Lesbók Morgunblaðsins - 27.04.1969, Blaðsíða 4

DAGLECT
LÍF
í
RÚSSLANDI
þessar sögur orðið villandi.
Því á mörgum öðrum sviðum
hefur lífið í Rússlandi til að
bera meiri kímni, umburðar-
lyndi og þjóðfélagslega auðgi
en á sér stað í framfaraþjóð-
félögum vestrænna landa.
í augum flestra Rússa er
efnahagslegur skortur og fá-
tækt hið eina sem skyggt get-
ur á rósemi og öryggi hins dag-
tega lífs.
r
VFömul kona, klædd hinni
óumflýjanlegu svörtu kápu og
ullarsjali, heyr hina daglegu
baráttu fyrir matvörum fjöl-
skyldunnar í verzlunargötu
einni í miðborginni. Matvöru-
verzlanir í borginni eru lokað-
ar frá klukkan eitt til tvö e.h.
en gamla konan tekur sér
stöðu í biðröðinni utan við lok-
aðar dyr fiskbúðar klukkan
1.40. Klukkan tvö eru 60
manns samankomnir þarna, að-
allega ellilauna fóik eins og
hún sjálf og allir halda á poka-
skjöttum, sem í eru ýmsar vör-
ur vafðar í gömul Pravda-
blöð. Loks eru dyrnar opnað-
ar (og þó aðeins til hálfs, báð-
ar hurðirnar eru aldrei opn-
aðar, hversu stór sem hópur-
inn er) og fólkið ryðst fram
með bardagastunu og olnboga-
skotum og pústrum á báða bóga.
Gömlu konunni er hrund-
ið til og frá — en hún ryður
sér aftur inn í þvöguna við af-
greiðsluborðið. Þegar kemur að
henni skattyrðist hún við af-
greiðslustúlkuna, gjaldkerann
og hina viðskiptavinina. Dag-
farslega er þessi kona mein-
leysið sjálft en við innkaupin
eru það lög frumskógarins, sem
gilda.
í nálega hverri verzlun í
Moskvu gerist sama sagan. Svo
vill til að sem stendur er eng-
inn skortur á fiski. (Þ.e.a.s.
frystum, sötluðum eða niður-
soðnum. Nýr fiskur er nánast
ófáanlegur, eins og alltaf, og í
fiskrétta-matstofu einni í Len-
ingrad — þar sem nærri sést
til Eystrasaltsins — segir fram-
leiðslustúlkan manni að „vera
ekki með neina vitleysu" þeg-
ar maður spyr hvort nokkuð á
matseðlinum sé ferskt). En
skortsviðhorfið ræður lögum og
lofum, kaupendur í búðum
ganga aldrei að verkefná sínu
með stillingu, jafnvel þótt birgð
ir séu nægar.
Enginn veit hvenær eða
hversvegna þessi „halli“ eins
og það er kallað, á sér stað.
Eina vikuna er hörgull á
þvottadufti, næstu viku vant-
ar katla, síðan rakblöð —
skyndilega tæmast allar hillur
hvarvetna í borginni af ein-
hverri ákveðinni vörutegund.
Og fólkið í biðröðunum ýtir og
hrindir og mjakar sér að af-
greiðsluborðunum til að ná í
blýanta, buxur, gaffalbita eða
hvað sem ea- áður en birgðir
þrjóta. (Sögnin „að kaupa“ er
eiginlega horfin úr daglegu tali
í Rússlandi og í stað hennar
komin önnur orð — „að fá ',
„að ná í“, „að finna“.)
En hagur hins rússneska
neytanda stendur ekki í stað.
Þvert á móti fara vörugæði og
fjölbreytni í verzlunum og í
klæðaburði fólksins hægt og
hægt vaxandi. Hrukkueyðing-
arkrem og hárskolunarvökvar
fást nú í snyrtivörubúðum
— í grófgerðum umbúðum, en
gefa þó kaupendaskaranum of-
urlítið bragð af munaði og æv-
intýrum.
