Lesbók Morgunblaðsins - 27.04.1969, Blaðsíða 18

Tamara Bunke elskaði Ché
Guevara. Hún sveik hann og
bar að miklu leyti ábyrgðina á
dauða hans. Hún dó sjálf fyrr
en hann, var skotin í skærum
í frumskógum Bólivíu. Hún var
tuttugu og níu ára gamall njósn
ari, einn sérstæðasti kvennjósn
ari allra tíma. En það eru uppi
miklar getgátur um samband
hennar við Ché um vinnubrögð
hennar og sérstaklega mark-
mið hennar og tiifinningar. Dan
iel James, sem sá um hina hlut-
lausu þýðingu á dagbók Gue-
varas skilur hér sundur stað-
reyndir og getgátur í tilraun
sinni til að gefa sanna mynd
af „skæruliðanum Taniu“. Svo
getur farið að aídrei verði meira
um hana vitað.
Hvorki Graham Greene né
Ian Fleming hefðu getað digt-
að upp slíka persónu. Hún var
konan í lífi eíns frægasta upp-
reisnarmanns nútímans, Ernesto
Ché Guevara og hún fléttaði
snöruna sem hann hékk í að
lokum.
Hún var jafnoki Mata Hari,
en samt æxlaðist það svo, að
hún gerði hvort tveggja að
lenda sjálf í gildru og leiða
elskhuga sinn í gildru. Hún
var kommúnisti til æviloka, en
samt vann nún skemmdarverk
gegn þeirri áætlun að gera
Suður-Ameríku kommúniska.
Hún var lagleg, velmenntuð og
siðfáguð, en dó samt hálfærð
inni í frumskógi Bolivíu. Þetta
var „Tania la Guerrillera", síð
ar tignuð á Kóbu. sem píslar-
vottur, sem iét lífið við hlið
Céh — þar tii það kom í Ijós
að hún var Ché femme fatale
og það sem verra var, hún var
kona, sem njósnaði um Havana
fyrir Moskvu.
Auðvitað var Tania ekki henn
ar rétta nafn, hún átti reynd-
ar mörg nöfn um dagana —
Elma, Emma, Laura, Mary, Mar
ia, Nadja og stundum aðeins
„T“. Hún var að minnsta kosti
þrefaldur njósnari en var ekki
þessarar venjulegu gerðar slíkra
njósnara, sem skipta sér á milli
austurs- og vesturveldanna.
Hún vann aðeins fyrir komm-
únista, sveik kommúnista fyrir
kommúnista. Hún þjónaði und-
ir MFS í Atistur-Þýzkalandi,
KBG í Rússlandi og síðan fyr-
ir leynihreyfingu Ché Guevar
as í Bolivíu — og hún þjón-
aði þessum aðilum öllum í einu.
Skímarnafn hennar var
Haydée Tamara Bunke og hún
var fædd þann 19. nóvember
1937 í Buenos Aires. Foreldrar
hennar voru Erieh Otto Hein-
rich Bunke, prófessor og er
hann nú 67 ára gamall og
býr nú í Austur-Berlin, en
móðir hennar var Esperantze
Bider, pólskur Gvðingur, tíu ár
um yngri en maður hennar.
Bæði voru þau njór. ákafir komm
únistar. Þau höfðu flúið undan
nazistum til krgentínu árið 1935
og árið 1939 fengu þau argen-
tiskan ríkisborgararétt og urðu
meðlimir í kommúniskri leyni-
hreyfingu þar i landi. Þau létu
ekki undir höfuð leggjast að
kenna Tamara litlu „hin einu
og sönnu fræði“.
Meðan Tamara r.am sín komm
únisku fræði í heimahúsum
voru byltingarkenningar manns
ins, sem hún átti eftir að deila
dauðanum með, að ryðja sér
til rúms. Hinn veikbyggði asma
sjúklingur Ernest Guevara de
la Serna hafði hafið uppreisn
TWLK^Íf sm S¥1K
Chc Quevara
EFTIR H. J. HULTON
sína gegn ríkjandi þjóðskipu-
lagi.
