Morgunblaðið - 07.03.2000, Blaðsíða 37

36 ÞRIÐJUDAGUR 7. MARS 2000
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
ÞRIÐJUDAGUR 7. MARS 2000 37
JHwjgmiftlftfeife
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI: Árvakur hf., Reykjavík.
FRAMKVÆMDASTJÓRI: Hallgrímur B. Geirsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
AÐSTOÐ A
NEYÐARSTUNDU
ISLENDINGAR þekkja af biturri reynslu, hvílíkar hörm-
ungar og tjón náttúruhamfarir geta haft í för með sér.
Þegar áföll af völdum eldgosa, jarðskjálfta og snjóflóða hafa
dunið yfir okkur hefur yfirleitt ekki staðið á útréttri hjálpar-
hönd frændþjóða og annarra. Nægir í því sambandi að minna
á þá stórhuga hjálp og aðstoð, sem Islendingum barst frá
norrænum frændþjóðum vegna eldgossins í Vestmannaeyj-
um, og reyndar víðar að, og einnig vegna snjóflóðanna í Súða-
vík og Flateyri. Sérstaklega er minnisstæð hjálp, sem barst
frá Færeyingum, sem um þær mundir áttu við mikla efna-
hagsörðugleika að stríða. Þeir höfðu af litlu að taka, en
horfðu pkki í krónurnar, sem þeir létu af hendi rakna til að
hjálpa Islendingum.
Svo sannarlega hefur íslenzkur almenningur ætíð verið
gjafmildur, þegar leitað hefur verið eftir aðstoð vegna nátt-
úruhamfara víða um heim. Einmitt af þeim sökum hafa
spurningar vaknað vegna þeirrar ákvörðunar ríkisstjórnar-
innar fyrir helgina, að láta eina milljón króna renna til hjálp-
arstarfs í Afríkurikinu Mosambík. Þar er enn verið að bjarga
tugum þúsunda manna frá drukknun í mestu flóðum sem um
getur í þessum heimshluta. Björgunarstarfinu sjálfu er langt
frá því lokið, en þar til viðbótar eru hundruð þúsunda manna
heimilislaus og allslaus. Allt efnahagskerfi landsins og at-
vinnuvegir eru í rúst.
Með þessum orðum er ekki verið að vanmeta þá þróunar-
aðstoð, sem veitt hefur verið til þessa Afríkuríkis. Rannsókn-
arskipið Fengur er gert út fyrir opinbert fé á þessum slóðum.
Sú aðstoð mun vafalaust kosta nokkrar milljónir, sem teknar
eru af fjárveitingu til Þróunarstofnunar Islands, en Fengur
hefur verið í Mósambík í þrjú ár. Rauði krossinn safnar nú fé
hjá landsmönnum og deildir hans hafa lagt fram peninga úr
sjóðum sínum. Enn sem fyrr verður treyst á gjafmildi og
samúð einstaklinga og fyrirtækja.
Almenningur þarf að vita við hvað er miðað, þegar stjórn-
völd taka ákvarðanir um aðstoð við þjóðir, sem eru í nauðum
staddar, hvaða mælikvarðar eru notaðir til þess að taka
ákvarðanir um fjárhæðir. Því miður má ganga út frá því sem
vísu, að neyðaraðstoð þurfi að veita á hverju einasta ári,
stundum oft. Island telst til auðugustu landa heims og það er
áreiðanlega vilji almennings, að við látum ekki okkar hlut eft-
ir liggja þegar til þess kemur að hlaupa undir bagga með
meðbræðrum okkar annars staðar í heiminum.
ELLIÐAAR OG KORPA
LENGI hafa menn haft áhyggjur af Elliðaánum, laxveiðiánni í
miðri höfuðborginni, sem til þessa hefur verið gjöful, þótt
mengun þjarmi nú að henni. Nú hafa menn beint sjónum að ann-
arri laxveiðiá, sem einnig er innan borgarmarkanna, Úlfarsá eða
Korpu eins og hún er líka kölluð. Þessi litla á jafnast þó engan
veginn á við Elliðaárnar, en hún hefm- gefið lax frá öndverðu og
gerir enn. En ástand Korpu getur - ef ekkert verður að gert -
orðið svipað og ástand Elliðaánna, sem eru í hættu staddar, að
mati sérfróðra manna.
