Lesbók Morgunblaðsins - 27.04.1969, Blaðsíða 17

Vatnsmeðferð brunasára
Gre/n úr News Review, blaði brezka Rauða krossins,
EFTIR WILLIAM THOMSON M.D., DPH
ing orsakanna til iausnar á afleið-
ingunum þ. e. bætt vitsmunaleg
stjórn. Að vissu marki geta gáfna-
farlegar hömlur gagnað, en
reynslan hefur kennt okkur,
hvernig vanhugsaðar athafnir,
háðar tilfinningum hafa gert að
engu vitræna uppbyggingu. Við
eigum ennþá tromp á hendi, einn
leik og páfinn er mát, við drögum
úr viðkomunni og það án þess að
hafa áhrif á gildandi þjóðfélags-
byggingu; þessa lausn reynum við
að tengja hinum fjórum, ef mögu-
legt er.
Fjöldi manna í dag mun vera
um 3,500 millj., þessi tala mun
komast upp í 7000 millj. um næstu
aldamót, ef viðkoman verður slík
sem nú, og þess verður ekki
langt að bíða að sömu þrengsli
og nú þekkjast I stórborgum
heims, verði um allar lendur hnatt-
arins. Páfinn verður að átta sig á
því, að við þróuðumst ekki sem
hænsn, heldur var hegðun okkar
ætlað að hafa áhrif á litla ættar-
hópa að likindum innan við
hundrað einstaklinga. Afleiðing
slíkra ofþrengsla er augljós; slík
ofþrengsli hafa verði orsökuð I
tilraunaskyni og árangurinn væg-
ast sagt hörmulegur. Samfélags-
skipunin rofnar löngu áður en
fjöldi einstaklinga nær því marki,
sem áður er lýst. Bældar líffræði-
legar hvatir leita útrásar með vax-
andi þunga; verkar slíkt gegn vits-
munalegri stjórn og óviðráðanlegt
ofbeldi eykst.
Víðtækur áróður fyrir getnaðar-
vörnum er I raun eina lausnin, en
henni fylgja mörg alvarleg vand-
kvæði. Fjölskyldueiningin er undir-
staða allra samfélaga; minni
ómagaþungi getur haft alvarleg
áhrif á samlífi hjóna, sem er einn
mikilsverðasti þátturinn í þróun
okkar sem tegundar, þau tengsl
yrði því að styrkja á öðrum svið-
um. Ákjósanlegast væri að hæfari
hjónum yrði heimilað að æxlast
hömlulaust en önnur hindruð í
þvi; þannig fengist úrval. I reynd
yrði slíkt ógerlegt, alvarlegar trufl-
anir á tilfinningasviðinu hlytust af
þvi, auk þess sem samstarfshygð
þjóðfélagsþegnanna byði hnekki.
Heimila verður þvi hverjum hjón-
um að geta aðeins tvö afkvæmi.
Hver einstaklingur getur þá aðeins
afkvæmi í stað sjálfs sín.
Hversu örðugt sem við, dekur-
börn auðvalds og ofneyzlu, eigum
með að setja okkur fyrir hugsjón-
ir lífsskilyrði þess meirihluta
mannkyns sem hefur hungurvof-
una fyrir daglegan förunaut, þá
verðum við að átta okkur á þeirri
staðreynd, að með því að halda
þessum víðlendu álfum í greipum
fáfræði, eymdar og sjúkdóma,
tendrum við skelfinganeista, sem
mun magnast með hverjum degi.
Fyrsta skilyífli þess að skipu-
legt átak eflingar efnahagslegum,
félagsl^gum og menningarlegum
þroska þessara kynþátta megi
koma að gagni, er að draga úr
hinum geigvænlega timgunar-
hraða.
Hvernig, sem á málið er litið,
er áhættan við notkun getnaðar-
varna hverfandi miðað við þau
vandkvæði, sem munu fylgja
kæfandi offjölgun næstu áratuga.
Að lokum, til þess að fyrirbyggja
alla mistúlkun, mér er ekki illa við
páfa, mér finnst hann aðeins
vafasamur náungi, sem er að fást
við hættulegan stríðsundirbúning.