Tamara var 15 ára þegar
foreldrar hennar fluttu frá Arg
entínu ásamt henni og settust
að í Stalinstadt í Austur-Þýzka
landi og nú hófst raunhæft
nám Tamara i bvltingarfræðum.
Hún gekk í hinn ríkisrekna
menntaskóla og hóf í sama
mund þátttöku í starfi „hinnar
frjálsu, þýzku kommúnisku
æsku“ (FDJ.)
Ernest Guevara var að full
komna sína oólitísku menntun
á þessum árum. Hann hafði
lifað sína fyrstu byltingartil-
raun (Bolivíu 1953) og sinn
fyrsta árekstur við „Yankui im
perial ismo (Guatemala, 1954)
og fengið íorsmekkinn af lífi
skæruhermannsins, þegar hann
fór til þjálfunar til Mexico
1956.Stuttu eftir að Tamara
hafði lokið menntaskólanámi fór
Ché, eins og nú var farið
að kalla hann. um borð til
þeirra bræðra, Fidels og Ra-
úls Castro í jaktina Gramma,
sem svo var r.efnd af hinum
sundurleitu öflum, sem þar voru
um borð. Þar með hóf hann
lífsstarf sitt á V úbu.
Meðan Ché og aðrir uppreisn
armenn börðust um völdin á ár
unum 1957—58 stundaði Tam-
ara nám í Marxistískum fræð-
um við Humboldt háskólann í
Austur-Berlín. Hún varð starfs
kona í Suður-Ameríku deild
FDJ þar sem aðalstarf hennar
var að túlka fyrir Suður-Am-
eríkumenn sem heimsóttu land-
ið. Hún gekk einnig í komm-
únistaflokkinn. Hún ferðaðist
til Moskvu, Prag og Vínar og
vakti brátt athygli sovézkra
embættismanna.
Þegar hún var tuttugu og
eins árs fékk hún starf hjá
öryggisþjónustu Austur-Þýzka-
lands þar sem hún varð fjár-
kúgari. Eins og Mata Hari kom
hún útlendingum í klípu og
neyddi þá síðan oft með ljós-
myndum og segulbandsupptök-
um, til að gefa öryggisþjónust-
unni upplýsingar. Yfirboðarar
hennar í þann tíð, Gunther Ma
ennel, sem flúði til Vestur-
Berlínar 1961 skýrði frá þessu
ekki alls fyrir löngu.
En það var ekki fyrr en
1960 að Tamara hitti Ernesto
Ché Guevara sem þá var orð-
inn alþekktur sem ferðamaður
kúbanska þjóðbankans og kom
um þetta leyti til Austur-Ber-
línar til að reyna að útvega
fjögurra milljóna sterlingspund
lán handa stjórn Castros. Tak
möru var falið að annast um
hann og túlka orð hans og varð
undir eins hrifin af þessari
glæsulegu skæruiiðahetju.
Enda þótt Ché virtist lifa í
hamingjusömu hjónabandi með
hinni kúbönsku konu sinni, sem
var önnur í röðinni, og hélt Al-
eida March, þótti honum Tam-
ara mjög aðlaðandi. Hún hafði
sömu skoðanir og hann, talaði
spænsku með argentínskum
hreimi og honum leið vel í ná-
vist hennar. Hún var vel að sér
í fræðum Marx og vel menntuð
að öðru leyti, og síðast en ekki
sízt leit hún afar vel út. And-
lit hennar var ávalt, gráblá
augu, mjúkt brúnleitt hár sem
liðaðist niður um axlir hennar
og fullkominn vöxt.
