Lesbók Morgunblaðsins - 27.04.1969, Blaðsíða 12

Harin opnaði augun. Klukkan
— klukkan, hvað var klukkan?
Hann leit á úrið. Hálf þrjú. And-
skotinn sjálfur var það nú stopp-
að rétt einu sinni. Hann varð að
fara að fá sér nýtt úr.
Hann stökk fram úr rúminu með
írafáti, en endasentist upp í það
aftur hríðskjálfandi. Gólfið var
eins og í frystihúsi. Hitaveitan
biluá rétt einu sinni. Hvílíkur djöf-
uls kulil
Hann reyndi að herða sig upp
í að fara fram úr aftur. Svona
þetta dugði ekki. Hann átti að
mæta á fund klukkan níu. Upp
með þig maður! Hann lyfti varlega
af sér sænginni og setti annan
fótinn hægt niður á gólfið.
Hvar var rýamottan? Hann leit-
aði fyrir sér með fætinum. Svo
setti hann hinn fótinn fram úr.
Hann lenti líka á jökulköldum gólf-
dúk. — Hvar í helvítinu var mottu-
ræfilinn? Hann kippti fótunum upp
í aftur og breiddi vel ofan á sig.
Svo teygði hann sig í rofann á
náttlampanum.
Hvað var þetta eiginlega? Var
allt orðið bandsjóðandi vitlaust?
Rofinn var ekki heldur á sinum
stað! Hafði nú hreingerningabrjál-
æði Ingibjargar farið út í rafmagn-
ið líka? Var hún farin að rífa í
burtu Ijósin i húsinu til handy-
andyskúrunar og skrúbbunar? Nei,
hann var umburðarlyndur maður,
en þetta var einum of langt geng-
ið. Hann leitaði fyrir sér á nátt-
borðinu og fann sígarettukveikj-
arann. Kveikti á honum og þá sá
hann það. Auðvitað. Hann var
uppi í sumarbústað. Bölvaður auli
gat hann verið. En svona er van-
inn ríkur í mannskepnunni. Mað-
ur, sem hefur ætt á fætur eld-
snemma allt sitt lif, hvernig á
hann að muna svona fyrsta dag-
inn, að nú var allt breytt? Hann
var að byrja nýtt lif. Það var eng-
inn fundur klukkan níu, enginn asi
og læti og þeytingur aftur á bak
og áfram um bæinn. Hann var
hættur. Kominn út úr allrí hringa-
vitleysunni. I dag var ekkert sem
kallaði að. Eða á morgun eða
hinn. Ekkert næstu þrjár vikurn-
ar. Algjör hvild. Einvera og hvíld.
Ekkert samvizkubit út af þessu
eða hinu, sem gera þurfti, en eng-
inn tími var til. Næstu þrjár vik-
urnar átti hann tíma sinn algjör-
lega einn. Aleinn. Hvað kom hon-
um við, hvað klukkan var? Ekk-
ert. Honum stóð nákvæmlega á
sama. Hann gat gert, hvað sem
hann vildi. Sofið, lesið, hugsað,
meira að segja dansað bara ef
hann langaði til. Hann átti sig og
sinn tima sjálfur. Hann hafði
ákveðið þetta frí fyrir löngu. Það
átti að vera upphafið á hans nýja
lífi. Þeirra nýja lifi. Hans og fjöl-
skyldunnar.
Hann teygði sig í lampasnúr-
una og setti hana i samband. Tók
bókina, sem lá á náttborðinu og
opnaði hana. Hann hafði sofnað út
frá henni í gærkvöldi. Það var
Lear konungur. Hann hafði fyllt
stóra tösku af bókum úr bóka-
herberginu. Allur Shakespeare,
Homer og Dante og svo Islend-
ingasögurnar. Og aðra með plöt-
um. Bach, Beethoven, Schubert
og hvað þeir nú hétu allir. Þeir
áttu að vera félagar hans í ein-
verunni.
Hann opnaði bókina. Hvar var
hann nú aftur? Jú hérna var það:
Let it be so; thy . . Thy, skelf-
ing var þetta asnaleg enska. Ef
hann átti að vera alveg hrein-
skilinn þá . . .
Hreinskilinn? Það var ekkert að
marka þetta ennþá. Hann var rétt
að byrja á bókinni. Nú hafði hann
loksins tíma til að lesa þær bæk-
ur, sem allir menntaðir menn áttu
að hafa lesið. Og höfðu lesið eftir
því sem þeir sögðu sjálfir. Nú,
hann hafði svo sem sagt það lika.
