Morgunblaðið - 27.01.1996, Blaðsíða 24

MORGUNBLAÐIÐ
24 LAUGARDAGUR 27. JANÚAR 1996
■
'tilra ui\i
UM MAT
Tilraunir heimspekiprófessorsins lúta
fyrst og fremst að skilningi. Og það gildir
ekki aðeins um heimspekina, heldur ýmis-
legt annað sem hann hefur yndi af, hvort
heldur um er að ræða skáldskap, tónlist
eða matargerð. Sveinn Guðjónsson átti
við hann kvöldverðarspjall, sem út af fyrir
sigvar áhugaverð tilraun.
GET ÉG aðstoðað ykkur
með valið á réttunum?"
spyr þjónninn kurteislega,
en Þorsteinn afþakkar það. Enda
óþarfi, því prófessorinn er á
heimavelli þegar matargerðarlist er
annars vegar. Hún er raunar aðeins
lítið brot af þeirri heildarmynd sem
áhugamál hans taka til. „Þorsteinn
Gylfason er tilraun,“ skrifa vinir
hans i inngangi að riti, sem gefið var
út í tilefni af fimmtugsafmæli hans.
„Og líka tilraun um tilraunir; um
manninn, heiminn og flehi efni sem
tilraunum hæfa.“ Að fara með hon-
um út að borða er að vissu leyti
einnig áhugaverð tilraun.
Þorsteinn hafði pantað sér
fordrykkinn Kir, sem er þurrt
hvítvín og sletta af Créme de cassis.
Hann segir mér frá því að borgar-
stjóri einn í Dijon á Frakklandi, Kir
að nafni, hafi fundið upp þennan
drykk á ofanverðri 19. öld.
Þorsteinn Gylfason kemur mér
fyrir sjónir sem fjölfróður
háskólaborgari af breska skólanum,
enda hlaut hann
menntun sína í Oxford.
Smekklegur
klæðaburður gefur
honum líka yfirbragð
enskrar „sjentil-
mennsku“, sem mér er
sagt að sé Þorsteini
meðfæddur eiginleiki.
Og ég fæ fljótlega á til-
finninguna að hann sé
fagurkeri af guðs náð.
Þekking hans á
hinum ólíkustu sviðum
er eftirtektarverð.
Innan þess ramma
rúmast ekki aðeins
heimspekin í allri sinni
dýrð, þar má einnig
fínna svo ólík við-
fangsefni sem matar-
gerð og skáldskap,
eðalvín og tónlist, og
hann er talinn einn
helsti ljóða- og óperu-
þýðandi þjóðarinnar.
Operan er ofarlega í
huga hans þessa dag-
ana, sem von er, svo skömmu eftir
frumsýningu óperunnar Hans og
Grétu, sem Þorsteinn þýddi. Það er
því veí við hæfi að borða með honum
á Café Operu.
Las gjöfina í
lestinni
Hann velur í aðalrétt Sinneps-
marineraðar kjúklingabringur,
matreiddar yfír. opnum eldi, bornar
fram með kryddsmjöri og bar-
beque-sósu. Sinnepið er að sjálf-
sögðu frá borginni Dijon, þeirri
sömu og borgarstjórinn Kir, sem
fann upp fordrykkinn forðum. Með
þessu drekkum við Chablis-hvítvín
frá árinu 1994. „Glæsilegt," segir
Þorsteinn við þjóninn eftir að hafa
bragðað vínið.
„Eg skil ekki hvaða tilgangi
berbeque-sósan þjónar, en krydd-
smjörið er gott,“ segir hann og er
nokkuð ánægður með matinn í heild.
Og við erum sammála um að
þjónustan á staðnum sé lipur og góð.
Ég spyr hvort hann hafí snemma
fengið áhuga á matargerðarlist?
„ Já, ég hef haft þennan áhuga frá
því i menntaskóla. Upphafíð má lík-
lega rekja til utanferðar, þar sem ég
kom meðal annars við í
Kaupmannahöfn og keypti þar gjöf
handa móður minni, kínverska mat-
reiðslubók, sem ég vissi að hún
hafði áhuga á. Svo þurfti ég að fara í
langa lestarferð og hafði ekkert
annað lesefni en gjöfina. Þegar ég
kom heim vildi ég óður og upp-
vægur fá að prófa sjálfur að mat-
reiða upp úr bókinni og hafði gaman
af.
