Lesbók Morgunblaðsins - 20.12.1997, Blaðsíða 10

HEIMSKONA MEÐ
KOPARRAUTT HÁR
EFTIR SÓLVEIGU KRISTÍNU EINARSDÓTTUR
Rannveig Kristín Þorvarðardóttir var ein af dætrum
Reyk ijavíkur á fyrstu áratugumn aldarinnar, starfaði um
tíma í sendiráði íslands í Kaupmannahöfn, en bjó
lengst af í Kaliforníu. Hún var f< águð og gáfuð
heimskona sem skáldin dáðu. Halldór Kil jan Laxness
orti til hennar Ijóð, hún var í vinfengi við Davíð
Stefánsson og skrifaðist á við Kristján Albertsson, Æ
Pálma Hannesson og marga i fleiri.
DÆTUR Reykjavíkur um
aldamótin - hverjar voru
þær? Hvernig voru þær
ldæddar? Við skulum líta í
grein frú Rannveigar
Sehmidt sem hún skrifar í
Heimskringlu í apríl árið
1942. Nefnir hún greinina
„Skotthúfan". Þar stendur: „frændkona mín í
Winnipeg minntist á það í bréfi á dögunum að
hann Indriði Einarsson hefði einu sinni kom-
ist svo að orði að íslenskar konur gætu þakk-
að það skotthúfunni hvað þær yfirleitt bæru
sig vel og ég fór að hugsa um peysufötin og
hvort hann hefði haft á réttu að standa gamli
maðurinn. Bæru þær sig svo tiltakanlega vel
íslensku konumar og var það skotthúfunni að
þakka?
Peysufótin urðu víst til, eins og einhver
sagði vegna þess að það var ódýrara að hafa
þjóðbúning, en að tolla í tískunni með útlenda
búninginn. Þegar ég var að alast upp í
Reykjavík var útlendi búningurinn að ryðja
sér til rúms meðal yngri kvenna en eldri kyn-
slóðin hélt enn tiyggð við peysufótin. Ég
man, að margar ungu stúlkumar kvörtuðu
sáran undan því, að eina tilbreytingin væri,
að skipta um slipsi og svuntur. Þær vom að
reyna að breyta til hárgreiðslunni undir
skotthúfunni - og skrúfuðu upp hárið í háan
kamb að framanverðu. Það var kallað „púllað
hár“ og fór flestum illa. Stundum sást ekki í
skotthúfuna fyrir „púlli“. Pilsið var klunna-
legt og sýndi engan vöxt. Mér er í minni
hvemig aumingja konumar vom í vandræð-
um þegar þær þurftu að vaða gegnum snjó-
skaflana á vetuma. Ekki var þá sjalið þægi-
legt að drasla með litlar og hnubbóttar konur
minntu helst á veltandi tunnur. þegar þær
komu gangandi, dúðaðar í sjalinu og lítið
skjól var í skotthúfunni, þegar hann var á
norðan-. Aftur á móti sýndu peysufötin hvít-
an háls og fagran barm, þau sýndu mikið hár-
og þau skýldu líka þykkum öklum. Ég er
heldur ekki frá því, þegar öllu er á botninn
hvolft að skotthúfan hafi átt drjúgan þátt í,
að margar íslenskar konur bám sig vel.