Þar til fyrir fáum áruim var
fyrsta mieðferð bruna og brunia
sára að mestu leyti neikvæð.
Fyrir utan það að þekja
breninda svæðið með hreinum
umbúðum, tryggja sem fyrst
flutmimg til sjúkrahúss og hug-
hreysta sjúklinginn, var hjálp-
armönnum vemjulega kennt,
hvað þeir ættu ekki að gera.
Þessi neikvæða afstaða var
tekin fyrst og fnem'st til þess
að minnlka hættumia á óihreinlk-
un sáranina og auðvelda með-
ferð sjúklinigsins í sjúkrahúsi,
þair sem skurðlæknar höfðu oft
það óhjákvæmiiega hlutverk
að fjarlægja smjör, sápu og
önmiur efni úr opnum og við-
kvæmium sárum. Reglan virtist
vera, að þó lítið gagn væri gert,
ætti fyrsta hjálpin að miðast
við það að gsra sem minnstan
skaða.
Mín eigin sjónanmið breytt-
ust af tveimur ástæðum. Ég
hafði iesið og orðið fyrir á-
hrifum af grein eftir Dr. F.L.
Willington, firá Devon, þar sem
bann ráðlagði meðferð á minni-
háttar bruna með því að dýfa
bruniainum í mjólk, og ég byrj-
aði að kenna þetta í hjálp í
viðlögum. Hin takmarkaða
reynsla min og jákvæður ár-
'angur af kennsiuimni virtust
réttlæta þetta sem fyrstu með-
ferð. Raunveruleg sannfæring
mín kom fáeimum árum seinua,
þegar ég vetrarkvöld nokkurt
hlýddi á fyrirlestur hjá Ófeigi
J. Ófeigssyni, lækni frá fslandi.
Hann skýrði frá aðaiatriðum
tilrauna sinna á rottuim með að
nota kalt vatn sem meðferð við
bruna.
Á íslamdi er gömul meðferð
á brumasárum að dýfa brenn-
amdi hlutanum í kalt vatn, og
Ófeigur J. Ófeigsson reyndi að
sanna gildi heinnar með tilraun
um. í tilraununum, þar sem
svæfðum rottum voru veitt
brumasár á ýmsu stigi, sýndi
hann fram á svo ekki varð um
deilt að kælirng í köldu vatni
strax eftir brunann, flýtti fyrir
græðsilu sáranina og kom í veg
fyrir marga aukakvilla. Verk
hains hefur síðan verið staðfest
á mönnum og dýrum af öðrum
læknum.
Kostir þessarar meðferðar,
sem fyrstu hjálpar, eru stór-
kostlegir. Hún lirnar ’hinn mikla
sársauka, þannig að brenmda
sjúklingnum líður betur og
hanm verður mieðfærilegri. Nú
fyrst fær fólik tækifæri til að
gera eitthvað jákvætt, eitthvað
sem hægt er að gera strax, og
þarfnast ekki flókimma tækja
eða þjáifunar og hefur hagstæð
áhrif á læknimgu sáranna. Fyr-
ir utam það gaign, sem þessi með
ferð gerir strax, hindrar hún
frekari skaða, fiýtir fyrir bata,
örvar græðslu, vinnur á móti
losti og minnkar ef til vill
hættuma á smitun.
Eftirfarandi atriði er rétt
að athuga betur í smáiatriðum:
TÍMINN
Láta varður breninda hlutamn
strax í kalt vatn. Ekkert á að
koma í veg fyrir þetta, og
ekkert ætti að verða til þess
að það dragist, nemia að slökkva
logann. Tilgamgurinn er að
lækka hitastig breranda svæðis-
ins hratt og að nokkru leyti
að leiða hitann frá brunasárinu
út í vatnið.
Samt sem áður, þó að töf
hafi orðið, er það mín skoðun,
að engu að síður ætti að nota
vatnsmeðferðima. Það hefur
verið sýnt fram á, að jafnvel
eftir 45 mínútma töf, gróa sár-
in betur. Bólga og vökva-
rennsli úr sárunum minnka,
j.afnvel eftir 2—3 stunda seink-
un. Þegar rraargir menn hljóta
brumasár við sasma slysið og
skortur er á þjálfuðum hjálp-
armömmum, getUT verið mjög
gagnlegt að setja brumamn, þó
ekki sé nema einu sinni, niður
í vatn til að minnka skaðann,
enda þótt það lini ekki sársauk-
ann.