En þrátt fyrir þennan
matreiðsluáhuga finnst mér ekki
skemmtilegt að matreiða fyrir mig
einan. Ég vil miklu heldur búa við
þröngan kost sjálfur, frá degi til
dags, og matreiða svo með brag
öðru hverju í félagi við einhverja
vini mína. Ef þú kæmir í eldhús til
mín fengir þú verk að vinna eftir því
sem hæfileikar þínir og þroski í
greininni standa til, allt frá þvi að
skera niður grænmeti
og upp í að úrbeina
kjötlæri."
Þegar áhugi
Þorsteins á matargerð
var að hefjast var ekki
um auðugan garð að
gresja í matar- og
veitingahúsamenningu
Islendinga. En síðan
hefur orðið bylting:
„Island er nú ekki
eina landið sem hefur
orðið fyrir þessari
byltingu í matargerð,"
segir hann þegar þetta
ber á góma. „Ég held
að þetta eigi líka við um
önnur Norðurlönd. Og
á Englandi hef ég orðið
var við miklar
breytingar hvað þetta
varðar á síðasta áratug.
Nú er ég ekki
þjóðfélagsfræðingur og
kann ekki skýringu á
því hvers vegna þetta
gerist einmitt nú.
Ugglaust eru ástæðumar afskap-
lega flóknar. Eitt er að með bættum
efnahag hefur fólk ráð á því að
borða meira úti en áður var. Hvað
fjölbreytnina snertir hafa stóraukn-
ar ferðir Norðurálfubúa til Suður-
landa haft eitthvað með þetta að
gera. Breytt hlutverk kvenna í
þjóðfélaginu. Er það ekki eitt?“
Tilraun sprnttin af
sérvisku______________________
Ég heyrði Þorsteins Gylfasonar
fyrst getið þegar bók hans Tilraun
um manninn kom út árið 1970.
Bókin er byggð á fyrirlestrum hans
um heimspeki og var mikið lesin
meðal ungra námsmanna á þeim
árum. Seinna átti ég þess kost að
sitja í fyrirlestrum hjá honum í
Háskólanum og minnist þess, að
þeir voru ekki síður kennslustund í
íslensku máli en fræðunum sem
hann kenndi. Tungutak fræði-
manna og vandað málfar er líka ein
af sérgreinum Þorsteins. Liklega er
Krydd-
lögurinn
INNIHALD:
EINN HLUTI DIJON
SINNEP. EINN HLUTI
SOYAOLÍA. SÍTRÓNU-
PIPAR (1 MATSKEIÐ
F. 100 GR.)
AÐFERD: SINNEPIÐ
HRÆRT OG OLÍUNNI
HELLT RÓLEGA SAMAN
VIÐ. SÍTRÓNUPIPAR
BLANDAD ÚT Í.
PENSLAÐ VEL YFIR
KJÚKLINGABRINGURN-
AR OG LÁTID BÍÐA í
KÆLI AD MINNSTA
KOSTI 12 KLUKKU-
STUNDIR.
MorgunDiaoio/Arru ^æi
ÞORSTEINN Gylfason - Fyrir mér er heimspekin ástríða og kannski eru önnur áhugamál mín
sprottin af sömu ástríðu, það er að segja ástríðu eftir skilningi.
það arfur úr foreldrahúsum, en hann
er sonur hjónanna Guðrúnar
Vilmundardóttur og dr. Gylfa Þ.
Gíslasonar, fyrrum prófessors og
ráðherra, svo sem kunnugt er.
„Tilraun um manninn var svolítið
sérviskuleg bók öðrum þræði. Hún
var samin 1 anda framstefnu sem nær
allir kennarar mínir og félagar í námi
töldu maklega útdauða,“ segir hann
um bókina. „En hún var líka viðbrögð
mín við tíðarandanum þá, stúdenta-
uppreisnum og marxisma. Svo var ég
að bregðast við kenningum helstu
þálifandi heimspekinga Islendinga,
þeirra Brynjólfs Bjarnasonar,
Sigurðar Nordal og sálfræðinganna
Matthíasai' Jónassonar og Símonar
Jóhanns Agústssonar.
