáldlega nafni og innsigli.
Killian I.“8
Og Rannveig lýsir Halldóri þannig í einum
af mörgum fyrirlestrum sínum um Island:
„Síðast en ekki síst höfum við hina rísandi
stjörnu á bókmenntahimni Islands. Halldór
Kiljan Laxness. Furðulegt... Blöðin á ís-
landi vanda honum ekki kveðjurnar þegar
þau gagnrýna hann. Hann skrifar af miklum
ofsa, stíllinn er fullkominn og algjörlega hans
eiginn. Lýsingar hans eru myndrænar og
verða þér hugfastar. Oft kaljar hann fram
bros og tár í sömu andrá. Adeila hans er
þaulhugsuð. Eg hef aldrei vitað neitt annað
skáld sem getur lýst söguhetju sinni þannig
að hún sé rangeygð og illa vaxin en um leið
gefið þér það á tilfinninguna að hún sé feg-
ursta stúlka í heimi. Auðvitað ýki ég en fer þó
nærri sannleikanum. Laxness er afar nútíma-
legur, afar hreinskilinn.....9
Og enginn þurfti nokkru sinni að óttast að
Rannveig gæti ekki þagað yfir því sem henni
var trúað fyrir.
A sumardegi árið 1930 skrifar Halldór
Laxness Rannveigu bréf sem hlýtur að hafa
fyllt sál hennar kyrru sólskini og hjartað
mikilli gleði:
„... I Höfn var ég aðeins þrjá daga og
upptekinn alla daga. Þegar heim kom tók
þessi fræga alþíngishátíð við og hefur verið
lítill friður síðan. Ég er enn ekki farinn að
gera neitt síðan heim þom, en býst við að fara
að vinna á morgun. Ég ætla að gefa út eina
skemmtilega ljóðabók í haust fyrir fólkið.
Hér hefur verið óskaplegt vesen eins og þú
getur skilið og bærinn fullur af allra landa
kykvendum. Eg var þrisvar sinnum á Þíng-
RANNVEIG í Kaupmannahöfn, 22 ára.
völlum, - fór heim á kvöldin, en notaði tím-
ann til að gánga í skóginn lángt frá öðru fólki,
því að það eru orðin mörg sumur síðan ég hef
notið íslenskrar náttúru, en hinsvegar orðinn
dauðleiður á veislum og ræðuhöldum. Einn
daginn gekk ég leingi í skóginum hjá Þíng-
völlum í miklum hita, fór út á hvert smánes í
vatninu og var að tala við jurtimar og horfa á
lambærnar, sem ég hef einu sinni orkt um
eitthvað þessu líkt:
Stoltara er fátt en fógur ær í haga,
fegurra ei neitt en lambið mitt í dalnum ....
ogísama kvæði stendur eitthvað þessu líkt
um það sem gerist á íslandi um vomætumar:
Og bóndinn fer í ferð um hvíta óttu
með fjóra vagna og aktýgjaðar drógar
Tryppin í dalnum taka sprett til skógar,
tvævetlan karar nýgotúnginn smáa
og döggvum ölvað dreymir grasið bláa.10
Þetta bláa gras er líklega hrafnaklukka eða
gleymméreyar eða kanski fjólur. Ég sit oft
tímum saman og horfi í augun á hrafnaklukk-
unni, sem hefur undarlegan lit, svo mig fer að
dreyma. Þetta er alveg satt. Alt þetta var ég
að prófa á Þingvöllum svo þú getur skilið, að
ég hef haft mjög viðkunnanlega alþíngishátíð.
Svo þennan dag í skóginum, sem ég var að
tala um, þegar ég gekk þar í hitanum, þá varð
ég syfjaður og lagðist fyrir í laut og sofnaði,
og mig var eitthvað að dreyma, og svo vakna
ég alt í einu og hvað heldurðu? Það var komin
dynjandi rigning, og ég leit upp og það var
glaðasólskin. Þetta kemur stundum fyrir í
skóginum á Þíngvöllum, að það fer að rigna í
glaðasólskini, og fjöllin hinu megin við vatnið
vóru jafn skínandi fögur í sólskininu eins og
þegar ég fór að sofa og eins fjöllin Skjald-
breiðsmegin. Það rigndi bara á svolitlum
bletti og ekki meira en svo, að kýrnar á
Vatnskotstúninu sáu ekki ástæðu til að
standa upp og eftir hálftíma var skúrin búin.
6 - i-
UaVÍv^' Va\**\ v&'
Oj Aru&áj) kíjfftu-0-^/ lyY"lV*- tUAA. ......
