Lesbók Morgunblaðsins - 27.04.1969, Blaðsíða 20

ar, ráðleggingar og huggun
handa þeim, sem hart höfðu orð
ið úti í ástamáium, las þar upp
bréf frá „hlustendum“ allt ó-
keypis. Sum bréfanna voru
nokkuð dularfull á köflum eða
svo fannst áheyrendum, sem
ekki var skrítið, því að Ché var
kominn til Nanchahuazú og bréf
in voru dulmálsskeyti frá Tania
til hans.
Fyrir utan þessa þjónustu við
hann var hegðun hennar í Cam-
iri all undarleg og er þá ekki
ofsagt, þar sem hún var þjálf-
aður njósnari og vissi að gengi
Ché valt beinlínis á hátterni
hennar. Hún spókaði sig í þorp-
inu með tveimur beztu skæru-
liðum Ché, bræðrunum Hoberto
og Guido Percdo, sem kynntu
sig sem hina nýju eigendur bú-
garðsins Casa de Calamina-húss
ins með tinþakinu. Toyotajepp-
inn hennar sást oft á götunum.
Og til að bæta gráu ofan á
svart, sagði hún fólki það í
gamni að hún og félagar hennar
væru skæruliðar.
í þá daga dreymdi engan um
skæruliða hvað þá að talaðværi
um þá og Tania og Peredo-
bræðurnir voru óðum að beina
athygli fólks að sér með þessu
tali sínu, að ástæðulausu. Það
var óhjákvæmilegt að herinn
færi að gefa þeim gætur.
Enginn veit hvers vegna Tan
ia datt í hug að segja þessar
„skrítlur". Hún var snjall njósn
ari. Það gat verið að hún drægi
þannig athygli að skæruliðun-
um vísvitandi. Þó er ekki lík-
legt að jafnvel samvizkulaus
njó°nari eins og Tania hefði
gefið bólivíanska hernum svona
færi á Ché og mönnum hans,
en sem starfskona sovézku
leyniþjónustunnar bar henni að
uppræta skæruiiðið einhvern
veginn. En hvort sem hún ætl-
aði að fórna Ché eða ekki þá
urðu það afleiðingarnar af hegð
un hennar í Camiri.
í La Paza hafði hún unn-
ið dyggilega að því að byggja
upp bækistöð, sem sjá átti Ché
fyrir matvælum, hergögnum,
peningum og nýliðum og vera
jafnframt líftaug hans við um-
heiminn. Án hennar var hann
bjargarlaus og auðveld bráð fyr
ir bolivíanska herinn. Nú var
Ché ekki svo mjög áhugasam-
ur um byltingu í Bolivíu og
hafði meiri áhuga á meginlands-
byltingu sem aftur átti að opna
leiðina til byltingar í heima-
landi hans Argentínu. Bolivía
átti aðeins að verða áfangi á
þeirri leið eða byrjunin. Ché
sendi Tania til Argentínu til
þess að sjá um að ýmsir félag-
ar þar kæmu til fundar við
hann í Nancahuazú í Bólivíu.
Fyrsti árangur Argentínu
ferðar Taniu var koma lista-
mannsins Bustos til La Paz í
febrúar 1967, en hún hafði haft
samband við hann í Córdoba.
Einnig var þar til staðar að-
stoðarmaður Fidels Castro.
Frakkinn Jules Régis Debray.
Mótið var undirbúið í gömlum
og góðum stíl. Bustos og De-
bray sem ekki þekktust áttu að
koma inn í fordyri Hotel Sucre
Palace í La Paz hver um sig
me'ð nýjasta tölublað tímarits-
ins Life í hendinni og þar
spurði maður að nafni Andrés
þá: — Eruð þér ferðamaður að
njóta sólarinnar hér í Bólivíu?
— Ef þeir svöruðu játandi var
farið með þá á fund Taniu sem
nú nefndi sig Elmu. Hinn fyrsta
marz 1967 hélt hún af stað til
Nancahuazú með Debray
og Bustes án þess að segja
þeim hvert haildið væri.
Vitað er að minnsta kosti
Bustos vissi ekkert um hvern
þeir áttu áð hitta, en það
var enginn annar en Ché sjálf-
ur. Þegar þeir komu til Camiri
eftir fjögurra daga erfitt ferða-
lag fór Tania með þá til Mari-
etta veitingahússins þar sem
hún var vel þekkt. Þau óku í
Toyotajeppanum hennar sem
var jafnvel þekktur í Camiri og
hún sjálf. Og enn mætti spyrja
hvers vegna í ósköpunum Tania
þrautþjálfaður njósnari gerði
slíkt glappaskot þegar líf lá við
að ekkert vitnaðist um Ché eða
menn hans, þar sem aðein fjór
ir mánuðir voru liðnir frá komu
hans til landsins og undirbún-
ingi ekki nærri lokið.