En þó var eitthvað karlmann
legt í aðra röndina við þessa
konu. Það kom helzt fram í því
að henni þótti gaman að ganga
í gallabuxum karlmanna, ein-
kennisbúningum hermanna, en
það þótti Ché ekki síðra. Þær
fjórar konur sem mest hafði bor
ið á í lífi hans höfðu allar átt
mikinn persónuleika: Celía móð
ir hans, æskuást hans, Chichina
Feyrrera, sem var af háum arg-
entínskum ættum og neitaði
ákveðin að fórna honum lífi
sínu, þá Hilda Gadea, fyrri
kona hans frá Perú, en hún
gerði hann að uppreisnarmanni
í orðsins fyllstu merkingu og
loks Aleida sem barizt hafði
eins og ljón við hlið hans í Las
Villas leiðangrinum.
f nokkur ár höfðu Rússar
haft Tamöru undir smásjánni
en þeir voru að leita að njósn
ara sem starfa'ð gæti í Suður-
Ameríku. Öryggisþjónustan
austur-þýzka sendi skýrslu um
hana til Moskvu og tilkynnti
að hún væri sú sem leitað væri.
Gúnther Maennel var sagt að
setja hana inn í störf sovézku
leyniþjónustunnar. Það gekk
liðlega fyrir sig: — Við hitt-
umst í Friedrichstrasse á járn
brautarstöðinni. Ég spurði Tam
öru hvort hún væri reiðubúin
að taka að sér starf í Suður-
Ameríku. Hún svaraði játandi.
Það var 1961. Sovézka leyni-
þjónustan þjálfaði hana ræki-
lega fyrir þetta starf sem var
hið hættulegasta sem hún hafði
til þessa unnið. Hún átti að fara
til Kúbu og líta eftir gerðum
Castros og manna hans. Seinna
var henni falið að hafa aðal-
lega eftirlit með Ché.
að hafði farið orð af Tam
öru sem áköfum aðdáanda kú-
bönsku byltingarinnar jafnvel
áður en byltingin var fram-
kvæmd. Hún gekk svo langt að
koma sér í samband við 26.
júlí-hreyfinguna fyrir 1959 og
fór þar dyggilega eftir fyrir-
mælum sovézku og austur-þýzku
leyniþjónustanna um að læða
sér inn í raðir uppreisnarmanna
sem hörðustu kommúnistar litu
þá á sem hættulega.
Tamara varð að finna leið til
þess að komast til Kúbu án
þess að nokkur fengi vitneskju
um samband hennar við hina
nýju sovézku vinnuveitendur.
Hún notaði sér argentínskt þjóð
erni sitt af mikilli slægð og
lýsti ákaft við kúbanska gesti
löngun sinni til þess að snúa
aftur „heim“.
Henni tókst að komast til
Kúbu á hinn ólíklegasta hátt:
með ballettflokki. Kúbanski
Þjóðarballettinn var á ferð í
Austur-Þýzkalandi og Tamara
sem var túlkur flokksins vann
hylli stjórnandans, Aliciu Al-
enso. Þegar ballettflokkurinn
hélt heim á leið státaði hann
af nýjum „starfskrafti“, Tam-
öru Bunke.
Hún kom til Havana hinn 12.
maí 1961 sem opinber gestur í
menningarheimsókn en þann-
ig kom Ché því fyrir. Hann út-
vegaði henni líka vinnu í
Kennslumálaráðuneytinu og
stöðu innan varahers kvenna
en það gerði henni kleift að
ganga í einkennisbúningi. Einn
ig kom hann henni inn í ýms-
an félagsskap, byltingarsinnað
an, og var allt þetta mikil sæmd
fyrir útlending.
Ekki leið á löngu þar til hún
sást stöðugt í fylgd með Ché og
hinir sovézku vinnuveitendur
hennar hljóta að hafa glaðst
mjög er þeir sáu hve fljótt hún
hafði unnið traust hans og smog-
ið inn fyrir varnarveggi hins
kúbanska samfélags. Þeir lýstu
yfir hrifningu sinni, kölluðu
hana „úrvals" njósnara.
Hlutverk hennar var heldur
betur flókið og einhver lin-
ari hefði eflaust kiknað í þvi.
f fyrsta lagi var hún útlendur
njósnari, ráðin til þess að njósna
um ráðamenn vinaþjóðar og hin
minnstu mistök hefðu ekki að-
eins leitt hana sjálfa í snör-
una heldur og flett illilega of-
an af Rússum og Austur-Þjóð-
18 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
27. april 1969