Nú hefur Reykjavíkurborg uppi áform um byggð í Grafar-
holtslandi og þar hefur borgin þegar auglýst lóðir. Nauðsynlegt
er að gæta þess, að ekki fari fyrir Korpu eins og Elliðaánum, þar
sem mengun frá gatnakerfi spillir ánum og eyðir lífi þeirra smátt
og smátt. Korpa er jafnvel enn viðkvæmari fyrir mengun. Sér-
stakar ráðstafanir þarf væntanlega að gera til þess að vemda
Korpu og þar þarf Reykjavíkurborg að taka höndum saman við
Mosfellsbæ, sem einnig á land að ánni.
Enn virðist of lítið gert við björgun Elliðaánna. Álag á þær
eykst sífellt og á Reykjavíkurborg ekki ein hlut að máli. Kópa-
vogskaupstaður er einnig að skipuleggja íbúðarbyggð allt upp að
Elliðavatni. Þar þarf að sjálfsögðu einnig að gera ráðstafanir til
þess að vernda árnar.
í grein í Morgunblaðinu um helgina er talað við tvo sérfræð-
inga, sem rannsakað hafa lífríki ánna undanfarin ár. Þeir segja:
„Það er ljóst, að borgin verður að gera upp við sig, hvernig hún
vill standa að verndun Elliðaánna. Það gengur ekki upp að á
meðan einn armur borgarinnar er að gera eitt, sem miðar að
vemd, þá sé annar að gera eitthvað allt annað, sem er hvetjandi
til hins gagnstæða. Nærtækt dæmi er að á sama tíma og vísinda-
menn eru fengnir af borgarráði til að gera úttektir á lífríkinu
með það fyrir augum að bjarga ánum og borgarverkfræðingi er
falið að sjá um framvindu næstu missera, þá er annar amur borg-
arinnar að skipuleggja nýjan skeiðvöll við árnar með tilheyrandi
raski, mannvirkjum, bílastæðum og fleiru. Ekki minnkar álagið
á Elliðaánum við það. Þarna verður síðan Landsmót hestamanna
í sumar. Rétt ofar em komin ný hesthús skammt frá árbakkan-
um og upp við Elliðavatn er Kópavogsbær kominn með heilmikla
byggð. Þarna má glöggt sjá að alla samræmingu vantar.“
Ari Teitsson, formaður Bændasamtaka Islands, við setningu Búnaðarþings
Blikur á lofti varðandi
framtíð landbúnaðar
ARI Teitsson, formaður
Bændasamtaka íslands,
sagði við setningu Búnaðar-
þings árið 2000 að við alda-
hvörf væru blikur á lofti varðandi fram-
tíð landbúnaðar. Framtíðin réðist ef til
vill af því hvort atvinnugreinin kæmi til
með að starfa í sátt við umhverfi sitt.
Vandamál mengunar, jarðvegseyðing-
ar, hormónanotkunar og fleiri þátta
gætu, ef ekki yrði rétt brugðist við,
valdið slíkum skaða á umhverfi land-
búnaðar og rýrt svo traust almennings
á honum að ekki yrði úr því bætt.
„Margt bendir þó til að augu neyt-
enda jafnt sem þjóðarleiðtoga séu að
opnast íyrir því hvert stefnir. Það gæti
skapað íslenskum landbúnaði ný tæki-
færi. Styrkur okkar er sá að við bjóðum
fram fjölbreyttar og hollar vörur, við
eigum hreint og fagurt land með fjöl-
breytta nýtingarmöguleika og við eig-
um þá hugsjón að varðveita dreifða
byggð með fjölbreytta ásýnd og um-
hverfi,“ sagði Ari.