Má vera að hún hafi verið í
uppnámi yfir tilhugsuninni um
að hitta Ché. Þótt ósennilegt sé
getur svo verið. En á leiðinni
til Nancahuazú sagði Roberto
Peredo henni frá því að skæru-
liðarnir hefðu orðið fyrir ýms-
um óþægindum. Roberto sagði
að vegna allrar þessarar um-
ferðar kringum búgarðinn hefðu
þeir verið kærðir tvisvar fyrir
að framleiða kókain og smygla
því og lögregian hafði tvisvar
gert húsleit. Eftir að hafa heyrt
þetta átti Tania náttúrlega að
snúa aftur hið snarasta. En hún
lét það ógert.
S jálfur hafði Ché harð-
bannað henni að koma til Nan-
cahuazú en bíða í La Paz.
Hún var því beinlínis að óhlýðn
ast honum með því að fylgja
Buster og Debray tilbúðanna og
enn frekar með því að dveljast
þar áfram. En nú var hún að
framkvæma skipanir miklu
hærri yfirvalda en Ché var.
Eins og vænta mátti uppgötv-
uðu bólivíönsk yfirvöld undir
eins jeppann og þekktu hann
aftur. Þau fundu meðal annars
í honum lista með nöfnum og
heimilisföngum allra samstarfs-
manna Taniu í La Paz og eins
háttsetts skæruliða, kúbumanns
ins Ricardo. Afleiðingarnar
voru þær að viku seinna kom
heil herdeild til Nanchahuazú
og tíu dögum síðar nálgaðist
þrjátíu og tveggja manna sveit
bækistöðvarnar. Skæruliðarnir
gerðu þeim fyrirsát, drápu sjö
þeirra og efndu þannig til óeirða
miklu fyrr en Ché var reiðu-
búinn að berjast. Eins og De-
bray sagði síðar gerðu átökin
þennan dag gersamlega út um
baráttuna og ákváðu þegar ör-
lög skæruliðanna og Ché sjálfs.
Ché hafði hemil á reiði sinni
en ritaði í dagbók sína: — Allt
bendir til þess að upp hafi kom-
izt um Taniu og þar með er
vandlega unnið starf tveggja ára
rokið út í veður og vind —.
En hann hafði ekki hemil á
sér þegar hann hitti Taniu
sjálfa. Bustos er til frásagnar.
Hann segir Ché hafa hellt sér
yfir Taniu, sem fór hágrátandi
af fundi hans. Hún hafði raun-
ar ekkert erindi átt. Hún hafði
þegar afrekað nóg: skæruliðarn
ir voru algerlega sambands-
lausir við umheiminn, vegna
kæruleysis hennar.
Tania hafði ekki einasta sig-
að hernum á mikilvægustu stöðv
ar Ohé heldur og skorið á líf-
taug hans við La Paz. Vera má
að hið fyrra atriði hafi ekki
verið rothöggið, en hið síðara
var það svo sannarlega. Hinn
sovézki njósnari hafði enga
áhættu tekið: hún hafði séð um
að Ché ætti enga undankomu-
leið.
En hvort sem hún hefur síð-
an ætlað að forða sér eða ekki
skipti það nú litlu máli. Hún
var föst í sinni eigin gildru.
Herinn var á hælum þeim og
hún varð að fylgjast með skæru
liðunum. Hún átti um ekkert að
velja. Þeir voru lítið hrifnir af
þessu. Hún veiktist og fékk 40
stiga hita og átti lengi í hita-
sóttinni. Því gat hún ekki fylgzt
með þeim og varð að skilja hana
eftir í umsjá bakvarða sem áttu
að sameinast aðalliðinu seinna.
Þeir náðu því aldrei.
Heilsa Taniu versnaði enn
við það að brjótast gegnum hin
forfæru suð-austurhéruð með
bakvörðunum undir forystu
undirforingja Ché sem var Joa-
quin (Juan Vitalie Acuna Nun
ez, foringi í kúbanska hernum).
