Lesbók Morgunblaðsins - 27.04.1969, Blaðsíða 3

Í Mtð
-A.
kvöldið áður hafði hann farið
á sitt vikulega vodka fyllirí
(eins og margir rússneskir
verkamenn gera enn). Eftir að
hafa sinint erindi sínu lagði
hann leið sína í almenningseld-
húsið sem var næsta hsrbergi
við svefnskálann til að fá sér
vænan teyg af vatni, þar sem
brennivínsþorstinn sótti nú
mjög á hann.
Ef til vill var það vegna þess
að hann ætlaði sér aðeins að
vera andartak í e'ldhúsinu, ef
til vill var hann (eins og sækj-
andinn hélt fram) andfélags-
legur að eðlisfari, ef til vill
var það (eins og lögfræðingur
hans hélt fram) vegna þess að
hann hafði nýlga lamazt á
hægra handlegg og var ekki
enn búinn að ná fullum tökum
á þeirri iist að hneppa að sér
— en hver sem ástæðan eða á-
stæðurnar voru, þá var engum
b'löðum um það að fletta, að
maðurinn hafði ekki hneppt að
sér þegar hann skjögraði að
eldhúsvaskinum til að fá sér að
drekka.
Eldhúsið var mannlaust svo
árla á sunnudagsmorgni. En
auðna réði því að einmitt á
klædd. Þær krufu málið til
mergjar, 'lið fyrir lið af þeirri
nákvæmni, sem það verðskuld-
aði. Var sakborningurinn
drukkinn eða allsgáður? Var
tilgangur hans glæpsamlegur
eða var hirðuleysi einu um að
kenna? Hefði hann getað
hneppt að sér, ef tillit var tek-
ið til handleggslömunarinnar og
annarra aðstæðna? Þeim tókst
að halda andlitinu í skefjum
lengstaf — en urðu um síðir
að láta undan hlátrinum. Móð-
ur sakborningsins, gull og
hrukkótt babushka, var í rétt-
arsálnum og hún hló ekki held-
ur barmaði sér í sífellu.
Innan skamms var úrskurður
réttarins kunngerður: sýkn
saka (að sögn hins unga lög-
fræðings eina sýknunin sem
hún hafði unnið á tveggja ára
málaflutningsferli.) Gamla kon
an grét nú sýnu hærra en áð-
ur, skjögraði að dómarastúk-
unni, signdi sig og hneigði
nærri niður í gólf og blessaði
félaga dómara, verjanda og
sækjanda til skiptis.
En þessi mál eru sjaldan svo
brosieg eða fá svo farsælan
endi.
ve'ldin) að veita vanþróuðum
ríkjum aðstoð. Þar sem Arabar
virðast fá mesta aðstoð, er flest-
um í nöp við Araba. Áróðurs-
myndir af rússneskum fram-
leiðsluvörum, sem verið er að
skipa upp í arabiskum höfnum,
vekja ekki beinlínis hin tilætl-
uðu viðbrögð bróðurlegrar
hreykni. „Það er ekki eins og
við séum einhver allsnægta-
þjóð, skilurðu. Allir Rússar
vita að hver einasti hlutur sem
sendur er til Afríku og Asíu,
er tekinn frá þeirra eigin
munni.“
(rremjan í garð Araba
kal'laði fram óvænt viðbrögð
hér í sex daga stríðinu. Þrátt
fyrir háværan áróður gegn ís-
rael urðu Moskvubúar ærir af
fögnuði yfir sigri Israelsmanna,
jafnvel muzhik-arnir sem
venjulega eru hatrammir and-
stæðingar Gyðinga, voru nú á
þeirra bandi. ,,Nú er í fyrsta
skipti“, var mér sagt, „fínt að
vera Gyðingur hér í landi.“
Yfirleitt geta öll afskipti af
útlendingum haft erfiðleika í
för með sér fyrir óbreyttan
magnaðist undir kommúndst-
iskri stjórn.
Loftskeytakona á flutn-
ingaskipi nokkru sem sigldi til
hafna í Norður-Evrópu, var
meðal hinna lénsömu. í auð-
valdsríkjum fékk hún þó aldrei
að vera í landi lengur en fjór-
ar klukkustundir í einu — og
aldrei öðruvísi en í hóp, sem
gætt var af einum KGB fúll-
trúa skipsins — samt var þetta
nægur tími til þess að sjá dá-
lítið af heiminum og kaupa sér
fáeinar flíkur. (Hún var bet-
ur sett en helmingur skipshafn-
arinnar, sem aðeins höfðu svo-
kölluð annars flokks vegabréf
og máttu ekki stíga fæti á land
í aiuðvaldshöfnum). En í júlí
varð hún ógæfunni að bráð.