IVflólkurbúum fækkað
um nær 700
Hann sagði að breytingar síðustu
áratuga í landbúnaði hefðu flestar
byggst á tækniþróun og
notkun vísinda í þágu
landbúnaðarins. Megin-
markmiðin hefðu verið
aukin afköst og árangur-
inn mældur í framleiðni-
aukningu og fækkun
starfa í landbúnaði.
Þannig hefðu mjólkur-
framleiðendur verið um
1.800 árið 1985 en 1.120
um nýliðin áramót og
framleiðendum sauð-
fjárafurða hefði fækkað
um 1.200 eða nálægt 35%
á sama tímabili. Búum
sem framleiddu svína-
kjöt, kjúklinga eða egg
hefði þó fækkað hlutfalls-
lega hraðar. Framleiðslukostnaður
flestra búvara hefði lækkað svo að
neytendur verðu nú nálægt 15% af ráð-
stöfunartekjum sínum til kaupa á mat-
vöru, en samsvarandi hlutfall hefði ver-
ið 25% árið 1960. Tekjur bænda hefðu
hins vegar ekki aukist að sama skapi og
raunar lækkað síðasta áratuginn í sam-
anburði við laun annarra þjóðfélags-
þegna. Fækkun búanna hefði þannig
ekki skilað bændum þeim tekjuauka
sem vænst hefði verið, en
hún hefði hins vegar
breytt félagslegu um-
hverfi í dreifbýli, þannig
að byggð stæði víða höll-
um fæti.
Ari benti jafnframt á
að fjölskyldubú væru
uppistaðan í islenskum
landbúnaði, þó stórbúum
fjölgaði, einkum í ali-
fugla- og svínarækt. Eðli-
legt væri að ræða stuðn-
ing við landbúnaðinn í því
ljósi. Væri markmiðið
eingöngu að lækka bú-
vöruverð hlyti stuðning-
urinn að vera óháður
búastærð og búsetuþró-
un. Hefði stuðningurinn jafnft-amt
markmið tengd byggðaþróun og fram-
leiðsluháttum þyrfti slíkt að koma fram
í þeim samningum sem stuðningurinn
byggði á.
„Þótt fækkun búa og jafnframt
stækkun eininga hafi verið hraðfara í
íslenskum landbúnaði hefur sú þróun
verið enn hraðari víða í nágrannalönd-
unum. Sú þróun, studd hörðum kröfum
um lægra matvælaverð, hefur neytt
bændur víða um lönd til ódýrari fram-
leiðsluaðferða. Dæmi um afleiðingar
þess eru kúariða í Bretlandi, díoxín-
mengun í belgískum matvælum og
notkun skolps við búvöruframleiðslu í
Frakklandi. Þær þjóðir sem vilja
tryggja gott heilsufar og langlífi þegna
sinna verða að horfast í augu við að
ætíð verður samhengi milli verðs og
gæða búvöru, eins og gildir um aðrar
vörur, og óraunhæfar kröfur um lágt
búvöruverð hljóta að koma niður á
gæðum vörunnar. Góðu heilli eru augu
þjóða að opnast fyrir þessari einföldu
staðreynd og gleggsta staðfesting þess
er ný hvítbók Evrópusambandsins þar
sem boðað er að á næstu árum þuifi
bændur að einstaklingsmerkja búfén-
að og skrá framleiðsluferil búvörunnar.
Þótt gæði íslenskrar búvöru séu viður-
kennd og traust neytenda á þeim mikið
hljóta framleiðendur að fylgja þessari
þróun. Bændur hér munu því á kom-
andi árum, með sama hætti og ná-
grannar okkar, skrá framleiðsluferil
búvaranna," sagði Ari.
Verða aldrei ódýrar
Hann sagði einnig að búvörur fram-
leiddar á norðlægum slóðum yrðu
Ari Teitsson við
setningu þingsins.
aldrei ódýrar og ef möguleikar þjóða til
að styðja eigin landbúnað yi’ðu skertir í
komandi viðskiptasamningum þrengdi
mjög að möguleikum til búskapai’ á
norðlægum svæðum. Þótt óraunhæft
væri að ætla að íslensk stjórnvöld réðu
miklu í þessum samningum gæti af-
staða okkar skipt máli í samstarfi við
grannþjóðirnar, en ekki væri síður
mikilvægt hvemig haldið væri á málum
heima fyrir við útfærslu samninga og
reyndi þar á viðhorf stjórnvalda til
landbúnaðarins og byggðanna.
