Morgunblaðið - 27.01.1996, Blaðsíða 31

MORGUNBLAÐIÐ
LAUGARDAGUR 27. JANÚAR 1996 31
AÐSENDAR GREINAR
Prestsþj ónustan -
vegsemd og vandi
Örn Bárður
Jónsson
L
Margt hefur verið
rætt og ritað um kirkju
og kristni á liðnum vik-
um og margt sagt sem
kyrrt mætti liggja.
Umræðan hefur aðal-
lega snúist um völd og
áhrif innan safnaða
þjóðkirkjunnar. Kirkj-
an er ekki hafin yfir
gagnrýni — prestar,
organistar og annað
starfsfólk safnaða ekki
heldur. En öll gagnrýni
á sinn stað og tíma.
Kirkjan er seld undir
sömu örlög og önnur
jarðnesk fyrirbrigði (Róm 8:20). En
von kirkjunnar og trú er sú, að kirkj-
an sé ekki alfarið af þessum heimi.
Hún er hins vegar í heiminum. Kirkj-
an er verk Guðs og hann viðheldur
henni. Hún er postulleg kirkja, send
með ákveðið erindi. Hún er kölluð
til þess að vera verkfæri Guðs við
að endurnýja ásjónu jarðar og skapa
nýtt þjóðfélag réttlætis og friðar.
Framtíð hennar er ekki undir mönn-
um komin. Við, syndugir mennirnir,
Starfsaðstæður presta
••
eru misjafnar. Orn
Bárður Jónsson segir
prestinn gegna lykil-
hlutverki í söfnuðinum.
getum hvorki gert kirkjuna mikla
og volduga, né heldur eyðilagt hana.
Hún er í almáttugri hendi Guðs „og
máttur heljar mun ekki á henni sigr-
ast“ (Mt 16:18). Kirkjunni er m.a.
líkt við líkama þar sem Kristur er
höfuðið. í Nýja testamentinu er gert
ráð fyrir virkni allra meðlima henn-
ar. Hún er ekki prestakirkja þótt
þeir gegni mikilvægu hlutverki innan
hennar, fremstir meðal jafningja.
Skoðum það nánar.
n.
Lærisveinar Jesú voru hégómlegir
menn eins og gengur og gerist. Sum-
ir þeirra voru metnaðarfullir og
þráðu völd og frama. Mjög margt í
kenningum Jesú gengur þvert á vís-
dóm manna. Jakob og Jóhannes
komu til Jesú og báðu hann að gera
sér greiða. Þeir vildu fá hefðarsæti
i ríki hans. Hinum lærisveinunum
tíu gramdist að heyra þetta. Þá
minnti Jesús þá á þjónshlutverkið
(Mk 10:42-45).
Það er mikill leyndardómur fólg-
inn í orðum Jesú í þessu sambandi.
Leiðin til upphefðar er leið auðmýkt-
arinnar. J. David Newman fjallar í
tímaritsgrein um bók Roberts Green-
leaf, Servant Leadership. í skrifum
sínum leggur Greenleaf mikla
áherslu á yfirburði stjórnunar í anda
þjónsins í samanburði við aðrar leið-
ir stjómunar. Hvað er það sem ein-
kennir þjóninn? Þjónninn leitast
einkum við að mæta þörfum annarra
í stað eigin. Greenleaf spyr hvort
þeir er þjónustuna þiggja vaxi sem
persónur. Verða þeir heilbrigðari,
vitrari, fijálsari, sjálfstæðari, líklegri
til jjess að verða sjálfir þjónar?
I Gamla testamentinu er frægt
dæmi um stjórnsýslu þar sem Jetró
tengdafaðir Móse gefur honum ráð.
Það er skoðun Greenleafs að Jetró
hafi ekki gefið Móse rétt ráð varð-
andi stjórnun ísraelsmanna (2. Mós
18). Móse mæddist í mörgu. Hann
sat frá morgni til kvölds og greiddi
úr málum manna. Jetró ráðlagði
honum að velja sér dugandi menn
og skipa þá foringja yfir lýðnum.
Þeir áttu að sjá um öll smærri mál
en Móse hin stærri. Hér var um að
ræða skipan (hierarchical principle)
sem setur einstaklinginn efst í pýr-
amídann. Slík staða er
varasöm. Kalt er á
toppnum, segja menn
og því fylgir oft spilling.