IIVAÐ GERA SKAL
Setja ætti breranda hlutann
strax undir renmandi kalt vatn,
. á meðan verið er að fyllia ker-
laog eða handlaug. Síðam ætti
að halda brenmda hlutanuim
niður í köldiu vatmi og gæta
þess, að allt brenmda svæðið
sé í kafi. Ef ekki er hægt að
koma brennda svæðinu í vatn,
vegna staðsetningar hans á l'ík-
amamum eða ílátið er of lítið,
ætti að rennbleyta hrein lök í
köldu vatni og l'eggja þau yfir
brunann og skipta oft uim til
að ná nægilegri kælimgu. Á
meðan ætti að róa og hug-
hug'hreysta sjúklinginm.
TÍMALENGD
MEÐFERÐARINNAR
Ef mögiulegt er, ætti sjúkl-
imgurinn að hafa brennda hlut-
amn í vatmi þar til sársaukinn
er 'horfinn að fulll'u. Þetta er
breytilegt eftir eðli og stærð
brumarus og getur verið frá fá-
einum mínútum ailt að 5 klukku
stundum. Auðvelt er að halda
litlum og meðalstórum bruna-
sárum l'angi niður í vatni, en
sjúklinga með stór brumasár
verður aftur á móti að flytja
í sjúkrahús eins fljótt og mögu
legt er. í þessum tiifellum er
brunimn strax settur í vatn og
síðan hringt á sjúkrabifreið.
Bremnda svæðið á að kæla að
minnsta kosti í tíu mínútur
— ef sjúkrabifreiðin er lengur
en það á leiðimnd á að halda
bremnda hlutanum niður í
vatni, þar til hún kamiur. Með-
an á flutningnum til sjúkra-
hússins stendur má þekja
brumasvæðin iauslega með dauð
hreinsuðum umbúðum, enda
þótt ég sjálfur kysi umbúðir
bleyttar í köldu vatni.
FJARLÆGING Á FÖTUM
Byrja ætti kæliinguma strax
með því að iáta brennda hltut-
ann í vatn, jajfmvel þó hann sé
hulimn fötum. Ekki má eyða
tíma í það að fjarlægja fötin á
kostmað þess að bruninm komist
strax í vatn. Þegar brennda
svæðið er komið í vatn, ætti
að fjarlægja fötin, meirraa þau
séu föst við iíkarraaimn. Brunnin
föt halda áfram að brenna húð-
iraa og hindra einnig hitatap
frá skaðaða svæðinu.
HITASTIG VATNSINS
Nýjustu niðurstöður gefa til
kymrna, að æskilegt sé að nota
vatn við stofuhita, þegar bruin-
imn verður lemgi í vatmi eða
þegar bruimasárin eru stór.
HREINT VATN
Venjulegt kramavatn er al-
veg fullnægjandi. Sum.ir eru
þeirrar skoðumar að í meyðar-
til'fellum geti hvers komar vatn
gert gagn. Ég miumdi ekki vena
á móti því, að iítið eitt af sótt-
■hreinsandi efnum væri sett í
vatnið, eftir að hinn brenndi
hluti hef ur verið settur í það.
Eftirfarandi dæmi gætu ver-
ið ahtyglisverð:
DÆMI 1
(Ó.J.Ófeigsson, læknir).
Tveggja ára barn datt og
lenti með hægri handlegginn
upp að öxl í pott með sjóðamdi
mjólk. Nærstaddur rnaður setti
'hamdlegg barmsins strax niður
í fötu með köldu vatni, en
vatnið náði aðeins upp að oln-
boga. Nú eftir 38 ár ©r hönd-
in og framhandleggurinm eðli-
leg fyrir utan lítið og slétt ör
á hægra handarbaiki. Frá oln-
boga og upp að öxl hefur hún
aftur á móti Ijót brún og hvít
ör og örvefsherzli.
DÆMI 2
(Ó.J.Ófeigsson, læknir).