Það gegnir furðu, hvað ég man eftir mörg-
um fríðum og fongulegum konum í æsku
minni heima. Já, þegar ég velti því fyrir mér,
þá átti fjöldinn allur af eldri og yngri fríð-
leikskonum heima í hverri einustu götu í
Reykjavík og margar vom þær á peysufót-
um. T.a.m. í Þingholtsstrætinu - en það var
gatan mín - þar var hún frú Sigríður, kona
Jóns Jenssonar háyfirdómara, hin fríðasta
kona á peysufötunum sínum og hinum megin
við götuna var hún frú Guðrún frá Gufunesi,
annáluð fyrir fegurð sína. Hún frú Euphemia
Waage, dóttir hans Indriða Einarssonar, ung
og glæsileg kona og aldrei sá ég hana nema á
íslenskum búningi- móðir hans Ásgeirs Ás-
geirssonar, fyrrverandi ráðherra, hún frú
Jensína. Það var nú falleg kona og bar sig
skínandi vel. Hún frú Guðrún, móðir hennar
Önnu Torfason og þeirra systkina, var hin
föngulegasta kona, eða þá hún Ásta málari
systir hans Magnúsar Árnasonar
myndhöggvara og þeirra bræðra,
sú var nú ekki ómyndarleg. Svo *
var þar móðir hennar frú Aslaug-
ar, núverandi biskupsfrúar, hin
fríðasta kona og hún Áslaug sjálf
ung og sæt á peysufötunum sínum.
Og aðrar ungar stúlkur í Þingholts-
strætinu, hún Sigga Ásbjöms sem síð-
ar giftist honum Sigurjóni Péturssyni á
Álafossi og hún Ranka, dóttir hans Þor-
steins fiskimatsmanns- báðar fríðleiks-
stúlkur og alltaf í peysufötum. Hún Bennie
Lámsdóttir, sem varð konan hans Magnúsar
Jónssonar prófessors, átti líka heima í stræt-
inu - og hvað hún var indæl hún Bennie með
skotthúfuna á ljósgulum lokkunum. Og ekki
má ég gleyma henni Gunnu Jóns Þórðarson-
ar kaupmanns, sem var ein af fallegustu
stúlkunum í Reykjavík- skúfurinn á skotthúf-
unni hennar Gunnu var alltaf á ferð og flugi,
því hún var svo spilandi af fjöri og lífsgleði.
Og þetta var bara Þingholtsstrætið, kelli mín
fríðleikskvendi í hverju húsi.“
Og Rannveig heldur för sinni áfram um
Reykjavík: „og á hverju götuhorni gægjast
fram konur með skotthúfur“, á Laugavegin-
um, Skólavörðustígnum, í Bergstaðastræt-
inu, á Bókhlöðustígnum, í Miðstræti, Veltu-
sundi, Suðurgötunni að ógleymdum Vestur-
bænum - það sópar að þessum kvennaskara.
Og þá gáfu norðlensku konumar Reykjavík-
urkonunum ekki neitt eftir. Nefnir Rannveig
sérstaklega hana frú Björgu, konu Kristjáns
kaupmanns á Sauðárkróki, myndarlegri konu
var ekki hægt að hugsa sér, framkoma henn-
ar var svo sköruleg og frjálsleg, að ég man,
að mér datt í hug einu sinni, þegar ég talaði
við hana, að þessi kona, sem mér vitanlega
aldrei fór utan, myndi hvar í heiminum sem
var hafa verið álitin heimskona. En af öllum
konum bar hún frú María, móðir hans Matt-
híasar Einarssonar læknis. Ég sá hana að-
eins einu sinni þegar ég var krakki- en svo
var hún fögur og framkoma hennar drottn-
ingarleg að það varð mér ógleymanlegt.
Nú hefi ég talið upp margar fríðleikskonur
á peysufötum - þær standa mér svo greini-
lega fyrir hugskotssjónum, þótt árin séu
mörg síðan ég sá þær. Eitthvað hafa þær haft
til að bera, að þær hafa fest sig svo í minninu.
Sjálfsagt hefðu allar þessar konur verið fríð-
ar í hvaða búningi sem var.
Kannski má svo að orði komast að þær
voru fallegar, þrátt fyrir peysufótin.
En hvemig vék því eiginlega við að kon-
umar gerðu ekki uppreisn gegn peysufotun-
um? Ekki gat þeim þótt búningurinn falleg-
ur. í óveðrunum og byljunum heima fengu
þær að kenna á, að peysufótin voru ekki
þægileg. Var það vegna fátæktar að þær tóku
ekki upp útlenda búninginn? Var það ætt-
jarðarástin og tryggðin við gamlar venjur?