Því hefur verið haldið
fram að allt vald spilli
og að algjört vald spilli
algjöriega. Sé sú full-
yrðing rétt er fátt sem
kallar með eins skýrum
hætti á lýðræði. Lýð-
ræðið er ekki fullkomið
en það er líklega besta
trygging gegn alræði
sem menn þekkja. Sá
sem er einn á toppnum
á enga kollega, aðeins
undirmenn. Greenleaf
teflir fram öðru módeli
en pýramídanum, rómversku módeli
- primus inter pares - sem merkir
að vera fremstur meðal jafningja. í
staðinn fýrir samstarfshóp með ein-
um foringja (chief) samanstendur
þetta módel af hópi jafningja þar
sem einn er primus - fremstur með-
al jafningja. I slíku tilfelli þarf leið-
toginn að beita sannfæringarkrafti
í stað þvingunar.
Greenleaf hefur einnig fjallað um
trúarleiðtoga og spurt eftirfarandi
spurninga: Hveijar eru afleiðingar
slíkrar stjórnunar? Hefur hún líkn-
andi og mannbætandi áhrif? Hvetur
hún fólk til þess að það þjóni öðrum
svo að þeir vaxi og þroskist? Skilur
hún á milli þeirra sem vilja þjóna
og þeirra sem tortíma? Glæðir slík
stjórnun trú í hjörtum fólks, and-
spænis myrkraöflunum, sem viija
tortíma trúnni? Markmið trúarleið-
toga er að finna þá sem eru afskipt-
ir, byggja fólk upp og stuðla að því
að kirkjan öll þjóni náunganum í
kærleika. Það er íslensku kirkjunni
ákaflega mikilvægt að fóstra upp
leiðtoga sem hafa slíka eiginleika.
íslenska kirkjan þarf að virkja al-
mennt safnaðarfólk til þjónustu og
það verður aðeins gert í anda kenn-
inga Jesú Krists þar sem þjónn fer
fyrir hjörðinni.
Það er kunnara en frá þurfi að
segja að presturinn hefur yfirburða-
stöðu í kirkjunni. Hann er leiðtogi
safnaðarins. Hann hefur ákveðið
embætti sem nýtur virðingar og
getur í krafti þess haft mikil áhrif
á störf og stefnu safnaðarins. Sókn-
amefndir hafa ennfremur mikil völd
í söfnuðum, ekki síst á sviði fjármála.
Sóknamefnd er kosin á almennum
safnaðarfundi þar sem allir skírðir
og skráðir meðlimir þjóðkirkjunnar
innan viðkomandi sóknar hafa at-
kvæðisrétt séu þeir orðnir fullra 16
ára (7. gr. laga nr. 25/1985). Sókn-
arnefnd velur prest í umboði sóknar-
manna. Prófastur stýrir kjörfundi
þar sem aðal- og varamenn sóknar-
nefnda/r hafa kosningarétt. Kosn-
ingin er leynileg. Prófastur skilar
niðurstöðu til biskups. Samkvæmt
venju ritar biskup kirkjumálaráðu-
neyti bréf og mælist til þess að
umsækjandi sem hlaut flest atkvæði
verði skipaður í embætti. Ráðherra
gefur síðan út skipunarbréf. Guð-
fræðingur er vígður af biskupi til
embættis. Prestur er settur í emb-
ætti af prófasti.
Um presta gilda lög um réttindi
og skyldur opinberra starfsmanna.
Þeir eru æviráðnir. Sóknamefnd
ræður ekki sóknarprest þótt hún
velji hann í leynilegri kosningu. Þar
af leiðir að hún getur ekki sagt hon-
um upp. Presturinn situr að jafnaði
sóknarnefndarfundi en hefur þar
ekki atkvæðisrétt. Eigi að síður vega
orð hans og skoðanir sem kertni-
manns mjög þungt í allri umræðu
sé allt með felldu í samskiptum hans
og sóknarnefndar að öðru leyti. Vert
er að minna á merkingu orðsins
embætti í þessu sambandi en það
er skylt orðinu ambátt. Presturinn
er því þjónn en ekki herra.
III.
Veldur hver á heldur, segir mál-
tækið. John Finney, biskup í ensku
kirkjunni, segir í bók sinni Under-
standing Leadership, að það sé nán-
ast spaugilegt að sjá breytingar sem
verða á söfnuðum við prestaskipti.