Ari sagði að þó bændur hefðu átt
gott samstarf við stjórnvöld á undan-
förnum árum hefði það ekki dugað til
að skapa viðunandi afkomu og lífsskil-
yrði á þon-a bændabýla. Þar yrði að
gera betur á ýmsum sviðum. Til að
mynda væri raforkuverð til sveita of
hátt og gæði orkunnar misjöfn og eng-
inn árangur hefði náðst í lækkun
ósanngjamra fasteignagjalda og ann-
arra álaga á fasteignir á bújörðum,
þrátt fyrir margra ára vinnu. „Mörg
sveitabýli hafa ekki möguleika á að
nýta nýjustu samskiptatækni vegna
ónógrar flutningsgetu dreifikerfís
Landssímans. Þrátt fyrir aukin fjár-
framlög til jöfmmar námskostnaðar
torveldar hár kostnaður skólagöngu
ungmenna í dreifbýli. Þá er ótalið það
sem á liðnum mánuðum hefur valdið
mestri ólgu í samskiptum bænda og
stjórnvalda, en það er krafa ríkisins um
eignarhald á smærri eða stærri hluta
fjölmargra jarða í Ámessýslu og eign-
arhald á nær öllum afréttum sýslunn-
ar. Full sátt var um að nauðsyn væri á
að skýra eignarhald á löndum og fékk
lagafrumvarp þess efnis jákvæða af-
greiðslu á Búnaðarþingi. Sú kröfugerð,
sem ríkið hefur síðan sett fram, er slík
vanvirða við eignarrétt á landi og þau
gögn sem hann styðja, að ekki verður
við unað,“ sagði Ari.
Skýrsla formanns Bændasamtaka
Islands til Búnaðarþings
Agreiningur
þingflokka tafði
sauðfj ár samning
ISKYRSLU Ara Teitssonar, for-
manns Bændasamtaka íslands,
til Búnaðarþings kom m.a. fram
að ágreiningur í þingflokkum
stjómarliðsins hefði tafið gerð samn-
ingsins. Þar er samkvæmt upplýsing-
um Morgunblaðsins vísað til ágrein-
ings um hvort framleiðsluréttur eigi að
vera framseljanlegur en í fyririiggj-
andi samningsdrögum er gert ráð fyrir
að svo sé að hluta.
Ari rakti að Bændasamtökin hefðu
sýnt áhuga á að gera búvörusamnings-
drög um sauðfjárframleiðslu veturinn
1998-1999 en ýmislegt hefði torveldað
það, m.a. óvissa um framtíðarskipan
landbúnaðarmála og um það hver sæti
í stól landbúnaðarráðherra. Starfið
hefði ekki komist í farveg fym en
Guðni Ágústsson tók við embættinu og
skipaði viðræðunefnd í ágúst sl. Meg-
inlínur um samningaviðræður hefðu
legið fyrir í lok janúar. Nú lægju fyrir
drög að samningi til sjö ára þar sem
lögð væri veruleg áhersla á aðstoð við
þá, sem vildu hætta framleiðslu, og
endurreikning á stuðningi við þá sem
framleiða mikið miðað við þann stuðn-
ing sem þeir njóta í dag. Þá sé gert ráð
fyrir að greiðslur til bænda taki mið af
gæðastýringu frá og með árinu 2003
þannig að greitt verði út á ákveðið
hlutfall af skilgreindu ferli. Miðað er
við að greiðslumarkstengdur hluti
framleiðslunnai’ verði framseljanlegur
frá árinu 2004 en samkvæmt heimild-
um Morgunblaðsins er sú niðurstaða
fengin vegna kröfugerðar ríkisins, sem
byggð er á vilja þingflokks sjálfstæðis-
manna en í andstöðu við áherslur
meirihluta þingflokks framsóknar-
manna og landbúnaðan’áðherra. Þá
kom fram hjá Ara að í samningsdrög-
unum væri lagt til að ullarniðurgreiðsl-
ur yrðu óbreyttar og áfram yrði veittur
stuðningur vegna geymslu kindakjöts.
