Lesbók Morgunblaðsins - 20.12.1997, Blaðsíða 25

GÖTUMYND frá Nordby. Húsin með stráþökum eða tígulsteinsþökum. í forgrunni er kona í þjóðbúningi, en hann er í heiðri haldinn á Fano.
EITT SINN FAN0,
ÁVALLT FAN0
TEXTI OG TEIKNINGAR:
RAGNAR LÁR
Á veturna er lífið á eyjunni í
föstum skorðum, en | þrjú | þús-
und manns hafa | þar fasta bú-
setu. Þegar vorar verður held-
ur betur breyting þegar ferða-
menn flykkjast til Fano.
TEIKNING frá Sonderho.
FERJAN er lífæð fólksins á Fan0.
Án ferjunnar væri fólkið einangr-
að á þessari eyju, sem liggur
skammt undan Jótlandsströnd og
skýlir höfninni í Esbjerg íyrir
vestanáttinni og þar með sjávar-
ganginum frá Vesterhavet, sem
við köllum Norðursjó.
Fane er mikil ferðamannaeyja, en þangað
koma tugir þúsunda ferðamanna ár hvert,
flestir yfir sumarmánuðina. Baðströnd eyj-
arinnar er víðfræg, margra kílómetra löng
og 100 til 300 metra breið.
Reyndar eru ferjurnar tvær og fer önnur
frá Esbjerg þegar hin fer frá Nordby, sem
er stærsta þorpið á eyjunni. Ferðin tekur
ekki nema um það bil 15 mínútur. Fan0 er
nyrsta eyjan í nokkuð samfelldum eyjaklasa
sem liggur allt suður til Hollands og eru frís-
nesku eyjamar hluti af þessum klasa. Fan0
er nyrst, þá Mando og loks Rome. Pá kemur
eyjan Sild, en hún tilheyrir Þýskalandi.
Hafnarborgin Esbjerg er á stærð
við Reykjavík, mikill útgerðarbær
og þaðan fara ferjurnar yfir til
Englands, með danska beikonið og
aðrar landbúnaðarafurðir. Með
þeim koma einnig enskir ferðamenn
og danskir gera mikið af því að fara
með ferjunum yfir til Englands. í
Esbjerg em ennfremur bækistöðv-
ar skipa sem þjónusta borpallana í
BÖRNIN gleymast ekki þeg-
ar um þjóðbúninginn er að
ræða. Teikningin sýnir litla
dömu í Fanobúningi. Höfuð-
búnaður er tvennskonar ,
eins og sjá má. Tölurnar í
jakkanum eru úr rafi.
Norðursjó, en það er mikil útgerð með til-
heyrandi umsvifum.
Breytingar með vorinu
Þess var getið að stærsta þorpið á Fano
héti Nordby. Eins og nafnið gefur til kynna
er það norðarlega á eyjunni. Næststærsta
þorpið heitir Sonderho og segir nafnið einnig
til um staðsetninguna, sem er á syðsta hluta
eyjarinnar. Milli þessara tveggja þorpa er
svo Rindby, sem er ósköp lítið og á mörkum
þess að geta talist þorp.
Á veturna er lífið á eyjunni í föstum og ró-
legum skorðum. Eyjarskeggjar sem hafa
fasta búsetu á Fan0 era liðlega þrjú þúsund.
Barnaskólar eru tveir, annar í Nordby en
hinn í S^nderho. Framhaldsskólanemendur
fara hinsvegar yfir til Esbjerg til náms.
Þangað fara og margir eyjarskeggjar til
vinnu. Reiðhjólaskýli em í báðum höfnum og
er algengt að fólk eigi tvö reiðhjól, annað
Fanomegin en hitt Esbjergmegin.
Þegar vorar verður heldur betur breyting
á. Þá flykkjast ferðamenn til eyjarinnar til
lengi-i eða skemmri dvalar. Mikill fjöldi sum-
arhúsa, tjaldstæða og húsbíla eru á eyjunni
auk nokkurra hótela.
Eyjan er sextán kílómetrar að lengd og
gerð af sandi. Ekki er að finna einn einasta
stein á Fano sem ekki er fluttur að. Nú gæti
lesandinn haldið að lítið sé um gróður á þess-
ari sandeyju, en það er öðra nær. Sandhól-
amir era grasi vaxnir og talsverður skógur
er um miðja eyna, þar sem meðal annars dá-
dýr lifa góðu lífi. Þegar ekið er eða hjólað
milli Nordby og Sonderho, er farið í gegnum
þennan skóg og þá er eins gott að fara var-
lega, því dádýrin eiga það til að stökkva yfir
veginn.
Flugvöllur á baðströnd
Sem fyrr segir er vesturströndin breið og
löng. Sandurinn er hreinn og þéttur í sér.
