Morgunblaðið - 22.11.1986, Blaðsíða 51

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 22. NÓVEMBER 1986
51
Hinn langi
ingi
Moí
armur
ÍSRAELSMENN hafa viðurkennt að þeir hafi í haldi ísra-
elska kjarnorkutæknifræðinginn Mordechai Vanunu, sem
hvarf í London í lok september þegar hann hafði lekið
upplýsingum um leynilega smíði kjarnorkuvopna í Negev-
eyðimörkinni. Þeir halda því fram að hann hafi farið til
ísraels af fúsum og fijálsum vilja, en bera til baka fréttir
um að starfsmenn ísraelsku leyniþjónustunnar Mossad hafi
flutt hann þangað nauðugan.
ossad
Bretar hafa ekki gert sig ánægða
með skýringar ísraelsmanna og
brezka lögreglan leitar nú að ungri,
laglegri og dularfullri bandariskri
konu, sem er aðeins kölluð „Cindy“
og kynntist Vanunu fjórum dögum
áður en hann hvarf. Hún var meðal
hinna síðustu, sem hittu hann í
Bretlandi.
Blaðið Observer telur hugsanlegt
að Mossad hafí notað Cindy fyrir
„agn“ til að lokka Vanunu frá Bret-
landi. Það er talið styrkja þessa
tilgátu að hún hefur ekki haft sam-
band við lögregluna síðan hann
hvarf, þótt mikið hafí verið fjallað
um málið í brezkum fjölmiðlum.
Bezti vinur Vanunus, ástralski
presturinn John McKnight, hefur
alltaf talið að Mossad hafí rænt
honum. Hann kveðst hafa talað við
hann nokkrum sinnum þegar hann
var í London og ráðlagt honum að
halda kyrru fyrir í Bretlandi þegar
hann lét í ljós ugg um öryggi sitt.
McKnight segir að Vanunu hafí
verið félítill þegar hann hvarf, en
átt von á greiðslu frá blaðinu
Sunday Times, sem birti frétt hans
um kjamorkuvopnin, tveimur dög-
um síðar. Hann hafí því ekki haft
nokkra ástæðu til að fara frá Bret-
landi.
Þótt. ísraelsmenn hafí viðurkennt
að þeir hafí Vanunu í haldi er margt
á huldu, t. d. hvort Bretar hafí vit-
að að Mossad ætlaði að ræna honum
og draga hann fyrir rétt í ísrael.
Observer spyr einnig hvers vegna
ísraelsmenn báðu ekki um alþjóð-
lega handtökutilskipun og fóru ekki
fram á að hann yrði framseldur.
Þá er ekki vitað hvaða ráðum ísra-
elsmenn hafa beitt til að handtaka
Vanunu, sem óttaðist að Mossad
væri á hælunum á sér.
Rænt á rúmsjó?
Observer lýsir síðasta degi Van-
unus í London svo: Kl. 1 eftir
miðnætti 30. september reyndi
Vanunu að ná símasambandi við
McKnight í Ástralíu frá hóteii sínu
f Covent Garden, þar sem hann bjó
undir fölsku nafni og þóttist vera
portúgalskur ferðamaður, og talaði
í þijá stundarfjórðunga við tvo sam-
starfsmenn prestsins. Hann var
áhyggjufullur vegna þess að tveim-
ur dögum áður birtist frétt í Sunday
Mirror, þar sem dregið var í efa
að hægt væri að taka mark á hon-
um, og óttaðist að Sunday Times
mundi hætta við að birta fréttina.
Hann gaf ekki til kynna að hann
hygðist fara frá London.
Kl. 9 f. h. hringdi Vanunu í
Sunday Times og kvaðst hafa
ákveðið að fara úr landi, en koma
aftur eftir tvo daga. Klukkutíma
síðar skráði hann sig út af hótelinu
og tók með sér tvær litlar töskur.
Ekkert af því sem hann sagði benti
til þess að hann væri í uppnámi eða
færi gegn vilja sfnum. Sunday Ti-
mes birti fréttina um kjamorku-
sprengjur ísraelsmanna fímm
dögum síðar, 5. október, og síðan
sást hann ekki.
Newsweek sagði frá þeirri kenn-
ingu um hvarf Vanunus að hann
hefði verið ginntur um borð í lysti-
snekkju á Miðjarðarhafí, handtek-
inn á rúmsjó og fluttur til ísraels.