Og fjandinn hafi það, eitthvað
hlaut að vera merkilegt við Shake-
spare kallinn eins og allir dá-
sömuðu hann. Hann var sjálfur bú-
inn að dásama hann í fjölda ára.
Hamlet til dæmis. Hann hafði séð
Gunnar Eyjólfs sem Hamlet til
dæmis. Og ekki sofnað; Hann var
meistari í að sofa í leikhúsum og
á konsertum. Og tala svo gáfu-
lega um verkin á eftir. Það gerði,
hvað hann var stálminningur. Hann
hafði ótal tilvitnanir á reiðum
höndum úr óteljandi verkum. Og
hann renndi alltaf augunum yfir
listagagnrýni blaðanna. Hún kom
sér vel, það hafði verið eitt það
albezta, sem blöðin höfðu nokk-
um tíma gert, þegar þau tóku upp
alla þessa menningarvitastarfsemi.
Jú, hann hafði alltaf haft á reið-
um höndum alla þá sönnu menn-
ingu plús nauðsynlegar tilvitnanir,
sem hann hafði þurft á að halda
í þeim selskab sem hann hafði
ferðast í undanfarin fimmtán ár.
Það var ekki það, að hann kynni
ekki að meta góða list. Hann var
bara alltaf svo þreyttur. Svo
dauðans þreyttur. En nú var öðru
máli að gegna. Nú gátu öll þessi
andskotans brögð og lýgi farið
beinustu leið þangað sem þau áttu
heima. Hann þurfti ekki lengur á
þeim að halda. —
Æ, hann ætlaði að hvíla sig dá-
lítið lengur. Það var engirt hætta
á að Lear hlypi langt. Og á morg-
uri var annar dagur.
Hann lagði bókina frá sér og
teygði úr sér I rúminu. Velti sér
á hliðina og skreið í kuðung undir
hlýrri sænginni. Einn af uppáhalds-
leikjunum hans, þegar hanr. va'
strákur var að skríða í kuðung
undir sænginni, draga hana upp
fyrir höfuðið og búa sér til holu
í hlýju myrkrinu. Þá var hann úti-
legumaður í dimmum helli, sem
átti í höggi við kulda, snjó og
hungur, að ógleymdum bannsett-
um byggðamönnunum, sem hann
háði ógurlega bardaga við. Einn
á móti öllum heiminum. Eða sjó-
ræningi, sem sigldi skipi sinu
sigrihrósandi á braut eftir mann-
skæðar orrustur við óvinina, með-
an fallbyssukúlurnar dundu allt í
kringum hann. Eða Percy hinn
ósigrandi. í hlýju holunni undir
sænginni voru heilir ævintýra-
heimar, sem enginn þekkti nema
hann Hann dró sængina upp fyrir
höfuðið og reyndi að ná aftur til-
finningunni frá drengjaárunum,
spennunni og æsingnum, sem
blönduðust svo kitlandi örygginu
og hlýjunni Hún hafði verið aðal-
atriðið í leiknum, þótt hann gerði
sér ekki grein fyrir því þá.
En hann kom fljótt út undan
henni aftur. Það var engin
ástæða til að kæfa sig.
S krítið að honum skyldi detta
þetta í hug núna. Hann hafði ekki
munað eftir þessum leik í herrans
háa tíð. Enda haft öðru mikilvæg-
ara að sinna. — Hlægilegt að
fara að skríða undir sængina eins
og smástrákur; — Hann leit
skömmustulegur í kringurrr sig.
Nú það var svo sem ekkert til
að skammast sín fyrir. Hann var
hér einn og gat gert það sem
hann langaði til
Skyldu hans strákar gera þetta
líka? Áttu þeir sér einhvers stað-
ar svona hlýja holu, sem þeir
skriðu inn í? Ævintýraheima, sem
enginn þekkti nema þeir?
Varla! Nei, það var hreint óhugs
andi. I þau skipti, sem hann sá
þeim bregða fyrir, voru þeir annað
hvort hangandi fyrir framan sjón-
varpið eða á leið í skólann, eða
út að leika sér. Ingibjörg hafði
sem betur fer getað vanið þá af
þessum hryllilega háværu leikjum
þeirra. Indíána- og kábojleikir með
öskrum og ýlfrum, sem gátu vakið
dauðan mann úr gröf sinni, hvað
þá að nokkur vinnufriður fengist.