Syðst á ströndinni er flugvöllur þar sem
ferðamenn geta leigt sér flugvél til útsýnis-
flugs yfir sumartímann. „Strætisvagninn“
gengur líka að hluta til eftir ströndinni, nóg
er plássið. Til gamans má geta þess, að árið
1924 var sett heimsmet í hraðakstri á þessari
strönd, 240 kílómetrar miðað við klukku-
stund og þótti ógnarhraði.
Mjög er aðgrunnt við ströndina og má
sumsstaðar ganga nokkur hundrað metra „á
haf út“. Vegna grannsævisins hitnar sjórinn
mjög er sólin skín og er hann því heitur og
þægilegur til sjóbaða. Vestanáttin er ríkj-
andi á Fan0 og er aldan því mikið notuð af
brimbrettasigluram, en þeh- hafa sitt eigið
svæði á ströndinni til að forðast árekstra við
þá baðgesti sem ekki stunda íþróttina. Eftir
vestanbrim má sjá fjölda fólks bograndi í
fjöraborðinu. Fólk þetta er að leita að raf-
molum, en þeir berast gjarnan upp að
ströndinni í vestanbriminu. Úr rafinu era
m.a. gerðir skartgripir, en raf var á sínum
tíma ein dýrmætasta útflutningsvara Fano-
búa. Enn era nokkrir handverksmenn á
Fano sem smíða listilega skartgripi úr raf-
inu.
I dag er engin eiginleg höfn á Fan0 nema í
Nordby og er hún þó lítil. Sérsmíðað lægi er
fyrir ferjurnar, en þær flytja fólk og bifreið-
ar og þurfa því flotbryggju. Á tímum segl-
skipanna var skipalægi við Sonderho. Á
Fane vora byggð hafskip, en þess sér nú lít-
inn stað, nema á gömlum myndum í sjó-
minjasafninu í Nordby og „byggðasafninu“ í
Sonderho. Til skamms tíma var rekinn
myndarlegur sjómannaskóli í Nordby og
þótti til fyrirmyndar.
Römm er sú taug
Á blómatíma seglskipanna byggðu skip-
stjórnarmenn sér hús á Fano, gjarna í hol-
lenskum stíl. Flest standa húsin enn og era
mörg varðveitt sögunnar vegna. Þau era
hlaðin úr múrsteini með háu risi og mörg
hver með stráþaki, þó vissulega hafi stráþök-
unum fækkað með árunum. Húsin vora flest
nokkuð löng, enda vora húsdýr höfð í öðram
endanum, nokkrar kindur og ein eða tvær
kýr. Heyið var geymt á loftinu. Það var hlut-
verk kvenna, gamalmenna og barna að hirða
um skepnurnar og afla heyja, enda vora
flestir karlmenn í langfart á seglskipunum
m.a. fyrir Þjóðverja, Englendinga og
Hollendinga, auk samlanda sinna.
Þegai' gufuskipaöldin gekk í garð, krafðist
hinn nýi tími betri hafna og varð Esbjerg
fyrir valinu. Þessi breyting hafði það í för
með sér að margar fjölskyldur fluttu burtu
frá Fan0 og ekki síst frá Sonderho, sem að
mestu var farmannaþoi'p. Þar era því mörg
húsanna eingöngu notuð sem sumarhús í dag
og gjarna af afkomendum þeirra sem reistu
þau í fyrstu. Á afkomendunum sannast hið
fornkveðna, að römm sé sú taug sem rekka
dregur fóðurtúna til. Flest húsin í Sonderho
eru friðuð og er því þorpsmyndin heilleg og
segir sögu fyrri tíma.
Máltæki Fan^búa í dag er einfalt. „En
gang Fan0, altid Fan0.“ Það geram við að
fyrirsögn þessarar greinar.
Margt við að vera
Ferðalangur sem leggur leið sína til Fano
hefur úr mörgu að velja. Hann getur stundað
baðstrandarlífið með öllum þess möguleik-
um. Hann hefur úr fjölda veitingastaða að
velja, söfnum og listhúsum. Minigolf er vin-
sælt meðal ferðalanga, en nokkrir slíkir vell-
ir eru á eyjunni. En á Fano er að finna elsta
golfvöll í Danmörku, 18 holu völl af þeirri
gerð sem kylfingar kalla „Links“ golfvöll
upp á skosku. Það var þýskur dvalargestur
sem lagði fyTstu brautir vallai’ins um alda-
mótin síðustu. I upphafi var völlurinn aðeins
örfáar holur, en strax að lokinni fyi-ri heims-
styrjöld var hann orðinn 18 holur.
Listamenn hafa löngum valið Fano sem
dvalarstað og eiga bæði málarar og rithöf-
undar athvai'f á eyjunni.
Þeir íslendingar sem hafa dvalið á Fan0
skipa sér í raðir þeirra sem segja; „en gang
Fane - altid Fan0“.
Höfundurinn er myndlistarmaSur og kennari.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 20. DESEMBER 1997 25