Hjón voru að sjóða sultu í
potti, sem spnaikk og sjóðandi
sultan slettist í andlit þeirra.
Þau byrjuðu strax að dýfa
andlitimu í kalt vatn, héldu
bruraasvæðirau í vatninu eins
lemgi og þau gátu án þess að
anda. Eiginmaðiurinn hætti m'eð-
ferðinni eftir fáeinar mínútur,
en koraa hans hélt áfram í
klukkustumd. Ljósmyndir, tekn
ar seinma, sýma örlítil ör á and-
liti miamnsims, en andlit komumn
ar er eðliiegt.
DÆMI 3
(Dr. A.G.Shulman).
Maður brenndist á gufu.
Bruniinn náði yfir andl'itið,
handleggima og brjóstið. ís-
bakstrar voru lagðir á öll svæð
in, nema lítinn biett á kviðn-
um, sem var útumdan. Öll svæð-
in, merma sá bl'ettur, sem varð
eftir, urðu fullkomiiega eðlileg
á einum degi. Bletturinn á
kviðnum hljóp upp í blöðrur,
varð sár, hrúðraði og þurfti
meira en tvær vikur til að gróa
fullkomlega.
NIÐURSTAÐA
Kalt vatn sem fyrsta með-
ferð á brurna og b'rumasárum,
araraað hvort með því að setja
niður í vatn, eða eftir skoðun
minni með vatmsbleyttum um-
búðum, er ódýr, hentug, mann-
úðleg, skaðlaus og mjög áhrifa-
Ófeigur J. Ófeigsson, læknir.
rík. Hún liraar sársauka, róar,
minmkar lost, hindrar auka-
' kvilla og flýtir fyrir græðslu.
Að mínu áliti er hún jafn-
mikil byltirag í fyrstu ’hjálp í
meðferð bruraa eims og blást-
ursaðferðin var í lífgun úr
dauðadái.
SMÁSACAN
Framh. af bls. 13
Nú stóð hann á hátindinum.
Hans beið hamingjusamt fjöl-
skyldulíf, starf, sem hann hafði
áhuga á. Víst yrðu þau hamingju-
söm. Hann skyldi nokk kynnast
sínum eigin afkvæmum og eigin-
konu. Þau yrðu hamingjusöm.
Ferðalög, leikhús, tónlist, fagrar
bókmenntir— hamingja. Allt þetta
beið hans. Og nú á fætur. Upp!
TiJ lífsins, sem beið hans. Hann
ætlaði fram úr rúminu. Hvað var
þetta? Hann gat ekki hreyft sig!
Hann reyndi aftur. Svitinn spratt
fram á andliti hans og líkama við
áreynsluna. Ógnandi skelfing
fyllti hann. Verkurinn — verkur-
inn. Hann var kominn aftur. Þessi
tryllingslega kvöl — óbærilega
þjáning. Komin aftur. Bara verri.
Miklu verri. Hann engdist sundur
og saman. Hann þoldi þetta ekki.
Líkami hans titraði i skefjalausri
kvöl. — Farðu þjáning, farðu! Líf
mitt er að byrja. Líf mitt! — Hann
náði ekki andanum. Hann kafnaði.
— Hjálp, hann varð að fá hjálp
Góði guð, hjálp — hjálpaðu —
Faðir vor, þú sem.. .. fynrgef
.... — Hvaðan kom þetta muld-
ur? Þetta ógreinilega muldur?
Hann reyndi að lita í kringum sig.
En móðan, bláleit móða blönduð
rauðum deplum. Deplar eins og
blóðdropar. Blöð Hann sá
ekkert nema þessa blárauðu
móðu. Hún fyllti augu hans, vit
hans. Rauð, rauð móða . . .
Útgefandi: H;f. Árvíikur, Reykjavík,
Frr.mkv.stj.: Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar: Siguróur Bjarnascn frá Vigur.
Matthías Johannessen.
Eyjólfur Konráó Jónsíon,
Ritstj.fltr.: Gisli- Sigurft -:on.
Auglýsingar: Árni Gaiónr Kristlnsson,
Ritstjórn: AÖalstræti 6. Simi ÍDICJ.
27. apríl 1969
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 17