Það er efamál því íslenski búningurinn var
tiltölulega nýr af nálinni. En svo dettur mér
allt í einu í hug að hún mamma sigldi þrisvar
sinnum til útlanda og hún skipti aldrei um
RANNVEIG Kristín Þorvarðardóttir.
Myndin er tekin 1928 og Rannveig er
hér klædd samkvæmt tízku þess tíma.
hefði svo fallega fætur. Sem bam sat ég á
stól og starði á þessa glæsilegu konu. Eink-
um fætuma þótt ég skildi alls ekki hvers
vegna þeir skiptu svo miklu máli. Mér þótti
hún öll falleg. Hún var vön að hafa túrban yf-
ir koparrauðu hárinu, annað eins hafði ég
aldrei séð á Njálsgötunni. Ég man að hún
kenndi mér að segja „Empire state building",
kvað það vera hæstu byggingu heims. Að
auki kvaðst hún geta tínt appelsínur af trján-
um bara ef hún teygði höndina út
um gluggann á húsinu sínu. Því
gleymdi ég aldrei því þá feng-
ust ekki einu sinni appelsínur
í Kiddabúð.
Á leið írá Kleifarvatni
árið 1948 bað hún okkur
farþegana um að
syngja „Nú andar
suðrið“. Það var eftir-
lætislagið hennar.
Fegursta ljóð sem ort
hefði verið á íslenska
tungu. Og faðir minn,
Einar Olgeirsson, og
ég sungum eins vel og
við gátum þótt laglaus
væram. Textann kunn-
um við þó hnökralaust.
Mamma lést halda fyrir
eyran en hún Agga systir
hallaði sér aftur á bak og
drakk í sig hvert orð. íslensk
tunga var hennar hjartans mál.
Þær voru fjórar systurnar,
Rannveig, María, Ágústa og Sigríð-
ur (móðir mín). Rannveig var eftir-
læti föður síns, Þorvarðar Þorvarðar-
sonar, prentsmiðjustjóra, stofnanda og
fyrsta formanns Leikfélags Reykjavíkur.
Móðir hennar var Sigríður Jónsdóttir frá
Skálholtskoti. Velgjörðarmaður kostaði
Rannveigu til náms í Verslunarskólanum í
Reykjavík og hún lærði að spila á píanó hjá
Haraldi Sigurðssyni. Þingholtin vora æsku-
stöðvarnar. Stefanía Guðmundsdóttir og aðr-
ir leikarar Iðnó vinir og félagar.
Að loknu námi kenndi Rannveig vélritun í
tvö ár við Verslunarskólann og lék á píanó í
Gamla bíó á kvöldin þótt hún segðist sjálf
vera versti píanóleikari sem sögur færa af.
Um tvítugt sigldi hún til Hafnar til náms á
VINAFUNDUR í Kaliforníu. Halldór Laxness og Rannveig 1927 eða ‘28.
búning hún var alltaf í peysufótunum sínum.
Og þá veit ég allt í einu hvernig á því stóð, að
íslenskar konur voru svo tryggar við búning-
inn. Þeim þótti vænt um peysufótin sín."1
Hún var sjálf ein þessara glæsilegu kvenna
í smábænum Reykjavík um aldamótin - hún
Rannveig Kristín Þorvarðardóttir, kölluð
Agga, fædd 10. febrúar 1892.
Hún mamma sagði alltaf að Agga systir
verslunarskóla en yndi hennar var að læra
tungumál.
Og Hafnarárin hverfa
ú» i húmið ...
Ævintýri lífsins hefjast. Rannveig heillast
af Borginni við Sundið. Hún réðst til starfa
hjá íslenska sendiráðinu í Kaupmannahöfn
sem ritari. Starfaði þar undir handleiðslu
1 O LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 20. DESEMBER 1997