Þá væri óskað eftir verulegum fram-
lögum til hagræðingar, vöruþróunar
og eflingar fagmennsku í greininni.
Einnig að gert sé ráð fyrir að haldin
verði almenn kynning á samningnum
meðal bænda þegar hann liggur íyrir
og að hann verði afgreiddur í almennri
atkvæðagreiðslu þar sem bændur með
fleiri en 50 kindur hafi atkvæðisrétt.
í skýrslu sinni fjallaði Ari einnig
m.a. um endurskipulagningu á starf-
semi samtakanna sem hefði haft að
markmiði að gera starfið markvissara,
ekki síst í tengslum við leiðbeiningar-
þjónustu landbúnaðarins, sem fyrir-
hugað sé að veiti markvissari þjónustu
í nánari tengslum við ýmsa aðra þjón-
ustu á landsbyggðinni.
Ari rakti að yfírtaka á verkefnum
framleiðsluráðs hefði farið fram í góðri
sátt og hefði þegar skilað bændum
kostnaðarlækkun í formi lægri gjald-
töku.
Óbyggðanefnd
Þá nefndi hann að samþykkt Búnað-
arþings á siðasta ári um stuðning við
jarðabætur og þróunarvinnu á bújörð-
um hefði gengið eftir og ásókn í um-
sóknir á árinu 2000 væri ekki meiri en
svo að flest benti til að umsækjendur
fengju þann styrk, sem þeir sæktust
eftir.
Meðal annarra atriða sem Ari vék að
í skýrslu sinni voru störf Óbyggða-
nefndar. I máli hans kom fram að eind-
regnar kröfur ríkisins í eignarlönd Ár-
nesinga hefðu komið Bændasamtök-
unum á óvart. Samtökin hefðu fengið
frumvarp til laganna til skoðunar í
fyrra og ekki átt von á svo miklum
kröfum af hálfu ríkisins. Forsvars-
menn samtakanna hefðu gengið á fund
Davíðs Oddssonar forsætisráðherra
vegna þessa og krafist þess að lögun-
um yrði breytt, ráðherra hefði gefið yf-
irlýsingar um að breytingar yrðu gerð-
ar og lægi frumvarp þess efnis þegar
fyrir Alþingi. Jafnframt hefðu Bænda-
samtökin leitað til Sigurðar Lindals
lagaprófessors um álitsgerð og mótun
tillagna þar sem þinglýsingum verði
veitt meira vægi en þær njóta í dag,
miðað við störf Obyggðanefndar.
Morgunblaðið/Hvemr
DAVÍÐ Oddsson forsætisráðherra og Guðni Ágústsson landbúnaðarráðherra fengu afhent álit nefndar um þátttöku
hesta og hestamanna í opinberum móttökum eftir setningu Búnaðarþings á sunnudag er landslið hestamanna fylkti
liði við Hótel Sögu þar sem þingið er haldið.
Guðni Áffústsson við upphaf Búnaðarþings
Kostir sameinaðs
eftirlits skoðaðir
UNNIÐ er að því á vegum
ríkisstjórnarinnai’ að skil-
greina eftirlit með matvæl-
um og matvælaframleiðslu
og í landbúnaðarráðuneytinu er sam-
hliða unnið að því að skipuleggja eftir-
lit ráðuneytisins upp á nýtt. Gengur
það verkefni undir vinnuheitinu „Bún-
aðarstofa“ og er ætlunin að skoða kosti
þess að sameina á einn stað allt eftirlit
og stjórnun í þessum efnum.
Þetta kom fram í ræðu Guðna
Ágústssonar, landbúnaðarráðherra
við upphaf Búnaðarþings á sunnudag.