Þeir höfðu hreint verið að gera
hann vitlausan, þegar hann þurfti
að vinna úr einhverju heima. Og
hann hafði sagt henni það skýrt
og skorinort. Hann vildi hafa frið
á sínu heimili þessar fáu stundir,
sem hann gat eytt þar.
Og þó, ef til vill áttu þeir sér
sínar hlýju holur einhvers staðar.
Hann vissi það ekki. En það gat
vel verið, þótt hann vissi það ekki.
Hvað vissi hann í rauninni um
þessa þrjá rollinga sína? Þessi
þrjú afkvæmi sln, skyldubundið
framlag hverrar fjölskyldu til-
þjóðfélagins. Aldur þeirra? Hára-
og augnalit? Nei fjandakornið,
hára- og augnalit þeirra vissi hann
ekkert um. Nema Lalla, hann hafði
brún augu. Hvaðan þau voru
komin var honum ráðgáta. En ald-
urinn. Jú, Nonni hann var tólf
ára og Sveinn, var hann ekki níu?
Jú, það voru þrjú ár á milli þeirra.
Og Lalli, örverpið. Hann var sjö
ára. Eða var hann sex? Jú, hann
var víst sex. Nei, hann átti að
byrja í skólanum í haust. Jú, auð-
vitað var hann sjö ára, hvernig
lét hann? Hann sem gaf honum
þessa flottu og dýru rafmagnsjárn
braut í afmælisgjöf í vor. Hann
var greinilega orðinn alveg út-
keyrður. Að muna ekki einu sinni
almennilega, hvað manns eigin af-
kvæmi eru gömul! Nei, guð vissi,
að honum veitti ekki af þessari
hvíld. Hann yrði áreiðanlega eins
og nýr maður, þegar hann kæmi
aftur í bæinn, eftir þriggja vikna
einveru og hvild.
Og þá — já þá hófst hans
nýja líf fyrir alvöru. Hann hafði
náð því takmarki, sem hann hafði
sett sér. Og nú ætlaði hann að
fara að njóta ávaxtanna af öllu
stritinu. Þótt það væri freistandi
að halda áfram. Því var ekki hægt
að neita. Hann var kominn í svo
fjandi góða aðstöðu, sérstaklega
innan flokksins. Ef hann héldi
áfram, vissi hann, að hann átti
vori í ráðherrastöðu eftir fáein ár.
Jafnvel um næstu kosningar. Það
væri svo sem ekki skitlegt að
verða menntamálaráðherra — eða
fjármálaráðherra. — En nei,
ákvörðun hans varð ekki þokað.
Hann var búinn að koma lífi sfnu
í þann farveg, sem hann hafði
alltaf ætlað sér. Og hafði meira en
nóg fyrir sig að leggja. I sann-
leika var hann bara orðinn skratti
vel stæður. Eiginlega forríkur,
þegar allt var talið með. En það
hafði hann líka alltaf ætlað sér.
Og hann hafði svo sannarlega
unnið fyrir því. Unnið fyrir hverri
skitirini krónu.
Ja, svona hér um bil hverri.
Auðvitað hafði hann notfært sér
þau tækifæri, sem honum höfðu
boðizt. Maður verður aldrei rikur,
ef maður ætlar að burðast með
einhverjar afdalaheiðarleikahug-
myndir. En hann hafði þó ekki
verið eins og sumir — hann ætlaði
ekki að fara að nefna nein nöfn
sem sviku og stálu, hvar sem þeir
gátu hendi að komið. — Nema
auðvitað undan skatti. Hann við-
urkenndi það fúslega. En meðan
skattalöggjöfin var eins fáránleg
og hún var, þá vár það ekki nema
eðlilegt. Hún blátt áfram bauð upp
á það. Og því ekki hann eins og
aðrir? Það var eiginlega ekki hægt
að kalla það svik. Hefð — tradi-
sjón var miklu betra. Og aldrei
hafði hann viljandi gert neinum
illt. Lifið var nú einu sinni bar-
átta, eins líf annars dauði. Og
fáirðu kjaftshögg, þá er að taka
þvi eins og Tnaður. Ekki vola og
væla og kenna öðrum um.
Hann hafði alltaf verið hepp-
inn. Kjaftshöggin, sem hann hafði
fengið, voru teljandi á fingrum
annarrar handar. Hann brosti
ánægjulega með sjálfum sér. Nei,
heppinn var ekki rétta orðið. Hann
hafði lagt sig allan fram, hverja
ögn af sjálfum sér. Unnið eins og
skepna. Þrefaldan vinnudag oft á
tíðum. Og nú var markinu náð.