Aðrir héldu því fram að honum
hefði verið smyglað frá Bretlandi í
gám með „diplómatapósti", eins og
Nígeríumanninum dr. Umaru Dikko
5. júlí 1984.
Samkvæmt heimildum í ísrael
fyrirskipaði Shimon Peres að Van-
unu skyldi rænt skömmu áður en
hann lét af embætti. Sagt var að
hann hefði hringt í Margaret
Thatcher forsætisráðherra áður en
fréttin birtist í Sunday Times og
tilkynnt henni að Mossad hefði ve-
rið falið að færa Vanunnu til ísraels
frá Bretlandi, en þessari frétt var
vísað á bug.
Hvað sem því líður hermdu ísra-
elskar heimildir að Yitzhak Shamir,
eftirmaður Peresar og fyrrum
starfsmaður Mossad, hefði haft
þungar áhyggjur af fréttalekum,
sem fylgdu hvarfí Vanunus. Þegar
hermt var að Thatcher hefði verið
látin vita um fyrirætlanir Mossads
um að ræna honum ákvað ísraelska
stjómin að viðurkenna að hann
væri í haldi í ísrael. Stjómin tók
fram að hann hefði farið frá Bret-
landi af fúsum vilja og án þess að
lög hefðu verið brotin til að fírra
Thatcher vandræðum. Þó hafa
Bretar haldið áfram að kanna mál-
ið, en með litlum árangri.
Vinstrisinni
Kjamorkutæknifræðingurinn
Mordechai Vanunu er 31 ára gam-
all og fæddist í Marokkó. Faðir
hans er rabbfni og hann fluttist
með foreldrum sínum til Israels
átta ára gamall. Hann starfaði í tæp
tíu ár í Machon 2, leynilegu neðan-
jarðarbyrgií Dimona-kjamorkuver-
inu í Suður-Negev.
Alger leynd hefur hvílt yfír því
tup QTINDAY TIMES—
Revealed: the secretsof
Israel’s nuclear arsena*
mnmutíKD f ámBST ~JttÉfefeMiL*..

jpjQrjIrÉxlÍJ
um tengslum hans við arabíska
stúdenta meðan hann sótti nám-
skeið í heimspeki við Beersheba-
háskóla og e. t. v. átti það þátt í
því að hann var látinn hætta. ísra-
elsk blöð hafa dregið upp heldur
ófagra mynd af honum og segja
hann óstöðuglyndan, skorta hæfni
og þekkingu og vilja láta mikið á
sér bera.
Shin Bet leyfði Vanunu að fara
úr landi í janúar sl. ísraelskum blöð-
um finnst það óskiljanlegt að hann
hafí fengið að fara óáreittur og
segja erlendu blaði sögu sína. þegar
hann var í Ástralíu í sumar gerðist
hann kristinn og fékk skím hjá vini
sínum séra McKnight. í kirkju hans
kynntist hann blaðamanni frá
Kólombíu, Oscar Guerrero, sem
taldi hann á að skýra einhveiju blaði
Vanunu og forsíðan
en Indveijar, Pakistanar, Suður-
Afríkumenn og fleiri þjóðir, sem
einnig hafa verið grunaðar um að
vinna að smíði kjamavopna.
Í fréttinni var gefíð í skyn að
Frakkar hefðu kennt ísraelsmönn-
um aðferðir við plútóníumvinnslu
til að breyta kjamakljúf sínum í
sprengjuverksmiðju. Blaðið segir að
plútónímframleiðslan í verinu nemi
um 40 kflóum á ári og nægi til að
smíða 10 sprengjur, en nýjum tækj-
um hafí verið bætt við á undanföm-
um sex ámm til að smíða hluti í
vetnisvopn.
Þrátt fyrir strangar öryggisráð-
stafanir í Dimona tókst Vanunu að
smygla ljósmyndavél inn í Machon
2 og taka rúmlega 60 ljósmyndir-
sem sumar birtust í Sunday Times.
Blaðið sagði að þótt lengi hefði
Yom Kippur- stríðinu 1973 hafi
Golda Meir þáverandi forsætisráð-
herra mælt svo fyrir að kjamork-
vopn skyldu flutt til flugstöðva.