„Ég get ekki leynt þeirri skoðun minni
að mér finnst hreinleikaímynd íslensks
landbúnaðar hafa beðið hnekki síðustu
mánuði. Við höfum allt frá upphafi
skipulegs eftirlits í landbúnaði lagt
metnað okkar í að útrýma sjúkdómum,
gæta að velferð dýra og bjóða heil-
næma gæðavöru. Það hefur fallið
móða á þessa mynd. Hver uppákoman
eltir aðra ... Ég hef skipað starfshópa
undir forystu færustu vísindamanna til
að greina vandamálið. Ég er þess full-
viss að það liggur í umhverfinu. Meng-
un af mannavöldum, ágangur vargs, of
mikill þéttleiki í búskap, búskapar-
hættirnir sjálfu’, óhóflegt vinnuálag,
draugur úr fortíðinni eða í sumum til-
fellum menn sem skortir þekkingu á
meðferð dýra og móður jörð...
Búgreinin geti eflst
Neytendur íslenskra afurða skulu
hér eftir sem hingað til geta notið
þeirra, óhræddir við afleiðingar þess.
Annað er óþolandi. En þessi atvik hafa
vakið umræðu um eftirlitskerfi með
landbúnaði og afurðum hans. í ljós
hefur komið að það er ekki nógu skil-
virkt. Jafnvel höfum við orðið vitni að
hinum ótrúlegustu atvikum þar sem
eftilitsaðilar bera hver annan sökum í
fjölmiðlum. Þessar deilur sýndu betur
en margt annað að kerfið brást. Það
brást bændum og það brást neytend-
um. Það má ekki koma fyrir aftur,“
sagði Guðni.
Hann gerði einnig að umtalsefni
samningagerð við sauðfjárbændur og
sagði að í þeim samningi sem nú lægi
fyrir væri lagt til grundvallar að bú-
gi’einin gæti eflst og þróast, þeir sem
hana stunduðu fengju tækifæri til að
njóta ávaxta sinna og aðstæðna, neyt-
andinn hefði vissu fyrir gæðum vör-
unnar, uppruna hennar og fram-
leiðsluaðstæðum og síðast en ekki síst
að þeir sem vildu hætta framleiðslu
gætu gert það með sæmilegri reisn.
„Nú er það svo að hinar öru breytingar
á kjötmarkaði hafa verið lambakjöti í
óhag. Neyslan hefur minnkað mikið en
rétt er þó að benda á að frá 1995 hefur
hægt mjög á þeirri þróun. Tölur um 15
kg neyslu á mann innan 10 ára eru því
vonandi fjarri lagi. Það er auðvitað
gott að hafa fjölbreytni á markaði en
ytri aðstæður mega ekki hafa svo af-
gerandi áhrif á val neytandans að sú
vara sem mest byggir á innlendum að-
fóngum, vinnu og fóðri, verði ekki sam-
keppnishæf," sagði Guðni ennfremur.
Morgunblaðið/Knstinn
Fjármálaráðherra hefur fengið 1 hendur útreikninga
á kostnaði við fæðingarorlof
Arlegar greiðslur
gætu orðið yfír
tveimur milljörðum
ASÍ og Samtök atvinnulífsins hafa kynnt fyr-
ir fjármálaráðherra skýrslu um kostnað við
✓
breytingar á fæðingarorlofí. Utreikningunum
er ætlað að skapa grunn að tillögum um
breytingar á fæðingarorlofí eins og heitið er
að gera í stjórnarsáttmála ríkisstjórnarinnar.
EF fæðingaroriof verður
áfram 28 vikur, en mánað-
arlegar greiðslur í orlofinu
100% af mánaðartekjum
síðasta árs, þurfa innborganir í fæð-
ingarorlofssjóð að vera um 2,3 millj-
arðar. Þetta kemur fram í skýrslu sem
Alþýðusamband Islands og Samtök
atvinnulífsins hafa tekið saman og
kynnt var fjármálaráðherra í síðustu
vikp.