^ ‘Uit DJ- i ■
£ •< ~Yl_ ^
c 1 ítLU-. e-H öSUr- ! K'V-. •
o (Í&. ÍUJU. cS ^ J j
mí
«( L&aÆ, UoUr 'l ■ ~
(UUytLsvf'rn Á Á.v-o-G. Wru-u. .
l:
a rfLJirt v_ ‘vj ____________
lývítA*'.. ,......................
«/n^w
ÚR BRÉFI Halldórs Laxness til Rannveigar. í greininni er
bréfið birt í heild.
Um nóttina fór ég heim og saung alla
leiðina á heiðinni. Svona getur maður
verið lukkulegur hér á jörðinni... „
Dýrðarinnar bréf. Hver gæfi ekki
gull fyrir slíkt tilskrif?
Rannveig gerði sér far um að fylgj-
ast vel með því sem var að gerast
heima á landinu kalda, einkum á
menningarsviðinu.
Hinn 8. mars 1928 skrifar Kristján
Albertsson Rannveigu eftirfarandi
línur: „... Eg kann yður bestu þakkir
fyrir bréf yðar og hin hlýju ummæli um
Vökugrein mína, sem glöddu mig mjög.
Hveijum skrifandi manni er það ómetanleg
gleði og örvun að verða þess var, að gott fólk
meti einhvers það sem frá honum kemur -
og þegar íslensk kona sendir mér þakkarorð
fyrir ritgerð alla leið vestan af Kyrrahafs-
strönd, þá er það dálítill viðburður í minni
ekki altof stórspennandi rithöfundaræfi hér á
Islandi.
Við höfum ekki sést síðan haustið 1921, er
eg kvaddi Danmörku, en eg hefi fengið þær
góðu fréttir að þér ættuð ánægjulega æfi
vestan hafs. Eg er nú á förum til Suðurlanda
- farinn frá ritstjórninni - og tek nú til við
önnur ritstörf.
Kannski sjáumst við seinna -1930?
Með alúðarkveðju
yðar einlægur... „
Ekki kom Rannveig heim á Alþingishátíð-
ina þannig að ekki sáust þau Kristján þá.
Striðsárin
Á þessum árum flytur Rannveig um 80 fyr-
irlestra um Danmörku og ísland, skrifar
fjölda greina í íslensk, dönsk og bandarísk
blöð, auk Heimskringlu, blaðs Vestur-íslend-
inga. Þótti Rannveig skemmtilegur fyrirles-
ari. Kryddaði hún frásögn sína með fjörleg-
um sögum úr hversdagslífinu.
Mátu Danir gi-einar hennar mikils. Fékk
hún m.a. bréf, dagsett 29. apríl 1940 frá
danska sendiráðinu í Washington D. C. þar
sem stendur:
„.. af miklum áhuga hef ég lesið grein yð-
ar „Danir hjálparvana gagnvart nasistum“ í
„Great Falls Tribune" frá 19. apríl. Greinar
eins og yðar, sem gefa upplýsingar um hinar
raunverulegu aðstæður í Danmörku, og út-
skýra m.a., hvers vegna það var ógjörlegt að
verja Danmörku, eru til mikilla hagsbóta fyr-
ir málstað Dana... „
Fyrir þessa landkynningarstarfsemi er
Rannveig síðar sæmd Riddarakrossi Fálka-
orðunnar af forseta íslands og Frihedsmeda-
ljen frá danska konunginum fær hún m.a.
fyrir starf sitt fyrir Danmörku meðan á stríð-
inu stóð.
Frá Kaupmannahöfn berast bréf. Tvö
þeirra eru frá Sveini Björnssyni, fyrrverandi
yfirmanni Rannveigar. Hið fyrra er dagsett
12. janúar 1940, hið síðara í Chr.
d. VII. Palæ, Amalienborg, þann
6.3.1940 með innsigli og tilheyr-
andi (trúlega til þess að bréfið
kæmist með diplomatapósti):
„Kærafrú.
Alúðarþakkir fyrir vinsamlegt
bréf, góðar óskir og hlýleg orð
um mína lítilfjörlegu og óverð-
ugu persónu.
Bréfið yðar kom milli jóla og
nýjárs (dags. 14. nóv.). svo þér
fáið máske ekki þessar línur fyrr
en einhvemtíma í haust.
Ég er sami sendisveinninn
enn. Var sendur til London seint
í september.
Ég var heima á Islandi í sum-
ar. Kom aftur 22. ág. Rétt þar á
eftir byrjaði ófriðaratið. Eitt
starfið var að koma fólki heim,
héðan, frá Þýskalandi o.s.frv.
