Lesbók Morgunblaðsins - 27.04.1969, Blaðsíða 15

arans brutust fram tvö krlstals-
tær tár“.
H ér að framan hefur ver-
ið leitazt við að lýsa að nokkru
efnisvali og meðferð Fouqués,
þeim heimi, sem lesendum hans
er boðið til, og því andrúms-
lofti, sem þar ríkir. Flestum
finnst þetta vafalaust allt sam-
an broslegt núna, og vissúlega
mega menn brosa, en háðsglott
á Fouqué ekki skiiið. Hann
átti sér hugsjónir, sem hann
barðist fyrir á sinn hátt af ein-
lægni og frábærum dugnaði.
Hanin hafði einnig veruleg áhrif
á marga þá, sem við munum
enn og virðum, þótt sjálfur sé
hann löngu gleymdur og verk
hans.
En á öðrum áratug 19. aldar
var hann einna mest lesinn
allra þýzkra skálda. Frægð
hans var því mikil, er hann var
kjörinin heiðursmeðlimur Hins
íslenzka bókmenntafélags 1820,
en þá hafði hún einnig náð há-
marki. Hinar þýzku, róman-
tísku bókmenntir voru vel
þekktar í Danmörku, og þangað
sóttu dönsku skáldin Inge-
mann, Haucli, Heiberg og Oehl-
enschlaager hugmyndir og eld-
móð, en í Kaupmannahöfn var
helzta menntasetur íslendinga.
Til þess aðeins að benda á,
hve náið og lífrænt samband
sumra okkar helztu skálda var
við hin dönsku, skal hér tekið
brot úr bréfi Jónasar Hall-
grímssonar, er hann skrifaði
frá Sórey, þar sem hann dvald-
ist 1843—44: „ .. . eða ég geng
til Hauchs eða Ingemanns að
tala við þá til fróðleiks og
skemmtunar. Mér er mikið þægi
legt að vera boðinn og veltek-
inn hjá þeim báðum, hvenær
á degi sem vera skal.“
Georg Brandes telur Hoff-
mann og Fouqué hafa haft
mest áhrif á Ingemann! En svo
vill til, að þegar ég var að
kynna mér Hoffmann, sá ég
einhvers staðar á það minnzt,
að Oehlenscláger hefði komið í
heimsókn til hans. í bréfum Oe-
hlenschlagers, sem gefin voru
út 1953, fann ég svo lýsingu á
þeirri heimsókn í bréfi, sem
hann ritar Christiane, konu
sinni, tveim dögum síðar, 4.
sept. 1817. Og þá kemur það í
ljós, að það er Fouqué, sem
hann hafði fyrst og fremst sam
band við og kynnti þá Hoff-
mann! Þar gefur að lesa:
„í fyrradag kom Fouqué 70
km. leið til borgarinnar (Ber-
línar) til að hitta mig. Hoff-
mann bauð okkur heim til sín
um kvöldið, og þar áttum við
þrír sannkallað skáldakvöld.
Fouqué er góðlátur og vin-
gjarnlegur maður, hreinskilinn
og skrafhreifinn. Af ritum hans
má sjá, að hann hefur göfugt
hjarta og auðugt hugmynda-
flug. Gott hjarta og humynda-
flug fer þó sjaldan saman.
Hann er fagurfræðingur í orðs-
ins beztu merkingu. Sögur hans
tJndine, Ijion, Óþekkti sjúkl-
ingurinn o.fl. eru prýðilegar.
Að mínum dómi er hann bezt-
ur í ævintýrum sínum. I ská'ld-
ritum sínum skortir hann til-
finningu fyrir hinni lifandi
náttúru. Hann dreymir fallega
um hugprýði, ást og fornöld.
Það mætti óska sér meiri ger-
hygli í verkum hans, og aðall-
inn á þar helzt til mikinn hlut
að máli. Hann er alls ekki mein
yrtur, ádeilugjarn eða hæðinn.
Lætur allt gott helta, elnnlg
sumt sem er miðlungi gott.