Á síðasta áratug voru gerðar tvær
tilraunir til að ná samkomulagi um
breytingar á fæðingarorlofi. Frum-
varp um fæðingarorlof var kynnt árið
1990, en samtök opinberra starfs-
manna lögðust gegn því með þeim rök-
um að það fæli í sér skerðingu á kjör-
um þeirra. Frumvarpið var aldrei lagt
fram. Haustið 1995 skipaði heilbrigðis-
ráðherra nefnd sem í sátu fulltrúar
allra stóru launþegasamtakanna og
vinnuveitenda. EÍdd náðist samkomu-
lag í nefndinni og lauk hún ekki störf-
um.
Miðstjórn ASÍ lagði fram kröfur um
heildarendurskoðun á fæðingarorlofi
árið 1998. Þess var krafist að breyting-
arnar byggðu á þremur forsendum. í
fyrsta lagi væri núverandi fæðingar-
orlof of stutt. í öðru lagi væru greiðsl-
urnar óviðunandi og tækju ekki mið af
tekjum foreldra og í þriðja lagi skorti
verulega á að fæðingarorlofið væri
nægilega sveigjanlegt.
Haustið 1998 ákváðu ASÍ og Vinnu-
veitendasamband Islands að meta í
sameiningu kostnað við núverandi
skipan fæðingarorlofs og kostnað við
breytingar á henni. Samtökin leituðu
til fjármálaráðuneytisins og féllst fjár-
málaráðherra á að standa straum af
kostnaði við gerð gagnagranns. Sam-
tökin leituðu upplýsinga hjá bönkum,
sjúkrasjóðum, sveitarfélögum og fyr-
irtækjum sem greiða styrki eða laun í
fæðingarorlofi. I skýrslunni eru upp-
lýsingar um töku fæðingarorlofs árið
1997 lagðar til grandvallar. Búið er til
líkan um kostnað sem auðvelt er að
framreikna miðað við verðlag og laun í
dag.
Mismunandi réttindi
í skýrslunni kemur fram að réttindi
launafólks i fæðingarorlofi era mjög
misjöfn. Allar konur eiga rétt á orlofi í
sex mánuði og karlar í tvær vikur.
Greiðslur í orlofi era hins vegar ólíkar
og orlofið sjálft misjafnlega sveigjan-
legt. Foreldrar sem starfa samkvæmt
kjarasamningum opinberra starfs-
manna hjá riki og sveitarfélögum
njóta launagreiðslna í fæðingarorlofi
og geta dreift orlofinu yfir lengra
tímabil, eða allt að einu ári. Árið 1997
nýttu 67% kvenna í fæðingarorlofi hjá
ríkinu sér þennan kost. Foreldrar á al-
mennum vinnumarkaði fá greiðslur
frá Tryggingastofnun og njóta ekki
sambærilegs réttar hvað varðar
sveigjanleika. Greiðslurnar taka mið
af vinnustundafjölda liðins árs og gátu
árið 1997 mest orðið 65.915 kr. á mán-
uði. Greiðslui’ Tryggingastofnunar era
ekki laun og leggjast launatengd gjöld
ekki á þær. Viðtakandi ávinnur sér því
ekki rétt til greiðslna í sumarorlofi og
öðlast ekki rétt í lífeyrissjóði líkt og
opinberir starfsmenn í fæðingarorlofi.
í skýrslunni kemur fram að 87%
kvenna sem þiggja greiðslur frá
Tryggingastofnun fengu greiðslur í
sex mánuði, en aðeins 33% kvenna
sem starfa hjá ríkinu fengu greiðslur í
sex mánuði. Meirihlutinn dreifði
greiðslunum á lengra tímabil.
Árlegur kostnaður er
2 milljarðar
í skýrslunni er áætlað að árleg
heildarútgjöld vegna fæðingarorlofs
séu um 2.000 milljónir. Er þá miðað við
núgildandi reglur og kjarasamninga
en verðlag ársins 1997. Útgjöld
Tryggingastofnunar vegna fæðinga
vora 1.313 milljónir eða sem samsvar-
ar 0,51% af stofni tryggingagjalds.
Ætla má að ríki og ríkisstofnanir hafi
greitt starfsmönnum sínum um 307
milljónir, sveitarfélög um 257 milljónir
og fjármálafjTÍrtæki um 56 milljónir.