Hann vitnar í tölfræðileg gögn og
segir að persóna prestsins, andlegt
líf hans og stjórnunarhæfileikar
skipti sköpum várðandi vöxt og við-
gang safnaðarlífsins. Og þetta á
ekki aðeins við um prestana, heldur
líka þá sem leiða nefndir, félög og
hópa á vegum safnaðarins. Hann
bendir ennfremur á að það sé viss
tregða meðal presta að viðurkenna
þessa staðreynd. Þeir halda því
gjarnan fram að önnur lögmál gildi
um kirkjuna en gengur og gerist í
mannlegu samfélagi. Kirkjan er,
segja þeir, andlegur líkami sem lýtur
stjórn Krists, en ekki mannlegt
skipulag undir stjórn sóknarprests-
ins. Þetta eru að hluta til varnar-
hættir prestanna - ef safnaðarlífinu
hrakar þá er það ekki þeirrá sök.
George Carey, erkibiskup af Kant-
araborg, tekur I sama streng og
Finney í formála áðurnefndrar bókar
er hann segir: „Söfnuðir og samfélög
vaxa vegna leiðtoga með framtíðar-
sýn. Á hinn bóginn, þegar söfnuðir
missa móðinn og deyja nánast út,
Pýramídaskipulag þar sem presturinn
(P) er yfir aðra hafinn.
Fremstur
meðal
jafningja
Hér er presturinn fremstur meðal jafningja eins
og skipulag þjóðkirkjunnar gerir ráð fyrir og
kemur m.a. fram í því að presturinn er ekki í
sóknarnefnd en situr fundi hennar og hefur þar
áhrifavald.
þá er orsökin oft, þó ekki alltaf,
„leiðtogar“ sem kunna ekki að leiða
aðra.“
Starfsaðstæður presta eru mjög
misjafnar. En fram hjá því verður
ekki gengið að presturinn gegnir
lykilhlutverki í söfnuðinum. Hann
getur stuðlað að endurnýjun safn-
aðarlífsins og hann getur líka hindr-
að að svo verði. Presturinn er leið-
togi safnaðarins, lykilmaður og
þjónn, fremstur meðal jafningja -
primus inter pares. ^
Höfundur er prestur og starfar
sem fræðslustjóri þjóðkirkjunnar.
Hann hefur Doctor of Ministry
próf í safnaðaruppbyggingu.
ISLENSKT MAL
I 827. ÞÆTTI spurði ég um
höfund vísu sem ég veit ekki
hvernig rak á fjörur mínar. Ég
taldi mig „eiga “ að vita höfund-
inn og hélt mig kannski verða
mér til minnkunar, datt í hug
að vísan hefði birst í bók sem
ég hefði „átt“ að lesa. Ég lét þó
slag standa og spurði um höfund
að:
„Manstu þegar lékstu mér
lögin eftir Schumann,
bjútífyllri enginn er
eða meira hjúman."
Gísli Konráðsson vakti fyrstur
manna athygli mína á því, að
þarna væri vísan hvorki rétt né
full. Fyrsta lína ætti að vera:
Langt er síðan lékstu mér og
við ættu að bætast tvær línur til
loka:
Drottinn, guð, ég þakka þér
að þekkti ég slíkan vúmann.
Ekki vissi nafni minn að svo
stöddu um höfund, en datt í hug
að hann og Ámi Jónsson (bóka-
vörður) hefðu lært þetta af Sig-
fúsi Halldórs frá Höfnum, er
hann kom úr Vesturheimi til
Akureyrar.
Ekki miklu síðar hringir til
mín Guðmundur Benediktsson í
forsætisráðuneytinu og ráðlegg-
ur mér að fletta upp í Carminu
(myndabók M.A.) árgangi 1938,
en það ár varð Jóhann bróðir
Guðmundar stúdent. Og viti
menn: þama stóð vísan, en engir
stafir undir og ekkert sem benti
til þess hver væri höfundur. Orð-
in voru alveg eins og Gísli Konr-
áðsson hafði lært, en stafsetning
sumstaðar enskuleg:
Langt er síðan lékstu mér
lögin eftir Schumann,
beauti-fyllri enginn er
eða meira human.
Drottinn guð ég þakka þér
að þekkti ég slíkan woman.