Fyrstu þrjár vikumar fór milli
300 og 400 manns heim, sem við
höfðum einhverja meðgjörð
með, beint eða óbeint. Svo atið
um að skaffa vörur o.s.frv. eins
og í síðasta stríði. Krabbe þótti
nóg um og fullmikið að lenda í
slíku tvisvar á æfinni. - Nú er
þetta alt rólegra, en samt sjá
þeir í Rvík okkur fyiir sæmilega
nægri vinnu.
Annars var maður orðinn
þreyttur á London og kvöld-
myrkrinu þar. Þegar hingað
kemur, er alvörusvipur á öllu,
vantrú á framtíð...
kveðjur frá okkur öllum í
sendiráðinu og heima. Yðar ein-
lægur.. „
Þjóðverjar hernema Dan-
mörku 9. apríl 1940. Og í mars-
mánuði sama ár fær Rannveig
ákaflega fallegt og hugljúft bréf:
„Kæri „gamli“ vinur minn og samverka-
maður frú Rannveig Schmidt.-
Það er að vísu skrítið, en þannig er það
samt, að það er eins og mann langi því meira
til að sjá og tala við gamla kunningja sem
þeir eru lengra frá manni, og þá auðvitað
ekki hvað síst, þegar þeir eru alveg hinumeg-
inn á jörðunni eins og þjer... En það sem
nú ollir því, að jeg, ef til vill of óvænt til þess
yður geti þótt vænt um, gríp pennann, var
myndin af yður í „Heimskringlu“ þar sem
þjer sitið á tröppuþrepinu með blessaðan lít-
inn strákhnokka í arminum. Þjer eruð svo
ánægð á svipinn að mjer hitnaði um hjarta-
ræturnar þegar jeg sá það, og hefði ekki ann-
að verið, hefði jeg látið þar staðar numið og
aðeins glatt mig við þá hugsun að yður hlyti
þá að líða vel, en blessaður kúturinn, hann
bræddi mig nú alveg, og hann og ekkert ann-
að lagði fyrir mig brjefsefnið. - Þar til jeg fæ
annað að heyra, eigna jeg yður svona elsku-
legan dreng, enda er víst ekkert annað sem
hefði getað lánað yður eins elskulegan svip á
yðar eigin andliti eins og brosið sem þjer
komið til dyra með í henni „Heimskringlu".
Einhvern tíma þegar þjer nennið því, þá
skuluð þjer gleðja mig með línu... Að vísu
hefur margt á dagana drifið, sem yður og
öðrum mun þykja gaman að lesa, þegar mað-
ur fer að fletta ofan af æfiskeiði sínu og
margra annara, en þó er mig nú farið að
langa í átthagana gömlu eða „heim“ eins og
gamla fólkið segir; hvar sem þetta „heima“ er
að finna; jeg býst helst við að „heima“ sje
„hinumeginn", þar sem allir ástvinir manns
frá barnsárunum nú eru, en það fær maður
nú bráðum að ganga úr skugga um.
Kyssið þjer nú blessaðan litla kútinn frá
mjer fyrir það, að hann ýtti pennanum í hönd
mjer, sem alla tíð hefi hugsað vel til yðar og
óskað þess, að yður líði vel, hvar sem væri í
heiminum.-
Yðar einlægur gamli vinur.“
Niðurlag í næstu Lesbók.
Heimildir:
1 Rannveig Schmidt: Skotthúfan, Heimskringla, 16.
apríl 1942.
2 Rannveig Schmidt: Hugsað heim. Rvk. 1944 bls. 140.
3 Á þessum tíma voru rjúpur útflutningsvara.
4 Úr óprentuðum fyrirlestri Rannveigar Schmidt.
6 Úr Helgakviðu Hundingsbana 2. Snorra-Edda, s.
6 Rannveig Schmidt: Hugsað heim, Rvk. 1944, s. 106.
7 Úr kaflanum: „Margt er minnisstætt" í bók
Rannveigar Schmidt, Hugsað heim, Rvk.1944, s. 162
8 Birting þessa tjóðs og tilvitnana í bréf Laxness eru
gjörð með góðfúslegu leyfi frú Auðar Laxness.
9 Þessi tilvitnun er tekin af litlum pappaspjöldum þar
sem hún hefur punktað ýmislegt hjá sér.
10 Kvæðakver HKL kom fyrst út í Rvk. 1930. Heiti
kvæðisins er „Vegurinn austur“. Þar endar þessi ijóðlína
svo: „Og döggvum ölvað dreymir blómið smáa“..
Höfundurinn er rithöfundur og býr í Ástralíu.
12 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 20. DESEMBER 1997