Hún fékk líka taugaáfall og
bændur sem mættu herdeildinni
sögðu hana hafa verið fram úr
hófi taugaveiklaða og móður-
sjúka. Hún fékk hroðalegar
martraðir og æpti upp úr svefni
Henni lenti oft saman við
skæruliðana einkum við máltíð-
ir. Þeir kenndu henni um ófar-
ir sínar og veittust allir að
henni. Hún skalf eins og lauf í
vindi fyrir ásökunum þeirra en
reyndi samt að bera blak af
sér og tók oft upp vasabók og
skrifaði orð þeirra hjá sér og
kvaðst mundu segja Ché til
þeirra. Hún var full hroka og
yfirlætis og ræddi við ferða-
félaga sína eins og ósiðaða
viilimenn. Hún hélt mjög á
lofti muninum á menntun þerra
og þekkingu sinni á ýmsum mál
um, kynnum sínum af lífinu í
Evrópu, dýrum hótelum, góðum
mat, og siðmenntuðu lífi sem
þeir þekktu ekkert til.
En hin endalausa ganga gegn
um óbyggðirnar, rifrildið við
skæruliðana og hungrið sem sí-
fellt svarf að, ger'ði Taniu
svo móðursjúka að hún æpti á
stundum að Joaquin: — Ég
þoli þetta ekki lengur! Skjóttu
mig, ef ég hef gert eitthvað
af mér! —
Hið undarlega í málinu er
að skæruliðarnir skyldu ekki
taka hana á orðinu.
Ekki bætti það úr skák né
gladdi skæruliðana, er upp-
víst varð að hún var ófrísk,
eða svo segir sagan. Nú virð-
ist hún ekki hafa lagt lag sitt
við neinn skæruliðanna nema
Ché Guevara. En á meðan
hinni hroðalegu fjögurra mán-
aða löngu ferð stóð, hlýtur
oft að hafa legið við að hún
yrði skæruliðunum að bráð, en
þeir sáu ekki annan kven-
mann mánuðum saman. Joaqu-
in og Braulio tættu oft utan
af sér fötin cg dönsuðu nekt-
ardansa fyrir augum hennar
ti'l þess að brjóta niður vilja-
þrek hennar. Venjulega flúði
hún snöktandi undan þeim.
Endalok Tamöru Bunke
urðu snögg.
Hinn 31. ágúst 1967 kom
þessi þreytti Hokkur að Masi-
curí ánni þar sem hún rennur
í Ríó Grande sem er stærsta
fljót Bólivíu. Þar beið þeirra
í launsátri þrjátíu og tveggja
manna herflokkur undir stjórn
Mario Vargas. Um klukkan
tuttugu mínútur yfir fimm, eft-
ir sögn Vargas, héldu skæru-
liðarnir út í ána og héldu
vopnum sínum og búnaði yfir
höfðum sér. Þá gaf Vargas
skipun um ?.ð skjóta. Tania
var með þeim öftustu, en féll
samt í fyrstu skothríðinni. Hún
var greiriílegt skotmark vegna
blússunnar rinnar, sem var
hvít- og grænröndótt, hið eina
kven'lega, sem eftir var í bún-
aði hennar. Hún féll strax eins
og allir félagar hennar utan
tveir. Lík hennar flaut niður
ána og fannst ekki fyrr en
viku seinna. Þá var það ill-
þekkjanlegt og lítið eftir af
hinni laglegu 1 ýzku stúlku.
Hún þekktist af munum
sem fundust i bakpoka henn-
ar, þar sem voru vegabréf
hennar og ijósmynd. Auk þess
vasabók með nöfnum og heim-
ilisföngum félaga hennar. Hún
kom jafnvel upp um þá dauð.
Þarna voru líka lyfseðlar og
einn hundr.ið dollara seðill
auk segulbandsspólu með tón-
iist indíána. Hún hafði sem sé
stundað „tómstundagaman“ sitt
til hins síðas;a.
Ché Guevai a, maðurinn, sem
hún að líkindum elskaði og
sannanlega sveik, dó fimm
vikum síðar. Hann varð fórn-
arlamb sinnar eiginn reiknings
skekkju, en einnig djöfullegr-
ar maskínu kommúnista í
Kreml og hins frábæra njósn-
ara þeirra — skæruliðans Ta-
niu.
EIRÍKUR 5MITH
Framhald af bls. 7.
hjá ísleifi Konráðssyni. En
hvernig heldurðu að þessu
verðitekið?
— Á sínum tíma var abstrakt
málverkið ekki talið í húsum
hæft. Lengi vel var það ekki
það, sem maður gæti kallað
stofulist. Aðeins einstaka sér-
vitringar kunnu að meta það.
Nú seljast abstraktmyndir eins
og heitar lummur, enda hafa
þær oft svo mikið skreytigildi,
að þær geta vel talizt stofu-
prýði. Ég held, að allt óðru
máli gegni með myndlist eins og
þessa, sem ég er að sýna. Ætl-
umin er ekki sérstaklega að
búa til eitthvað fallegt. Ég hef
litla trú á, að þetta verði tal-
in stofulist í bili. Það þarf að
brjóta ísinn og kenna fólki, að
gildi myndlistar liggur ekki
bara í yfirborðslegri fegurð.