S ýningargluggar GUM og
þriggja eða fjögurra minnd
verzlana eru upplýstir og
stundum jafnvel smekklega
skreyttir og setja dálítinn stór-
borgarbrag á göturnar, sem
annars eru dauflegar og snauð-
ar ásýndum eins og á stríðs-
tímum væri (þótt fötin, sem
höfð eru til sýnis séu oftar til
skrauts eins en ekki til söJu).
Og framfarirnar í húsnæðis-
málum eru sýnu meiri. Hinar
gífurlegu byggingaframkvæmd
ir á borgarsvæðinu eru flat-
neskjulegar og Ijótar en þar
hefur þó mikill f jöldi fólks loks
ins fengið eigið húsnæði. Þótt
þröngt sé er það mikil breyt-
ing til batnaðar frá hinum
kæfandi, taugaslítandi sambýl-
isbúðum, þar sem þetta fóik
hefur jagast við nágranna sína
áratugum saman. Rússar hafa,
eftir eigin mælikvarða, aldrei
verið svo vel settir.
En þótt undarlegt sé eru
þessar nýju byggingar — jafn-
vel nýju flugval'lamannvirkin
— farin að flagna og molna.
Og nærri hver einasta fram-
leiðsluvara er frumstæð og
grófgerð. Þrátt fyrir allar um-
bætur er þetta land, sem er svo
valda- og áhrifamikið, enn svo
furðulega sárfátækt.
Eða svikin, sem viðgangast í
öllum stéttum þjóðfélagsins,
allt frá afgreiðslustú'lkum, sem
svíkja hvern viðskiptavin um
nokkur grömm af pylsu og
taka svo með sér kíló á viku
heim til fjölskyldunnar, til
stórþjófanna, sem hafa gert
verksmiðjur, heildsölur og
dreifingarkerfi að algerum ó-
löglegum einkafyrirtækjum.
Starfsmenn í slíkum fyrir-
tækjum vita venjulega af þess-
um „vinstri handar rekstri“,
þekkja hann jafnvel út í æsar.
En þeir hreyfa sjaldan mótmæl
um. Það er gert ráð fyrir því,
að þeir sem hafi aðstöðu til að
svíkja, geri það. Afskiptaleysið
er jafn pottþétt og svikin sjálf.
F yrir þremur vikum var
ungur bílstjóri að aka út kjöti
og tók þá eftir hálfum kýr-
skrokk, sem gleymzt hafði að
taka í eina verzlunina. Hanin
lyfti honum aftur inn í bíl sinn
og var í þann veginn að aka
burt, þegar slátrarinn, sem var
kona, sá til hans og spurði
hvert hanin ætlaði. „Hví skyldi
þér ekki vera sama, elskan?
Þinni vakt var lokið fyrir tíu
mínútum“. Konan leit á úrið
sitt, hikaði andartak og gaf
honum síðan bendingu um að
hafa sig á brott. Bílstjórinn
fór með kýrkjötið heim til sín,
þar sem því var skipt á milli
ættingja hans.
Hann sagði mér þessa sögu
ekki sem undantekningu held-
ur sem dæmi um regluna. „Ég
á þetta ekki, þú átt það ekki —
enginn á það, og enginn skiptir
sér af því nema hann þurfi að
svara til saka. Þessvegna eru
verzlanirnar svona tómair."
Samt er ástandið óendanlega
miklu betra í Moskvu en ann-
arsstaðar í Rússlandi. Höfuð-
borgin er í þungamiðju þess
skiptingarkerfis sem vörum og
þjónustu er dreift eftir til
hinna ýmsu borga og lands-
hluta. Moskva fleytir rjómann
af allri framleiðslu og Rússar
koma þangað um hundruð
mílna veg jafnvel til þess eins
að kaupa í matinn.