Sunday Times telur sig nú hafa
fengið þetta staðfest hjá fyrrver-
andi bandarískum embættismanni.
ísraelskir ráðamenn vilja komast
hjá því að láta nokkuð uppskátt um
þetta mál og óttast mest að verða
að viðurkenna að Vanunu hafí ve-
rið rænt til að leiða hann fyrir rétt
í ísrael. Þar með mundu þeir viður-
kenna að uppljóstranir hans séu
réttar.
Leyniréttarhöld
Búizt er við að Vanunu verið
ákærður fyrir njósnir og landráð
og dæmdur fyrir að ljóstra upp um
leyndarmál í því augnamiði að
skaða hagsmuni ríkisins. Hám-
arksrefsing fyrir slík brot er
ævilangt fangelsi og réttarhöldin
verða leynileg.
Lögfræðingur Vanunus er Amn-
on Zichroni, kunnur vinstrisinni í
Tel Aviv sem hefur oft tekið að sér
mannréttindamál. Zichroni kveðst
hafa heimsótt Vanunu nokkmm
sinnum og geta heimsótt hann
hvenær sem er. Hann segir að Van-
unu sé við góða heilsu og kveðst
hafa verið lögfræðingur hans „all-
lengi“.
Zichroni óttast að Vanunu fái
ekki sanngjöm réttarhöld í ísrael.
Honum hefur verið bannað að segja
nokkuð frá rannsókninni og sam-
tölum sínum við skjólstæðing sinn,
en segist vita allt um málið. „Ég
fæ aðeins að mótmæla því að hann
skuli þegar hafa verið fundinn sek-
ur í ísraelskum íjölmiðlum, sem
hafa efnt til réttarhalda gegn hon-
um,“ sagði hann.
f fyrstu var ekki vitað um dvalar-
stað Vanunus, en ísraelska útvarpið
skýrði frá því að hann væri ekki í
venjulegu fangelsi eða búðum
gæzlufanga. Líklegt var talið að
hann væri í einhverri byggingun
Shin Bet, en síðan var frá því greint
að hann hefði verið fluttur í venju-
legt fangelsi í Haifa.
Sennilega verður ekki birti ákæra
gegn Vanunu og dómur verður trú-
léga ekki birtur, ef hann verður
fundinn sekur, af öryggisástæðum.
Fyrir þessu er nokkur fordæmi
ísraelska kjamorkustöðin í Dimona, á leiðinni frá Beersheba til Sódómu
sem fram fer í Dimona og ísraels-
menn hafa aldrei svarað ásökunum
um að þar sé unnið að framleiðslu
kjamorkuvopna. Kjamorkuverið er
falið undir sakleysislegri byggingu
í Negevauðninni, eftirlitsmenn geta
ekkert séð og ekkert sést úr njósna-
hnöttum.
Vanunu var ráðinn til starfa í
Dimona, þótt vitað væri að hann
væri róttækur í skoðunum. Hann
tók virkan þátt í starfí félags stúd-
enta í Ben Gurion-háskóla í Beers-
heba og barðist fyrir réttindum
arabískra stúdenta og stofnun Pa-
lestínu- rfkis. Hann hefur aldrei
farið dult með óánægju sína með
stefnu ísraelsku stjómarinnar og
gekk í kommúnistaflokkinn. Samúð
hans með Aröbum virðist hafa staf-
að af því að hann hafí trúað því í
einlægni að gyðingar frá Arabal-
öndum ættu meira sameiginlegt
með Aröbum en vestrænum gyðing-
um og hann tók a. m. k. einu sinni
þátt í mótmælaaðgerðum Palestínu-
manna. '
Vanunu hélt áfram afskiptum af
stjómmálum eftir að hann hóf störf
í Dimona- kjamorkuverinu. í nóv-
ember í fyrra var hann í hópi 180
starfsmanna, sem var sagt upp af
spamaðarástæðum. Þá höfðu erind-
rekar öryggisþjónustunnar, Shin
Bet, áhyggjur af auknum pólitísk-
frá kjamorkuleyndarmálum ísra-
elsmanna og Sunday Times varð
loks fyrir valinu.