— Nú er það reyndar ekki
neitt nýtt að nota mannslíkam-
ann sem yrkisefni í myndlist.
Sjáðu myndir Þorvaldar
Skúlasonar og Snonra Arin-
bjarnar frá kreppuárunum.
Þeir voru alltaf að mála alls-
konar karla við vinnu eða börn
að leik.
— Já, og Scheving hefur
raunar haldið áfram með sína
stórskornu karla alla tíð og
hverjum góðborgara finnst í
lagi að hafa þær myndir í stof-
unni eins og það vitaskuld er.
— En það ræður kannski
úrslitum í afstöðu skoðarans, að
Scheving hefur sína karla
jafnan í fallegu umhverfi.
Jafnvel sjórinn er fallegur, þó
hann sé úfinn. Og í ævintýra-
myndunum hans eru fuglar og
kýr og sveitarómantík, sem
fólk fedlir sig vel við.
— Já, ég veit það, en þess
gætir elnmltt mjog I nritlmaTlst-
inni, að menn eru að fást við
hluti, sem venjulegum áhorf-
anda finnst beinlínis ljótir.
Kannski er þetta meira í ætt
við að semja bók. Þetta er af-
staða til lífsins og listarinnar.
— Stundum hefur verið deilt
um það, hvort myndlist eigi að
hafa skáldskapargildi og mig
minnir, að í abstraktlistinni
væri skáldskapargildi eitt af
þessum heilögu bannorðum.
Hvaða álit hefur þú á skáld-
skapargildi myndlistar?
— Ég held að maður eigi að
mála eins og mann langar í
það og það skiptið og svo verð-
ur útkoman ef til vill allt öðru
vísi, að ári. Það skiptir mig
ekki lengur neinu máli, hvort
mynd hefur skáldskapargildi
eða ekki, heldur einungis, að
ég geti litið á hana sem gott
verk. Ég hef ekki áhuga á að
prédika neitt, miklu fremur
er ég hinn hlutlausi áhorfandi.
— Á sænskri grafíksýningu
í Handíðaskólanum nú á dög-
unum var helzt að sjá, að allir
væru með Víet Nam á heilan-
um. Guernica Picassos hefur
verið taiin máttug prédikun um
ógnir og viðbjóð stríðs. Þannig
er margt í nútímalistinni; menn
eru að láta til sín taka og finnst
það eitthvað ekki nægilegt að
búa til þokkalega samstillingu
úr bláu og gulu.
— Jú, það er rétt, að margir
eru með viðleitni í þessa átt,
en málverkið er þögul list og
getur aldrei orðið eins og sú
list, sem byggir á orðinu. í það
og það skiptið finnst manni allt
af viðfangsefni augnabliksins
merkilegast og mest hrífandi,
en ég lít svo á að málverk eins
og ég sýni á þessari sýningu
með fígúrum og hugleiðingum
um vandamál dagsins, séu ekk-
ert merkilegra viðfangsefni en
abstrakt samstilling í bláu og
gulu.
— Svo þú ert ekki einn af
þeim, sem frelsast um leið og
þeir aðhyllast nýja stefnu og
lýsa því þá yfir, að al'lt annað
sé ómögulegt?
— Nei, ég vona, að það sé
ekki svo illa komið fyrir mér.
— Margar mynda þinna á
þessari sýningu hafa dularfulla
eiginleika að því er virðist.
Leggurðu áherzlu á að fá fram
dulmögnuð áhrif?
— Oft finnst mér myndir
beztar frá mínum bæjardyrum
séð, þegar þær eru dálítið ó-
ræðar. Myndir geta annars bú
-ið yfir margskonar seiðmagni
og gæðum. Sumir mála með ljós
myndalegri nákvæmni og beita
við það tæknilegum brögðum
og þeir beztu ná í myndir sín-
ar einhverju sem ljósmynda-
vélin getur aldrei náð. Amer-
íski málarinn Andrew Wieth
máliar þannig til dæmis og nær
góðum árangri.
— Já, það eru sem betur fer
margar leiðir að markinu.
— Það má nú segja. Það er
mikið fjör í heimskúnstinni
núna og syngur hver með sínu
nefi og þykir ekki lengur neitt
athugavert. Sjálfum finnst mér
það stórum meira hrífandi en ef
allir væru að glíma við það
sama.
— Er hægt að segja, að þú
hafir orðið fyrir áhrifum af
poplistinni?
— Ég held, að ég hafi not-
að mér eitt og annað úr fram-
úrstefnum í myndlist, en ekki
20 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
27. apríl 1969