Holdug og glaðleg kona
fremst í matvörubiðröð í einni
Moskvu-verzlananna biður um
fjögur kíló af ódýrri pylsu. „Af
hverju svona mikið?“ spyr ó-
þolinmóður ungur maður í
hvítri skyrtu fyrir aftan hana.
„Ertu að birgja þig upp fyrir
næsta stríð?“ Háðið fer fyrir
ofan garð og neðan hjá kon-
unni og hún skýrir frá því al-
varleg í bragði, að pylsa fáist
aldrei í hennar heimabæ. Hún
bjó um 75 kílómetrum utanvið
Moskvu og kom til borgarinn-
ar einu sinni í viku til að kaupa
kjömeti handa fjölskyldunni.
c
LJ væðaskiptingin hefur það
í för með sér, að það sem vest-
rænir gestir sjá í verzlunum
Moskvu er sízt af ö'llu dæmi-
gert fyrir landið í heild. Blaða-
mönnum, sem heimsækja Mosk-
vu er gjarnt að vísa til verð-
lags sem þeir sjá á göngu
sinni framhjá verzlunargluggum
borgarinnar — en slík verð-
upptalning hefur takmarkað
gildi þegar tekið er tillit til
þess hve birgðir verzlunarinn-
ar af viðkomandi vöru eru litl-
ar. Ríkis fornsölurnar eru
miklu nákvæmari og gleggri
mælikvarði á framboð og eft-
irspurn á hinum rússneska
neytendamarkaði en stórverzl-
anirnar. Það er þar, sem tízku-
fólk Moskvuborgar gerir inn-
kaup sín.
Lagleg, ung skrifstofustúlka
er að leita sér að nýjum
„spari“-skóm í fornsölu rétt
hjá fiskbúðinni og finnur eina
við sitt hæfi á meðal langra
raða af slitnum og þefjandi
rosabullum. Þetta eru svartir
enskir skór frá Clark’s, svo til
nýir en með gamaldags stál-
hæl. (í Englandi hefðu þeir
kostað — nýir auðvitað — inn-
anvið 5 pund) Verðið er 50
rúblur og stúlkan borgar þær
með glöðu geði. Mánaðcirlaun
hennar eru 75 rúblur.
Þykk, ítölsk mohair-peysa,
vel með farin, kostar 70 rúbl-
ur. Ullarpeysa frá Marks og
Speneer og notuð að minnsta
kosti eitt ár, kostar 36 rúblur.
(f Englandi hefur hún senni-
lega kostað 2 pund — eða and-
virði fjögurra vinnustunda, hér
kostar hún tveggja vikna káup,
varla nothæf).
Verð á hlutum, sem seldir eru
manna á milli er mjög svipað
því sem gerist í fornsökinum.
Gífurleg verzlun með notaðan
fatnað á sér stað með þess
axi hanidlöngunaraðferð. Allt,
hversu gamalt sem það er, hef-
ur sitt gildi og hver einasta
stúlka er kaupkona í frístund-
um sínum og veit af eðlishvöt,
svo ekki skakkar meiru en 5
rúblum, verð hvers hlutar.
Kommúnisminn hefur skapað
öflugasta einstaklingsframtak
sem fyrirfinnst í heiminum.
v
T erðbólgan í svartamark-
aðs (þ.e. hinu raunverulega)
verðlagi er hvað stórbrotnust
á bifreiðum. Skráð verð á
Vo'lga-bifreiðum er nálægt 6000
rúblum, en nýleg bifreið kost-
ar 12.000 till 15.000 rúblur á
Moskvumarkaði og allt upp í
18.000 (eða fimmtán ára laun
iðnverkamanins) í minni borg-
unum. Þess má geta, að bið-
listanum fyrir Volga-bifreiðir
— nýju gerðina, sem er orðin
tveimur árum á eftir áætlun
— var nýlega lokað og sagt er
að þeir síðustu verði að bíða
í tíu ár.