Undanfarna mánuði hafði hann
losað sig við flest nefndarstörfin.
Þau höfðu verið orðin alltof mörg.
Tuttugu og fjórar nefndir og for-
maður í yfir tíu. En það var eins
og það væri ómögulegt að fá hæfa
menri í svona störf. Það voru
alltaf sömu mennirnir, sem máttu
axla byrðarnar. En nú yrðu aðrir
að taka við, hann var búinn að fá
nóg. Og aukastörfin, þeim hafði
hanri verið að koma sér út úr
hægt og hægt síðasta árið. Og
eftir fríið beið það starf, sem hann
hafði mestan áhuga á. Ævistarf
hans héðan í frá. Tilhugsunin var
dásamleg. Þótt hann yrði að við-
urkenna, að hann mundi að vissu
leyti sakna — ja sakna svo margs.
Það yrðu auðvitað viðbrigði að
verða bara venjulegur almennur
borgari í staðinn fyrir . . . nú því
ekki að viðurkenna það hreinskiln-
ingslega: hann hafði verið mjög
mikilsvirtur og málsmetandi mað-
ur. Haft sitt að segja á æðstu
stöðum. Auðvitað hafði hann það
enn og munoi nara aor norcicru
leyti áfram, en það yrði aldrei það
sama og vera í miðri hringiðunni.
— Nú hann hafði sjálfur valið og
það líf, sem nú var að hefjast, var
það líf, sem hann hafði alltaf
dreymt um.
— Búinn að blóðsjúga spen-
ann! Það hafði hún alltaf sagt.
— Þú hættir ekki fyrst þú ert
einu sinni kominn á spenann.
Ekki fyrr en þú hefur blóðsogið
hann.
Það var orðið langt síðan honum
hafði dottið hún í hug, Guðrún
Fyrri konan hans.
— Hvenær hefurðu fengið nóg
af bitlingunum? Hvenær ætlarðu
að lifa?
Lifa? Finnst þér þetta eitthvert
líf? Við eigum ekki bót fyrir rass-
inn á okkur. Alltaf blönk, og littu
á húsgögnin. Kallarðu þetta eitt-
hvert líf? Bíddu í nokkur ár og þá
getum við lifað þvi lífi, sem ég
vil að við lifum, þá skaltu sjá.
— Nokkur ár — nokkur ár!
Hver veit, hvað verður eftir nokk-
ur ár Og hvaða máli skiptir allt
þetta drasl, sem fólk hrúgar í
kringum sig? Gættu þín bara góði,
að þú hafir ekki týnt hæfileikan-
um til þess að lifa einhvers stað-
ar á þessum nókkrum árum þin-
um. Að þú verðir ekki orðinn
steinblindur fyrir því, hvað er líf.
au höfðu rifizt um þetta 1
það óendanlega. Aldrei verið
stundlegur friður, meðan þau
bjuggu saman. Hann fylltist alltaf
kergju og æsingi, þegar hann
minntist hennar. Hún hafði aldrei
getað skilið, að peningar uxu ekki
á trjánum. Að það þurfti að vinna
fyrir þeim. Vinna! Hún var alltaf
síklifandi á því að lifa. Lifa! En
hvers konar lífi er hægt að lifa án
peninga? Ekki þvi lífi, sem hann
vildi lifa.
— Líttu á fugla himinsins. . . .
ein af tilvitnunum hennar. Jú, hún
hafði ekki skirrst við að nota
ritninguna sér til framdráttar í rök-
ræðunum við hann. Og aldrei þok-
að hársbreidd, alltaf verið jafn
sannfærð um, að hún hefði á réttu
að standa. Hann skildi ekki, hvað
hann hafði enzt til að þræta við
hana.
Fuglar himinsins — liljur vall-
arins. Hnuh!
Ætli hún sæi ekki eftir því
núna og hafa hlaupið svona í burtu
eins og hálfviti. Með þessum
líka delanum. Ætli hún hefði ekki
hugsað sig tvisvar um, ef hún sæi
hann í dag?
Lifa? Já, hún hafði þá fengið
að lifa. Baslið var henni fjandans
mátulegt. Og hún hafði ekki feng-
ið grænan eyri frá honum. Ekki
það. að hún reyndi nokkuð til
þess, hann varð að viðurkenna
það. Hún hafði meira að segja

SMÁSAGA
Eftir Fríðu Á. Sigurðardóttur
12 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
27. apríl 19<39