Dönsku kann hann mjög vel,
og hann hefur lesið flestar
bækur mínar upp á þýzku í
leshringum sínum. Hann er ekki
hár maður, allfeitlaginn, ljós-
hærður með hrokkið hár.“ Síð-
ar í bréfinu segir Oehlenschla-
ger: „Einu sinni fór Fouqué að
segja frá einhverju, og þá sett-
ist Hoffmann við píanóið, lék
undir frásögn Fouqués og út-
listaði allt með tónum, hvort
sem það var hrollvekjandi, ó-
friðlegt, ástúðlegt eða grátlegt.
Og þetta gerði Hoffmann alveg
prýðilega. í gærkvöldi vorum
við svo hjá herra Hitzi, en
þar lenti Fouqué í löngum sam-
ræðum við einhverja skáld-
konu, sem vildi fá að vita,
hvernig hann færi að því að
skálda. Þetta ætlaði engan endi
að taka, og mér leiddist það,
því að ég missti alveg af hon-
um fyrir bragðið. Þegar við
kvöddumst, sýndi hann mér
sverð sitt, sem á var letrað:
Po.ur moi mon ame, mon coeur
me Dame eða eitthvað svoleið-
iðis. Ég varð að lofa að heim-
sækja hann, en það getur varla
neitt orðið úr því“.
Nei, það var leitt, að Oehl-
enschláger skyldi ekki heim-
sækja þau Fouqué-hjónin í
Nennhausen. Það hefði verið
forvitnilegt að lesa bréf hans
til konu sinnar um þá heim-
sókn.
Eitt verður óhjákvæmilega
að leiðrétta hjá Oehlenchlág-
er. Hann fer rangt með hina
frönsku, riddaralegu áletrun á
sverði Fouqués. Þar hefur ör-
ugglega staðið hið forna ridd-
araorðtak: A Dieu mon ame,
Ma vie au Roi, Mon coeur aux
Dames, L’honneur pour moi. Og
það er þetta, sem Bjarni Thor-
arensen á við í öðru erindi
kvæðis síns til Fouqués:
Lesa má á skildi
í logarúnum:
„Guði gef ég sál mína,
en grami fjör mitt,
hjartað hreinum frúvum,
en sæmd mína eina
sjálfum mér ég geymi.“
egar Fouqué hafði verið
kjörinn heiðurlimur Hins ís-
lenzka bókmenntafélags 1820,
eins og nánar var skýrt frá í
fyrri grein, kom hann stjórn
þess á óvænt með því að senda
falendingum í þakklætisskyni
tvítuga drápu. Bjarni Thorar-
ensen íslenzkaði þriðjung henn
ar, en Steingrímur Thorsteins-
son lauk við verkið árið 1905
og birti í heild í Skírni. í for-
mála að kvæðinu segir Stein-
grímur:
„Það er auðséð á öllu, að ís-
lendingum hefur þótt mikilsvert
um þann sóma, er hið fræga
þýzka skáld gerði landi og þjóð
með ávarpi sínu, en sannarlega
er það ekki of djúpt tekið í ár-
inni að segja að „það virðist
hardla snoturlega kveðið“.
(Orðalag í íslenzkum sagna-
blöðum 1821—22.) Kvæðið er
ágæta fagurt, og ekkert skáld,
nema ef vera skyldi Oehlen-
schláger, í kvæðinu: „Island,
herlige 0,“ hefur ávarpað ís-
land jafnfagurt og sköruglega.
Og það er oss dýrmætt enn í
dag svo sem fyrsta kveðja frá
Þýzkalandi, þaðan sem svo
margt heilhugað góðvildarorð í
vorn garð hefur komið síðan
og borið þess ljósan vott, að
Þjóðverjar skilja þjóðerni vort
að fornu og nýju flestum þjóð-
um betur og unna oss við hvert
tækifæri sannmæ'lis."
Kvæði Fouqués heitir: fs-
land. Skáldkveðja. Fyrsta er-
indið er þannig á þýzku:
Hoch oben im herrlichen
heldenberuhmten Nordland, —
wie winkt herab ein weisses
Wundergebild.
Schneeige Schleier
umschweben die Jungfrau,
doch unter den Schleiern, da
blitzen ihr Augen voll Glut.
Menn taki eftir því, að Fou-
qué leitast við að yrkja með
stuðlum og höfuðstöfum. í þýð-
ingu Bjarna Thorarensen er er-
indið þannig:
Hver er hin undramynd
livít í norðri,
bendir af bjargi ofan?