Fyrir mér er heimspekin ástríða og
hefur verið það síðan ég var þrettán
ára. Þá las ég Gátur heimspekinnar
eftir Bertrand Russell. Og kannski
eru önnur áhugamál mín sprottin af
sömu ástríðu, það er að segja ástríðu
eftir skilningi. Og þá byrja ég fyrst á
að skoða handverkið eða tæknina, til
dæmis í matargerð, kveðskap eða
tónlist, kynni mér hvernig hlutimir
eru gerðir og ef kastað er til þeirra
höndunum missi ég áhugann. Þá er
ekkert sem þarf að skilja.“
SigurBar þáttur
IXInrdal
„Sigurður Nordal kenndi mér á
koníak," segir Þorsteinn og hlær.
Var einhver ein grundvallarregla
sem hann lagði út af?
„Nei, þær voru margar.“
Getur þú kannski kennt mér ein-
hverjar þeirra?
„Til þess þurfum við mörg
koníök," segir prófessorinn og hon-
Saga úr
Vínarskógi
HUGMYNDIN um ímyndim-
ar kviknaði í sömu svipan og
hugmyndin um að nota
breyskleikakenningar sem
ímyndir til að bregða ljósi á
geðveiki, og hugmyndina um
að gera síðan samsemdar-
rökfræði og ákvörðunarfræði
að ímyndum líka. Þessar
hugmyndir urðu allar til í
Vínarborg í júlímánuði 1991.
Ollu heldur gerðist það í
Vínarskógi, náttúrlega við
sólgeislaþyt í margvíslega
grænu og stundum næstum
gagnsæju laufi, við hvítvín
blandað lindarvatni í hlíð hjá
bónda í skóginum, við fugla-
söng og börn að leik við geit
á hlaði, og við fáeinar endur
á friðsælli tjörn. Mest munaði
samt um þrotlausar sam-
ræður, stundum dag eftir
dag, við minn góða vin
Manuelu Wiesler flautu-
leikara. Við töluðum til að
mynda um skynsemisbresti.
Þær samræður fóru ýmist
fram á göngunni um skóginn
með börnum hennar, Maríu
og Davíð, eða yfir víninu við
jarmið í geitinni. Ef eitthvert
vit er í hugmyndunum er það
þessum stundum að þakka.
• Ur formála bókarínnar Tilraun
um heiminn, eftir Þorstein
Gylfason, útg. 1992.
DiTHYRAMBE
Friedrích von Schiller
(1759 -1805)
Nimmer, das glautat mir, erscheinen die Götter,
Nimmerallein.
Kaum da? ich Bacchus, den lustigen, habe,
Kommt auch schon Amor, der láchelnde
Knabe,
Phöbus der henliche findet sich ein.
Sie nahen, sie kommen, die himmlischen alle,
Mit Göttem erfullt sich die irdische Haile.
Sagt wie bewirt ich, der Erdegebome,
Himmlischen Chor?
Schenket mir euer unsterbliches Leben,
Götterl Was kann euch der Sterbliche geben?
Hebet zu eurem Olymp mich empori
Die Freude, sie wohnt nur in Jupiters Saale;
O fullet mit Nektar, o reicht mir die Schale!
Reich ihm die Schale! Schenke dem Dichter,
Hebe.nurein.
Netz ihm die Augen mrt himmlischem Taue,
Da? er den Styx, den verha?ten, nicht schaue,
Bner der Unsem sich dunke zu sein.
Sie rauschet, sie pertet die himmlische Quelle,
Der Busen wird ruhig, das Auge wird helle.
DRYKKJUVÍSUR
Við lag eftir Franz Schubert
(1797-1828)
Aldrei í Irfinu ónáða guðir
einirsínsliðs.
Til mín ef Bakkus nú kemur með kæti
kann sér hinn brosandi Amor ei laeti.