En það er hvort sem er að-
eins þeir allra ríkustu, sem
hugsa um bíla — og þeir allra
ríkustu eru yfirleitt hátísettir
„apparatchiks". Vinnandi fólk,
eins og það sem ég þekki hugs-
ar ekki um bíla heldur hluti
eins og sítrónur. Góð sítróna
kostar iðnverkamann um
þriggja stundarfjórðunga
vinnu. Það er óverjandi eyðsliu
semi en hann lætur það stund-
um eftir sér að kaupa hana
vegna þess að það er svo gott
að hafa sneið út í tebollann.
Auk þess eru sítrónur oft einu
ávextirnir, sem fáanlegir eru á
vetrum.
Nýtt grænmeti er jafn sjald-
gæft og jafn dýrt, en tómatar
sjást stöku sinnum á bænda-
markaðinum — og kostar kíló-
ið fjögurra klukkustunda
vinnu. Þetta er auðvitað alger
munaðarvara, en hinsvegar er
verðlagið á allri matvöru svo
hátt, að maðalfjölskylda eyðir
hérumbi'l helmingi teknanna í
mat og það þótt kosturinn sé
vægast sagt tilkomulítill.
Hjón, sem bæði vinna kunn-
óttustörf geta haft um 200
rúblur á mánuði. Þegar 100
rúblur hafa verið greiddar fyr-
ir mat auk húsaleigukostnaðar,
ljóss og hita, skatta og far-
gjalda og (dýrra) aukaliða eins
og klippiriga og bíómiða, geta,
þegar vel stendur á, orðið 50
rúblur eftir til annarra inn-
kaupa. En sæmilegir kvenskór,
jafnvel inniskór, kosta 40 rúbl-
ur, jakkaföt (léleg) kosta 125
rúblur og frakki 250. Þessi
þrenn innkaup myndu því sam-
svara eyðslueyrinum fyrir allt
árið — þó líklegra sé að pen-
ingunum verði varið til að
klæða og punta barnið Gamli
frakkinn verður því látinn
duga og kaup á hvítri skyrtu
eða nælonsokkum verða við-
urhlutamikil fyrirtæki.
Hvernig fær það þá staðizt,
að einkaritari eyði öllu viku-
kaupinu sínu í franskan brjósta
haldara? „Það er vegna þess,
að mér er sagt, „að stúlkurn-
ar eru svo sjúkar af löngun í
eitthvað, sem getur aðgreint
þær frá fjöldanum, að þær vilja
bókstaflega svelta til að
geta keypt það. Maður verður
að skilja sálarástand þeirra.
Alla ævi eru þær umkiingdar
gráum hversdagsleika. Hvaða
máli skiptir það þá, hvort lífið
er ofurlítið erfiðara í nokkra
mánuði? Þetta eir þeirra eini
möguleiki til að eignast loks-
ins eitthvað fallegt.
En hversvegna allar þess-
ar bollaleggingar um lífskjör-
in? Fótæk þjóð þarf ekki endi-
lega að vera óhamingjusöm,
þegar öllu er á botninn hvolft.
Rússland varðveitir mikið af
þeim einfaldleik, þeirri hlýju
og ómenguðu dyggðum, sem
finna mátti í þjóðfélögum áður
en iðnvæðing og „ameríkani-
sering" komu til sögunnar, og ef
um annað iand væri að ræða,
væru taldir fram töfrar þess í
stað þess að klifa sífellt á van-
köntunum.
Auk þess liggja orsakirnar
fyrir öreigð neytendanna miklu
dýpra en í klaufsku núgildandi
skipulags eða leiðtoga þess.
Lénsskipulagið gekk aldrei vel
í Rússlandi, það gerði auð-
valdsskipulagið ekki heldur.
Framhald á bls. 21,
Rússar eru lífsglaðir, enda þarf fátæk þjóð ekki endilega að
vera óhamin gjusöm þjóð.
4 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
27. apríl 1969