Snjóslæðum sveipuð
situr þar meyja,
■en undan snjófaldi brennur
henni eldur af hrám.
Og síðan segir Fouqué í 4.
erindi:
Sæmundur og Snorri,
sjáendur fornaldar,
innst í grárri fornöld er sjálfið
nú sitjið,
í bókum þegar fékk ég
brot af kynning yðar,
hversu glatt mér logaði löngun
í hjarta!
Síðar í kvæðinu minnist
hann á sögu sína um Sigurð
Fáfnisbana og framlag sitt til
frægðar hans: (þýð. Steingr.
Thorst.)
Fomsaga konungs,
frækinna kappa,
Sigurðar saga mér brauzt frá
hrifnu brjósti.
Út streymdi máttug
og til unaðs sama
næm vakti hjörtu, þá um ver-
öld barst.
Varpað var að bragði
verplum lífs míns,
Norðurheims söngvara nefndu
mig skáld.
Svást þótt í suðrið
sveimi ég á stundum,
á ég í norðrinu arinn minn
hinn rétta.
Og þú fannkrýnda Fríða
í freyðandi bylgjum,
sem gnæfir með Heklu glóð í
barmi,
ísfold afskekkta,
óðal fornlvetja,
hvort barst þér mín kveðja með
vindum um ver?
Er þér grófuð og reistuð
úr rústum upp um leið,
þér fræðimenn íslands, þá
minntust þér og mín,
flughröðum vinmælum
úr f jarlægð til mín beinduð,
dáðsnjallir senduð mér
drengilega kveðju.
Með þökk býð ég yður
hina ímunreyndu
strengfimu hönd til staðgóðs
vinakynnis.
Kveðandi að fornaldar
kvæðaháttum
með fegins-óð þessum færi ég
yður þakkir.
Fouqué kunni greinilega að
meta þennan sóma að vera kjör-
inn heiðursfélagi Bókmenntafé-
lagsins. Vafalaust hefur eng-
inn maður annar tekið jafnfagn-
andi þeim heiðri. Hann þekkti
heldur ekkert til hins nýstofn-
aða, vanmáttuga og fátæka fé-
'lags. Og það var meira að segja
íslandsdeildin, sem kaus hann,
og fékk ekkert nema háfleygt
þakklæti á stuðlaðri þýzku í
staðinn, en ekkert silfur, sem
þó hefði verið velþegið og get-
að létt eitthvað af þungum á-
hyggjum Árna stiftprófasts
Helgasonar, forseta deildarinn-
ar.
A. rni Helgason skrifar svo
1823 í bréfi til Rasmus Rasks,
en þeir tveir voru frumkvöðl-
ar að stofnun Hins íslenzka
bókmenntafélags 1816:
„Hér geta engin félög bless-
ast. Fyrst eru margir latir,
næst þykjast flestir hafa nóg
með að stunda eigin hag, og
loksins er samgangan svo erfið,
að ekki er hægt að ná þeim
tillögum, sem verður eftir að
ganga."
Árið 1826 gefur Fouqué út
bókina „Saga Gunnlaugs, kall-
aður Ormstunga", og tileinkaði
hana með djúpri virðingu og
hyllingu Hinu íslenzka bók-
menntafélagi í Reykjavík og
Kaupmannahöfn, hvers heiðurs-
limur hann væri.
Árið eftir skrifar Árni Helga
son, stiftprófastur, enn:
„Félagssakir vorar eru, eins
og þær hafa lengi verið, í hrör-
legu ástandi ... Tillög koma
ekki til okkar nema frá þeim
fáu meðlimum, sem búa á Álfta
nesi og Seltjamarnesi, og þó
gjalddagi sé settur, má ég eða
lektor ganga til hvers meðlims
til að fá þetta lítilræði, er flest-
ir hafa minnkað til helminga
eða meir. Og þetta lítilræði er
útilátið með tregðu og barlómi,
svo þú getur nærri, hvað mér
er orðið leitt hér við að fást,
eftir svo langa reynslu í mót-
lætinganna skóla. Því það, sem
verður samantínt þannig, held
ég að sé álitið sem gjafir til
mín og eftirgangsemi sem betl.“
Jl sömu skýrslu og sagt var
frá því, að „Af merkismönnum
hafi ei aðrir inngengið í Fé-
lag vort en preussiskur Baron
Major Riddari Herra de la
Motte Fouqué“, stendur þessi
gagnorða setning Finns Magn-
ússonar, ritara Kaupmanna-
hafnar-deildarinnar. „Fram-
kvæmdir félagsins hafa verið
samboðnar þess kröftum og á-
standi."
