Lesbók Morgunblaðsins - 20.12.1997, Blaðsíða 3

LESBÖK MOIK.l \I!I \I>SI\S
~ 1ME\NI\Í. LISTIR
50TÖLUBLAÐ - 72.ÁRGANGUR
EFNI
Stefnt að kjarna Sólarljóða. Eftir
Hermann Pálsson.
Kirkjan á Reynistað 130 ára.
Heimskona með koparrautt hár.
Sólveig K. Einarsdóttir skrifar
um Rannveigu K.
Þorvarðardóttur.
Atburður á Þorra. Frásögn eftir
Böðvar Guðmundsson.
Caspar David Friedrich.
Rómantískur snillingur sem
gleymdist í 100 ár.
Blóm málarans. Smásaga eftir
Freystein Jóhannsson.
Ungt fólk og ástin á 19. öld. Eftir
Sigurð Gylfa Magnússon.
Goðsagan um drekabanann.
Eftir Heimi Steinarsson.
Nokkur veraldarundur í
tómarúmi heimsins. Terry G.
Lacy skrifar frá Páskaeyju.
Hamlet í Þjóðleikhúsinu.
Verðlaunamyndagáta og
verðlaunakrossgáta.
FORSÍÐUMYND: Göngumaður ofan við þoku-
hafið. Mólverk eftir Caspar David
Friedrich, sem fjallað er um í blaðinu.
HALLDÓR LAXNESS
MARIUKVÆÐI
Hjálpa þú mér helg og væn,
himnamóðh'in bjarta:
legðu mína bljúgv bæn
barninu þínu að hjarta.
Þá nnum ávaltgrösin græn
ígarðinum skarta,
ígarðinum mínum skai'ta.
Bænheit rödd mín biður þín,
blessuð meðal fljóða;
vertu æ uns ævin dvín
inntak minna Ijóða;
móðh' guðs sé móðir mín
og móðir þjóða,
móðir allra þjóða.
Kenn mér að fara í förþín ein,
fram að himnaborðum,
leiddu þennan litla svein,
líkt og son þinn forðum.
Líkt og Krists sé heyrn mín hrein
að hlýða orðum,
hlýða þínum orðum.
Úr nýrri bók með úrvali Ijó&a eftir Halldór Laxness sem ber heitið Únglíngurinn í
skóginum. Myndir eru við Ijóðin eftir 11 íslenzka myndlistarmenn. Við
Mariukvæði, sem hér er birt, er mynd eftir Kristínu Gunnlaugsdóttur, sem þekkt er
fyrir ikona sína. Útgefandi bókarinnar er Vaka-Helgafell.
MUNURINN A
HÁTÍÐ OG
AFÞREYINGU
RABB
Jólakvíði var nýlega fréttaefni í
fjölmiðlum. Einkum var rætt um
ungt fólk í þessu sambandi og
ástæðan talin vera upplausn á
heimilum í tengslum við jólaund-
irbúninginn, minnst var á
skemmtanahald foreldra í desem-
ber, mikil fjárútlát og spennu í
samfélaginu. Þetta kemur niður á ungu
fólki, misjafnlega eftir fjölskylduaðstæðum.
Hér var einkum átt við þá sem búa við erf-
iðar aðstæður, fjárhagserfiðleika, skilnað
foreldra, drykkjuskap, fíkniefnaneyslu og
sitthvað fleira. Þessi frétt vakti marga til
umhugsunar um jólaundirbúning og jóla-
hald.
Jólin setja einstaklinginn í ákveðið sam-
band við samfélagið. Hið mikla umstang
snýst ekki aðeins um undirbúning undir
trúarhátíð - ef svo væri ætti sambærilegt
umstang að vera fyrir páska og hvíta-
sunnu. Umstangið snýst að verulegu leyti
um verslunarmennsku og neysluhyggju.
Astæðan er sú að einn þáttur jólanna í það
minnsta, sá siður að gefa gjafir, hefur vaxið
úr öllu hófi.
Annað atriði er einnig umhugsunarvert:
Jólin eru eindregin fjölskylduhátíð sem er
gott og blessað en það hefur engu að síður
sínar skuggahliðar. Glansmyndin af
kjarnafjölskyldunni er aldrei eins sterk og
í kringum jólin en á tímum upplausnar í
hefðbundnu fjölskyldumynstri orkai- hún
tvímælis. Myndin af hamingjusömum for-
eldrum og börnum að leik á fögru heimili
stingur í stúf við þann raunveruleika sem
flestir þekkja.