Bezta vinkona hennar, sem var
skðlakennari, giftist ítölskum
manni í Moskvu og fylgdi hon-
um til Rómar eftir hina venju-
legu erfiðleika. Mánuði síðar
var loftskeytakonan færð yfir
á skip, sem sigldi aðeins á so-
vézkar hafnir — í atkvæða-
minna starf sem var þriðjungi
verr launað. Þá var hún köll-
uð fyrir KGB og henni strang-
lega bannað að eiga nokkur
bréfaskipti við vinkonu sína
„föðurlandssvikarann" Nú von
ar hún aðeins að vinkonan sé
nógu skynsöm til að hefja ekki
bréfaskriftir.
Þrjátíu og fimm ára gömlum
ætti eintak af bók Freuds „Kyn
líf og ástarsálfræði". Læknin-
um lék mikilll hugur á að lesa
hana þar eð hann starfar við
sálfræðideild stórs sjúkrahúss.
En hann er ekki enn orðinn sér-
fræðingur og því ekki „óhætt“
að lesa Freud. E náði í bók-
ina, sem gefin var út árið 1922 í
St. Pétursborg og ungi læknir-
inn fór strax að féltta slitnum
blöðum hennar. Hann kveðst
sannfærður um að sá tími muni
koma að sovétstjórnin verði að
láta undan vísindalegum kröf-
um um leyfi til að lesa Freud
alveg eins og hún hefur nú
viðurkennt erfðafræði og aðrar
vísindagreinar. „Hvernig skyldi
það verða?“ spurði ég. „Ég er
bjartsýnismaður. Áreiðanlega á
næstu hundrað árum.“
Ekketrt sýnir jafn glöggt
hverndg rússneskur almenning-
ur er einangraður frá fréttum
og skoðunum umheimsins, en
rekstur TASS fréttastofunnar.
Blaðamaður frá Moskvu lýsti
hooum fyrir mér. „Á hverjum
morgni er útvöldum hópi rit-
stjóra og fréttamanna sent ein-
tak af Hvíta TASS. Þetta er
all ítarlegt ágrip af heimsfrétt-
unum — állt staðreyndir og
margt í rauninná fengið beint
frá vestrænum firéttastofum.
Síðan eru undirritstjórum gef-
in fyrirmæli um hvernig eigi
að framreiða efnið og túlka
það. Mótmælaganga í Grikk-
landi til dæmis, er annaðhvort
Myndin til vinstri: Rússar dansa
og skemmta sér á nýjum
skemmtistað í Moskvu.
Nýtt úthverfi í Moskvu, dæmi-
gert fyrir tilbreytingarleysið i
nútima arkitektúr Rússa.
þeirri stundu bar að umsjón-
armann verkamannaskálans í eft
irlitsferð, og leit hann inn um
gluggann. Þetta var uppblásin
sjálifumglöð manngerð og ákaf-
ur föðurlandsvinur og í bræði
sinni yfir þessari svívirðu við
sovézkt þjóðskipulag, kallaði
hann til lögregluþjón sem var
þar nálægur.
I sameiningu drifu þeir ó-
dæðismanndnn skilningslausan
og möglandi fyrir lög og dóm
og vörnuðu honum að laga sig
til þar ti'l lögregluliðþjálfinn
hafði gent sínar athU'ganir á
fyrirliggjandi sönnunargögn-
um. Maðurinn var svo í undir-
dómi dæmdur til átján mánaða
vinnubúðavistar fyrir „illkynj-
aðan dónaskap".