Það blað, sem varð illa á í mess-
unni þegar það birti „leynidag-
bækur Hitlers," kveðst hafa greitt
ferð Vanunus til Bretlands, en neit-
ar því að nafa borgað honum fyrir
kjamorkufréttina. Hins vegar
herma heimildir við blaðið að það
hafi boðizt til að semja fyrir hann
bók um málið og lofað honum hluta
af ágóðanum. Vanunu mun hafa
sagt í símtölunum til Ástralíu áður
en hann hvarf í London að hann
gerði ráð fyrir að fá 456.000 pund
fyrir fréttina.
100-200 sprengjur
Vanunu hélt því fram í Sunday
Times að ísraelsmenn hefðu átt
kjamorkuvopn í rúm 20 ár og ynnu
að smíði vetnisvopna, sem geta
eytt heilum borgum, og nifteinda-
sprengju. Sérfræðingar blaðsins
drógu þá ályktun að ísraelsmenn
hefðu komið sér upp a. m. k. 100
og allt að 200 kjamorkusprengjum,
mismunandi öflugum, og væru
sjötta mesta kjamorkuveldi heims-
ins, næstir á eftir Bandaríkjamönn-
um, Rússum, Bretum, Frökkum og
Kínveijum, og lengra á veg komnir
verið gert ráð fyrir að ísraelsmenn
ættu kjamorkuvopn væri kjam-
orkumáttur þeirra 10 sinnum meiri
en áður hefði verið talið samkvæmt
upplýsingum Vanunus. Sérfræðing-
ur blaðsins taldi að ísraelsku
kjamavopnin væm talsvert minni
en áhrifameiri en fyrstu kjamorku-
vopn Bandaríkjamanna, Rússa,
Breta, Frakka og Kínveija.
í Jerúsalem var birting upplýs-
inga Vanunus talin „stórháskalegt
trúnaðarbrot". Opinberlega hafa
ísraelsmenn alltaf fylgt þeirri
stefnu að þeir muni aldrei verða
fyrstir þjóða í Miðausturlöndum til
að koma sér upp kjamorkuvopnum
og sú afstaða hefur ekki breytzt
síðan fréttin var birt. En eins og
Sunday Times bendir á er ísrael
lítið ríki umkringt fjandsamlegum
Arabarikjum, sem flest hafa hafa
hótað að eyða því og hrekja íbúa
þess í hafíð. Þótt ísraelsmenn hafí
getað hmndið árásum Araba hefur
alltaf leikið gmnur á að að þeir
vilji eiga kjamorkuvopn, sem þeir
geti beitt þegar allt annað þrýtur.
Israelsmenn ættu í engum erfíðleik-
um með að varpa kjamorkuvopnum
á öll grannríki sín.
Því hefur verið haldið fram, þótt
aldrei hafí verið sannað, að þegar
ísraelsmenn horfðust í augu við
ósigur eftir fyrstu árás Egypta í
(síðast þegar ísraelskur borgari var
dæmdur í 12 ára fangeisi fyrir að
reyna að koma Ieyndarmálum til
sýrlenzka sendirtáðsins á Kýpur)
og þetta er hægt samkvæmt ísra-
elskum lögum.
ísraelsmenn vilja fyrir engan
mun vekja enn meiri athygli á því
að þeir ráði yfír kjamorkusprengj-
um og að langur armur leyniþjón-
ustu þeirra geti náð til allra, sem
ljóstra upp um leyndarmál þeirra.
Það mun engin áhrif hafa á mál
Vanunus að talið er að honum hafí
verið rænt í Bretlandi, samanber
mál stríðsglæpamannsins Adolfs
Eichmann sem var rænt í Arg-
entínu.
Vanunu-málið er síðast í röð nok-
kurra hneykslismála, sem varða
öryggi ísraels. Nýlega hefur verið
flett ofan af ísraelskum njósnara í
leyniþjónustu bandaríska sjóhersins
og því hefur verið haldið fram að
Shin Bet hafí borið ábyrgð á dauða
tveggja Palestínumanna, sem
rændu hópferðabfl 1984, og hilmt
yfír verknaðinn. Því hafa aftur
vaknað spumingar um áhrif, getu
og gagnsemi ísraelskra öryggis-
stofnana, sem mikið orð hefur farið
af til þessa. Shin Bet hefur sætt
harðri gagnrýni og öryggisþjónust-
an hefur verið sökuð um vítavert
kæmleysi. GH