En hugljómun og heiðríkja
er yfir orðum heiðurslims Hins
íslenzka bókmenntafélags, er
hann yrkir skáldakveðju sína
til fslands í höllinni Nennhaus-
en. Hann lýsir sig Riddara ís-
lands í tuttugasta og fyrsta og
síðasta erindi drápunnar
miklu, og lotning, ást og tryggð
eru tjáð velvöldum þýzkum
orðum, sem lúta ströngu lög-
máli stuðla og höfuðstafa:
Island, du innige
Inseljungfrau.
Du Schneegebilde voll
schauerlich holder Gluth,
Nun bin ich, nun bleib’ich
Kúhntorennenden Herzens
Dein Ritter, und rúhmlich
schmucket dein Kranz mir
den Helm.
Þetta erindi þýddi Landsyf-
irréttarassessor Bjarni Thorar-
ensen þannig, og stendur þýð-
ing hans þó að mínum dómi
mjög að baki frumtextanum;
ísland, eyjarmey
hin ástfólgna,
snjómyndin geigfagrar glóðar
full,
er og verð ég, hjartanu
hraustla brennandi,
Riddari þinn og djásn þitt
vefst dýrðlega mér um
hj álm.
Bjarni Thorarensen þýddi 7
af 21 erindi drápu Fouqués, og
hafa þau verið tekin í úrvál af
kvæðum hans, sem Kristján Al-
bertsson annaðist 1934 og Krist
ján Karlsson 1953. Aftur á móti
hafa þeir sleppt hinu frumorta
kvæði Bjarna, „íslands Ridd-
ari“, en kvæðinu fylgdi þessi
skýring í fyrstu útgáfu af
kvæðum hans 1847: „Ort 1821
til Friedrich de la Motte Fou-
qué til svars uppá kvæði frá
honum: Island. Ein Skalden-
gruss.“ Er því þeim mun meiri
ástæða til að rifja það hér upp
að nokkru, en þess ber að gæta,
að það var 17 erindi og því
aðeins hægt að taka nokkur
þeirra með hér. En þeim, sem
fýsir að sjá meira, er bent á
kvæðabækur hans aðrar en úr-
völin.
Annað erindið hefur þegar
verið birt hér að framan, en
kvæðið hefst þannig: (bragning-
ur merkir höfðingi)
Bragningur í brynju
bláfjallaðri,
gunnhvatur und gullhjálmi
grænd j ásnuðum,
hörpu tvöfalda
hefur und skildi,
stendur sverði studdur
strengi hreifandi.
3)
Stendur hann þar sprettur
Spree um grundir,
horfir brjósti að vestri,
höfði að útniorðri —
íturlangandi
ástarsjónum
segul-áttu að
augum snýr.
4)
Hafði hann áður
frá útsuðurs
ilmheimum blómríkum
angan fundið,
og í lár-lundum
litið fjaðurskáld,
hreyfði hann þá mjúklega
hörpustrengi.
í næstu 10 erindum lýsir
skáldið skáldsýnum Fouqués,
er honum birtist Saga smám
saman, en síðan kemur 15. er-
indið og er allmerkilegt:
Lagði þá ljóma
af því logadjásni
víðar en eldfjalla,
en ískona mælti:
íturborinn sem Eyvindur,
sem Eyvindur skáld-kappi,
ásthreinn sem Arnaldur,
einn þig mig riddara kýs!
Hér skulum við staldra við.
Arnaldur er einn af riddurum
Fouqués. En hver er sá Ey-
vindur skáld-kappi? Auðvitað
Eyvindur skálda-spillir, en
skýringuna er að finna í Heims
Framhald ó bls. 21.
27. apríl 1969
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 15