Um áfrýjunina fjallaði
kvendómari á bezta aldri, lög-
fræðingur mannsins var ung og
mjög falleg stúlka í þröngri
bleikjri peysu en sækjandinn
fiulllorðin kona, einkenni|s
Enn ein vísbending um hina
þjóðfélagslegu afstöðu er kyn-
þáttarígurinn. i Moskvu verð-
ur æ meira vart við fjandsemi
í gairð Afrikustúdentanna, sem
boðið er að stunda nám í borg-
inni og njóta meira frélsis og
fríðinda en rússnesku náms-
mennirnir sjálfir. Áður hvísl-
uðust Rússar á um andúð sína
á þessum námsmönnum, í vit-
und þess að þeir gerðu sig
seka um eitthvað hálf ósóvézkt,
ef ekki ómannúðlegt, nú er
þetta mál rætt umbúðalaust,
eins og fólk sé hreykið af að
taka þátt í viðurkenndum for-
dómum.
Þessi afstaða nær, í mildara
formi, til arabiskra og ind-
verskra námsmanna, blaða-
manna og sendiráðsstarfsmianna
í Moskvu. Einnig hér eru kyn-
þáttafordómarnir blandaðir
gremju yfir vanþökkuðu örlæti.
Af öl'lum utanríkisstefnum
Rússa er sú óvinsælust (næst
á eftir þeim sem virðast auka á
styrjaldarhættuna við Vestur-
Rússa. Þrátt fyrir sýndarlegar
kurteisisheimsóknir mennta- og
íþróttamanna á báða bóga og
hægfara innflutning vestrænna
tízkufyrirbrigða, lifir allur
þorri sovét-fó'lks í algerri ein-
angrun. Landið helzt harðlok-
að fyrir öllum hinum beztu (og
jafinframt verstu) samtímahug-
myndum, menningu og upplýs-
inguim umheimsins — nema í
þeim mæli, sem miðstjórnin
telur öruggt.
Að umgangast útlendinga eða
lesa erlend stjórnmálarit eða
véfengja í aivöru hina rúss-
nesku túlkun heimsatburða og
sögu, er að vekja á sér grun
og í sumum tillvikum persónu-
legar refsiaðgerðir. Þetta kem-
ur ekkert við þeirri öldu ný-
Stalíinisma sem nú er risin, og
bitnar einkum á efri röðum
embættismanna og hinum 'litla
hópi frjálslyndra menntamanna.
Það er vægara áfiramhald þeirr
ar einangrunarstefnu, sem á-
vallt hefur ríkt í Rússlandi og
vélvirkja var meinuð þátttaka í
verzlunarsendinefnd, sem hon-
um hafði verið sagt að hann
yrði tekinn í. Hann var agn-
dofa þegar hann frétti ástæð-
una: örstutt ástarævintýri, sem
hann hafði átt tveim árum áð-
ur með póllskri stúlku, sem
hann hafði hitt á götum
Moskvu. „En hún er pólsk,“
segir vélvirkinn, „frá lýðræðis-
landi, sósíalistisku systurlýð-
ve'ldi". Engu að síður verður
þessi blettur ekki máður af
honum (samkvæmt almennum
skilnimgi á hinu óskrifaða boð-
orði) fyrr en eftir minnst
þriggja ára fyrirmyndarhegð-
un. „Verra gat það verið“, seg-
ir hann mæðulega, „hún hefði
getað verið Tékki.“
I Leninrad kom þrítugur
læknir í heimsókn til E. sem er
listfræðingur og eftir nokkurt
hik (vegna nætrveru minnar)
gerði hann grein fyrir erindi
sínu: hann hafði frétt að E
„framsókn“ eða „afturhald",
allt eftir nýjustu línunni.
Blaðamaðurinin kann svo auðvit
að nauðsynlegar formúlur og
búning utambókar, hann skrif-
ar af tilhlýðilegri bræði um
„fasistana" eða hrifningu um
„framverði hinna vinnandi
stétta“ — eftir atvikum. En
enginn lætur sig dreyma um að
nota Hvíta TASS eins og það
kemur fyrir. Fyrrum lugu þeir
í fávizku sinni, nú vita þeir
sann'leikann — og ljúga miklu
betur“.
Sögur sem þessar tilheyra
að vísu undantekningunum —
þeim sem festast í minni
mamns. Mikill meiri hluti rúss-
nesku þjóðarinnar fær áldrei
nein særandi kynni af flokki
eða lögreglu. Það stafar af því
að þessi mikli meirihluti lifir
rólegu því klafabundna lífi sem
er einræðinu þóknanlegt, það
eru aðeins hinir fáu sem stíga
einhver víxlspor, sem eru tekni
ir til bæna.
En einar út af fyrir sig geta
27. apríl 1969
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 3