A jólunum skerpast slíkar andstæður og
þar með eymd og einstæðingsskapur býsna
margi-a sem finna sig utan veggja hinnar
hamingjusömu fjölskyldu og þar með utan
jólanna. En út á hvað ganga jólin þá hjá
okkur nútíma-íslendingum og út á hvað
ganga þau ekki?
Jólin hafa misst einfaldleikann, þau eru
ekki lengur hátíð trúarinnar í djúpri merk-
ingu. Jólahaldið hefur greinilega fjarlægst
trúarlegt inntak sitt og jafnfí-amt uppruna
sinn.
Það mætti sjálfsagt til sanns vegar færa
að jólin væru orðin íyrrverandi trúarhátíð,
þar sem hefðbundin trúarhátíð hefði breyst
í að verða eingöngu frí frá skóla og vinnu
án nokkurs sérstaks innihalds. Ekki hátíð í
orðsins fyllstu merkingu þar sem tíminn er
hafinn í æðra veldi og lífið öðlast nýtt gildi.
Slík sjónarmið eru umhugsunarverð.
Við tölum gjarnan um andstæðurnar
vinnu og frítíma. I þeim andstæðum lenda
hátíðir og tyllidagar innan marka frítím-
ans og sama máli gegnir um trúariðkun.
Frítíminn þjónar því hlutverki að hvíla
fólk eftir vinnuna og endurnýja það til
þess að taka á nýjan leik þátt í atvinnulíf-
inu. Frí og hátíð eru samt sitt hvað og
byggja einstaklinga og samfélag upp á
mismunandi hátt.
Hátíðin hefur djúpt inntak en afþreying-
in ekki. Sá sem heldur hátíð hverfur út úr
hinum líðandi, hverfula tíma um sinn en í
frítímanum miðast allt við afslöppun og af-
þreyingu. Þjóðfélagið hefur þörf fyrir frí
og afþreyingu. En hvað um hátíðir?
Hátíðir gegna mun dýpra og mikilvæg-
ara hlutverki en frí frá vinnu. Þær eiga sér
oftast djúpar rætur í sögu þjóðar og samfé-
lags eða í reglubundnum gangi náttúrunn-
ar. Á hátíðum, sem eiga sér tilefni eins og
jólin, sem er að mestum hluta sögulegs eðl-
is, er sagan riíjuð upp og endurlifuð, tengd
líðandi stund eina ferðina enn þar sem hún
fær nýja skírskotun og gefur lífi mannsins
nýja og endurnýjaða merkingu.
Hátíðin minnir ekki aðeins á varanleg lífs-
gildi heldur styrkir hún þau einnig. Það er
eldurinn, sem er borinn áfram í þessu mikla
boðhlaupi sögunnar, en ekki aðeins askan.
Hátíðin er mikilvæg sérhverju samfélagi
út frá öðru sjónarhorni. Hún losar um
stund um þá festu sem hversdagslífið
þarfnast. Hátíðum fylgir skapandi óreiða
þar sem hversdagsleikinn gleymist. Mann-
legt samfélag hefur þörf fyrir festu og
reglu en það hefur einnig þörf fyrir skap-
andi óreiðu. Með of mikilli festu er allri ný-
sköpun hætta búin en með of lítilli festu
blasir glundroðinn við. Hvorugt má ná yfir-
höndinni heldur verður að nást jafnvægi
þar á milli.
Þegar horft er til okkar kirkjulegu hefðar
á þessu sviði blasir það óðara við að þar
skortir hvorki hátíðir né tyllidaga. Þar eru
stórhátíðir og helgidagar af ýmsum gerðum
svo að augljóst er að kirkjan hefur frá upp-
hafi gert ráð fyrir því að kristnir menn
gerðu sér oftar dagamun en á sunnudögum.
Á síðari árum og áratugum hefur reynd-
ar oft verið talað um það meðal guðfræð-
inga að sýnileg þreyta væri komin í margar
kirkjulegar hátíðir (og jafnvel fleiri teg-
undir hátíða) og sumir hafa talað um tíma-
bil upplausnar í þessu efni. Þeir hafa bent á
að hvítasunnan væri ekki stórhátíð lengur
og páskamir hefðu misst gildi sitt víða sem
kirkjuleg stórhátíð, svo hefðu jólin breytt
vemlega um svip og inntak frá því sem áð-
ur var og eðlilegt væri miðað við tilefni
þeirra.
Hátíðaþreyta og hátíðakvíði era fyrir-
bæri sem ekki verður gengið framhjá leng-
ur, hvort tveggja er umhugsunarefni. Hvar
er hátíðin? Ætli hún fáist einhvers staðar
fyrir fríkort?
SR. GUNNAR KRISTJÁNSSON
REYNIVÖLLUM.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 20. DESEMBER 1997 3