Nokkrir sjúkrasjóðir stéttarfélaga
greiða félagsmönnum sínum fæðing-
arstyrki sem nema um 73 milljónum á
ári. Hæstar greiðslur komu frá sjúkra-
sjóði Verzlunarmannafélags Reykja-
víkur, sem greiddi 70,6 milljónir í fæð-
ingarstyrki árið 1999.
Hugmyndir um stofnun
fæðingarorlofssjóðs
í kostnaðarmati samtakanna er
gert ráð fyrir að greiðslur vegna fæð-
ingar- og foreldraorlofs komi frá „fæð-
ingarorlofssjóði“ sem sé fjármagnaður
með tryggingagjaldi. Miðað er við að
réttur til greiðslna úr sjóðnum verði
jafn fyrir alla foreldra á vinnumarkaði
og verði greitt ákveðið hlutfall af
tekjum ársins á undan.
I skýrslunni er fjallað um kostnað
miðað við að fæðingarorlofsgreiðslur
séu mishátt hlutfall af tekjum og mis-
munandi lágmarks- og hámarks-
greiðslur. Einnig er fjallað um áhrif
mismunandi skiptingar orlofstímans á
milli móður ög föður. Ef fæðingarorlpf-
verður áfram 28 vikur, en mánaðarleg-
ar greiðslur í orlofinu 100% af mánað-
artekjum síðasta árs, þurfa innborg-
anir í fæðingarorlofssjóð að vera um
2,3 milljarðar eða sem nemur 0,89% af
stofni tryggingagjalds. Er þá gert ráð
fyrir að móðirin nýti 26 vikur og faðir-
inn 2 vikur. Útgjöld Tryggingastofn-
unar til málaflokksins era nú 0,51% af
stofni tryggingagjalds. Þvi þyrfti
tryggingagjaldið að hækka um 0,38
prósentustig, eða sem nemur tæpum
milljarði króna. Hér er miðað við að
allar mæður fullnýti rétt sinn og 85%
feðra, að fæðingarorlofsgreiðslur
verði aldrei lægri en 43.449 kr. á mán-
uði og að hæstu greiðslur verði aldrei
hærri en 217.000 kr. á mánuði. Miðað
við þessar forsendur kostar einn mán-
uður í fæðingarorlofi rúmlega 300
milljónir hjá konum, en tæplega 600
milljónir hjá körlum.
Ef launatenging í fæðingarorlofi
væri 80% þyrfti tryggingagjald að
hækka um 0,25%, miðað við sömu for-
sendur um lengd og skiptingu orlofs-
ins mUli foreldra.
Óljóst hvað verður um
foreldraorlofið
Árið 1996 samþykkti Evrópusam-
bandið tilskipun um foreldraorlof.
Samkvæmt því eiga aðildarlönd ESB
og EES-samningsins að setja í lög
ákvæði um foreldraorlof sem foreldrar
eiga að nýta sér á fyrstu átta áruriv
bamsins. Frestur til að lögtaka þessa
breytingu hér á landi rann út í lok
september á síðasta ári. Viðræður fóra
fram á milli ASÍ og VSÍ um hvernig
ætti að hrinda í framkvæmd efni til-
skipunarinnar hér á landi, en þær við-
ræður leiddu ekki til niðurstöðu.
Ef tryggja á foreldram 26 vikna for-
eldraorlof til viðbótar fæðingarorlofi
(13 vikur fyrir móður og 13 vikur fyrir
fóður) og mánaðariegar greiðslur sem
nema 85% af tekjum síðasta árs, þurfa
innborganir í fæðingarorlofssjóðinn að
nema 0,82% af tryggingagjaldsstofni
til að fjái-magna útborganir úr sjóð^-
um. Hér er miðað við að 85% feðra og
100% mæðra nýti rétt sinn til 13 vikna
foreldraorlofs og að mánaðarlegar
greiðslur úr sjóðnum geti að hámarki
orðið 217.000 kr.
Ef launatenging yrði 80% í foreldra-
orlofi þyi’fti tryggingagjaldið að
hækka um 0,78%.