Víkur nú sögunni aftur til
nafna míns. Hann hitti að máli
hinn stálminnuga mann, Stein-
dór Steindórsson frá Hlöðum, og
ekki vafðist fyrir honum að feðra
Umsjónarmaður Gísli Jónsson
833. þáttur
vísuna. Örugglega eftir Tómas
Guðmundsson. Litlu síðar fékk
ég bréf frá tveimur mönnum,
hvomm í sínu lagi, sem báðir
fullyrtu að vísan væri eftir Tóm-
as, en höfðu „engin“ í þriðju línu
og „minn“ fyrir „guð“ í 5. línu.
Taldi ég nú málinu lokið.
En rétt áður en þáttur þessi
fór í vinnslu hringir í mig Karl
Strand læknir og telur að vísan
sé eftir Karl ísfeld skáld (svona
um 1934), en skammt var á milli
þeirra nafnanna í Menntaskólan-
um á Akureyri. Hann hafði ráð-
fært sig við próf. Ármann Snæv-
arr sem var sama sinnis. Vera
má að tilvist vísunnar í Carminu
1938 styrki þetta, þótt erfitt sé
að ganga gegn fyrmefndum af-
dráttarlausum vitnisburðum. En
svona er munnlega geymdin, og
gaman að þessu, og hafi þeir
allir þakkir sem veitt hafa mér
aðstoð. Kannski kemur eitthvað
nýtt fram enn?
Ratatoskur heitir íkomi,
er renna skal
að aski Yggdrasiis,
amar orð
hann skal ofan bera
og segja Niðhöggvi niður.
Þetta er 32. vísa Grímnis-
mála, og er það kvæði fomt.
Snorri Sturluson kann skil á
þessu í Eddu sinni. Hann segir
að höfuðstaður eða helgistaður
goðanna sé „að aski Yggdrasils“.
En hann er allra tijáa mestur
og bestur. Svo er að skilja sem
hann hafi verið burðarás og
máttarstólpi tilvemnnar. Yggur
var Óðinsheiti, en drasill merkti
hestur, sbr. drösull. Þágufall
þessara orða gerir þau lítt eftir-
sóknarverð til daglegs brúks.
Hver vill ríða á drasli eða drösli?
Hestur Óðins var Sleipnir, en
hvers vegna askurinn var kennd-
ur til hans er vafasamt.
Ymislegt dýralíf var í askin-
um. Sat öm í toppi og var marg-
vís, en milli augna honum hauk-
urinn Veðurfölnir. Undir askin-
um var óvætturin Níðhöggur eða
Niðhöggur og gnagaði neðan
askinn. Fjórir hirtir rannu í lim-
um asksins, og kunnu menn að
nefna þá, ef lærðir vora. Kvikind-
ið Ratatoskur „bar öfundarorð“
milli amarins og Níðhöggs.
Orðið Ratatoskur gæti út-
lagst „Nagtanni". Fyrri hlutinn
er af sömu rót og rotta, e. rat,
lat. rodo = naga. Englendingar
kalla nagdýr rodents. Síðari
hlutinn er skyldur orðinu tönn,
e. tusk = skögultönn, lat. dens
= tönn (sbr. e. dentist = tann-
læknir), þýsku Zahn = tönn, ísl.
tanni.
Svo segir í 35. vísu Grm. að
askur Yggdrasils yrði fyrir miklu
hnjaski:
Askur Yggdrasils
drýgir erfíði
meira en menn viti:
hjörtur bítur ofan,
en á hliðu fúnar,
skerðir Níðhöggur neðan.
★
Rétt er að tala um að snurða
hlaupi á þráðinn eða að eitthvað
sé snurðulaust, eftir atvikum,
ekki segja að „snuðra" hlaupi á
þráðinn eða eitthvað sé „snuðru-
laust“.
Snurða er lykkjuhnútur sem
hleypur sjálfkrafa á band og
leysa þarf áður en áfram er
spunnið (sjá Merg málsins). Á
dönsku ér samsvarandi orðasam-
band: (der er kommet) en kurre
pá tráden (mellem dem).
(Tungutak nr. 85.)
Kata er lipur við kokkinn
með krullaða dökkbrúna lokkinn,
og hrifningin vex,
því að harkan er sex
með seytlandi sælu um skrokkinn.
(Kristján málari.)
★
Auk þess er húsráð við nef-
dreyra sem nú kallast almennt
blóðnasir: Láttu nefið slota vel
ofan fyrir búkinn, uns hjartað
stöðvast.
e