Appolló sjálfur er ekki til friðs.
Ég heyri þá koma, að heiman þeir fara,
og herbergið fyflist af guðanna skara.
Hvaö fæ eg, jarðarbam, guðunum gefið
gott eða smátt?
Dauðlegir vaida aðeins veraldargæðum.
Vertið mér eilrfa lífið í hæðum,
guðir, á Ólympos hefjið mig hátt!
Fyrst aðeins hjá Seifi nær yndi að skína
af ódáinsveig fyllið skálina mína!
Skálina, Heba! Nú skáldinu veittu
skínandi vín!
Væta lát hvarma hans himindögg bjarta,
hverfur þá Styx, sem hann skelfist, hin svarta
Sjálfur hann telur sér svipa til mín.
Nú fylltu að barminum bikarinn tóma
og brjóstið mun kyrrast og augaö mun Ijóma
• ÞorsténnGylfwionþýildi.
um er bersýnilega skemmt.
„Ég kynntist Sigurði þannig að
hann hafði spumir af því að ég hefði
dálæti á Kierkegaard. Svo var ég eitt
ár stúdent í íslenskum fræðum við
Háskólann og þennan vetur bauð
hann mér að koma til sín hálfs-
mánaðarlega í eins konar „tutorial“.
Hann var gamall Oxford-maður sjálf-
ur og hafði mikið dálæti á þessu
kennsluformi, það er að segja
kennslustund þar sem nemandi er
einn með kennara sínum í klukku-
tíma. Þetta fór þannig fram að ég
mætti til hans annan hvern fimmtu-
dag, venjulega klukkan þrjú, en
þetta var ekki klukkutími heldur
kvaddi ég sjaldnast fyrr en um átta-
leytið á kvöldin. Síðan héldum við
þessum sið meðan hann lifði og ég
var á landinu. Og ævinlega koníak
með kaffinu.“
Það hefur væntanlega borið margt
annað á góma en íslensk fræði?
„Mikil ósköp. Við töluðum um
heimspeki. Við lásum yfir handrit
hvors annars og töluðum um þau.
Hann var mikill lestrarhestur og las
mikið af útlendum bókum um fjöl-
breytileg efni. Hann hafði mikinn
áhuga á tíðarandanum og fylgdist vel
með, til dæmis ef um var að ræða deil-
ur fræðimanna eða rithöfunda úti um
öll lönd. Þá var áhugi hans vakinn.
Við deildum mikið. Aðal-
ágreiningsefnið var hugmyndir hans
um annað líf og gamall veikleiki hans
fyrir svokölluðum sálarrannsóknum.
Hann var of skynsamur til að gleypa
þessar kenningar hráar, en hafði
þennan veikleika, sem kemur viða
fram í ritum hans, jafnvel þar sem
síst er von á þeim. Við deildum meðal
annars um bók, sem einn virtasti
heimspekingur Breta, prófessor
C.D. Broad í Cambridge, ski-ifaði
um sálarrannsóknir og ég gerði
margar tilraunir til að sýna Sigurði
fram á að þetta gæti ekki gengið.“
Tilraun um knníak
í samræðum okkar Þorsteins
undir borðhaldinu, sem stóð langt
fram á kvöld, var komið víða við.
Þar á meðal veittist mér sú ánægja
að bragða á nokkrum koníaksteg-
undum undir handleiðslu prófess-
orsins, samkvæmt forskrift
læriföðurins, Sigurðar Nordal.
Af þeim tegundum sem við
dreyptum á vakti Napoleons-
armaníakið Armagnac - Chabot
einna mesta hrifningu hjá báðum.
Af því tilefni sagði Þorsteinn mér
frá því er hann bragðaði
Armagnac frá árinu 1874, þegar
bandarísk móðir skólafélaga hans
í Oxford bauð þeim út að borða á
dýrasta staðinn í bænum. En það
og fleira, sem bar á góma undir
borðhaldinu, er önnur og lengri
saga. Hið sama gildir vitaskuld
einnig um furður og leyndardóma
koníaksins, enda öldungis
útilokað að koma niðurstöðum
tilrauna um þann eðaldrykk til
skila á prenti.