Lesbók Morgunblaðsins - 25.05.1969, Blaðsíða 15

PAUL-HENRI SPAAK
Þegar saga tuttugustu aldar
verður skráð, verður Paul-Henri
Spaaks minnzt sem eins þeirra
forvígismanna, sem urðu í farar-
broddi hinna vestrænu þjóða að
heimsófriðnum mikla loknum,
1945. Hann hefur unnið sér sess
með mönnum eins og Tryggve
Lie og Dag Hammarskjöld, sem
reyndust ótrauðir baráttumenn
fyrir lýðræði og frelsi og áttu
það allir sameiginlegt, að vera
fulltrúar smáþjóða. Það varð gæfa
hinna vestrænu þjóða að eiga
siikum mönnum á að skipa á þeim
örlagariku tímamótum, þegar
kalda stríðið hófst fyrir alvöru og
Ijóst var, að Stalín ætlaði of-
beldisstefnu sinni mikinn hlut í
Evrópu.
Paul-Henri Spaak er án efa
kunnastur allra Belgíumanna í
samtímanum. Hann hefur hafizt
af sjálfum sér og orðið forustu-
maður sökum framúrskarandi for-
ystuhæfileika og er ennþá í fullu
fjöri, sjötugur að aldri. Spaak
fæddist i janúarmánuði 1899 og
lagði ungur stund á lögfræði með
prýðilegum árangri, því snemma
kom í Ijós, að maðurinn var góð-
um andlegum gjörfileik búinn.
Þrátt fyrir borgaralegan uppruna,
snerist Spaak á sveif með sósíal-
istum á skólaárum sinum og var
þá um tima mjög vinstrisinnaður.
Hann varð stuðningsmaður Henri
Deman, belgísks sósialista, sem
vildi endurbæta þessi samtök á
húmanistiskan hátt. Síðan hefur
Spaak margt séð úr þeirri átt og
margt laert.
Að háskólanámi afloknu sneri
Spaak sér óskiptur að kalla að
stjórnmálum og þau hafa raunar
verið hans ástríða og atvinna
siðan. Hann varð ráðherra sam-
gangna, pósts og síma 35 ára
gamall og þykir það óvenjulega
ungur ráðherraaldur i Belgiu og
þætti það raunar einnig hér, þótt
við höfum dæmi um yngri ráð-
herra. Síðan hefur leið Spaaks
légið úr einu embættinu i annað
og væri langt mál að telja þau
öll upp. Það má segja, að Spaak
hafi leitt belgísk utanríkismál ó-
slitið í þrjá áratugi, frá 1936 til
1966.
Alþjóðlega frægð og frama
hlaut Spaak fyrst eftir heims-
styrjöldina. Þá birtu heimsblöðin
myndir af þessum sællega og
kringluleita Belgiumanni, sem
eftir útliti að dæma hefði eins
getað verið næturklúbbaeigandi
eða skipakóngur eins og stjórn-
málajöfur. Ástæðan til þess að
Spaak komst á dagskrá var sú,
að hann var kjörinn forseti fyrsta
Allsherjarþings Sameinuðu þjóð-
anna í New York.
Þar með var brautin rudd til
ennþá stærri og þýðingarmeiri
verkefna, sem á eftir hlutu að
koma. Paul-Henri Spaak varð
framkvæmdastjóri Atlantshafs-
bandalagsins um árabil og það á
erfiðum og örlagarlkum tíma,
þegar Rússum var gert Ijóst í
fullri alvöru, að hvers konar yfir-
gangi vestan Járntjaldsins, yrði
mætt með hörku.
A liðlega þrjátíu ára tímabili
hefur Spaak nokkrum sinnum
verið forsætisráðherra lands síns
og nokkrum sinnum utanríkisráð-
herra. Sízt af öllu má láta hjá líða
að minnast á starf Spaaks I þágu
O.E.E.C., Efnahagsstofnunar Evr-
ópu og Evrópuráðsins. Hann hef-
ur verið ótrauður talsmaður ein-
ingar Evrópu um langt árabil.
Nú eru liðin þrjú ár síðan Spaak
dró sig í hlé frá stjórnmál-
um vegna innbyrðist átaka í
flokki sínum. Þá hugðist hann
ganga í þjónustu alþjóðasamtaka
ritslma og talsíma; einnig ætlaði
hann að gefa sér tlma til að rita
ævisögu sína.
Övíst ástand I belgískum stjórn
málum hefur orðið til þess, að
Paul-Henri Spaak er ef til vill ekki
búinn að segja sitt síðasta orð
þar. Hann er talinn einn mesti
ræðusnillingur vorra tíma, þeirra
er mæla á franska tungu og oft
hefur þeim verið jafnað saman að
þessu leyti, Charles de Gaulle og
Spaak. Sá samanburður fellur
Spaak að visu ekki sem bezt I
geð, því hann hefur jafnan verið
heldur lítill aðdáandi hins fyrr-
verandi forseta Frakklands. í tutt-
ugu ár hefur mælska Paul-Henris
vakið óskipta athygli og dregið að
áheyrendur, Um þetta segir
Spaak' „Mælskan er nauðsynleg
til að fólkið hugsi: „Sá er gáfað-
ur, fyrst hann hefur sömu skoð-
anir og ég, og tjáir þær svona
miklu betur".
Vitrir menn hafa oft bent á,
að fólksfjöldi einn ræður ekki úr-
slitum um áhrif og virðingu þjóð-
ar, enda mætti segja, að lágt yrði
risið á okkur islendingum, ef sú
væri reglan. Smáþjóð verður
dæmd eftir sínu framlagi á alþjóð-
legum vettvangi og það framlag
getur verið máttugt og merki-
legt eins og dæmin sanna. Paul-
Henri Spaak er talandi dæmi um
þetta. Vegna hans hefur rödd
Belgíu orðið aðsópsmeiri en sem
svarar stærð landsins og völdum
í heiminum.
Að sjálfsögðu hefur stjómmála-
ferill Spaaks ekki einungis verið
dans á rósum. Hann hefur fengið
að kenna á öfund og illgirni; verið
kallaður leikari á sviði stjórnmál-
anna, vindhani, aftaníossi Amerí-
kana, falskur sósíalisti og annað
þvíumlíkt. Einkum hefur Spaak
verið gagnrýndur harðlega fyrir a?
taka um of mið af sjónarmiðum
frá Washington í utanríkismála-
stjórn sinni. Hann fer ekki dult
með dálæti sitt á Bandaríkjunum
og telur þau það stórveldið, sem
smáríki eins og Belgía, sé bezt
komið í bandalagi með. Hann
hefur sagt: „Á ferli mínum sem
utanríkisráðherra, hefur mér aldrei
fundizt ég vera fulltrúi smáríkis,
þegar Bandaríkjamenn voru ann-
arsvegar; fremur hef ég fundið, að
við áttum samleið'. Og hann hef-
ur bætt við: „Hugsjón mín hefur
alltaf verið sú að vinna fyrir frið
og velfarnað mannkynsins; það er
enn hugsjón mín og verður allt-
af".
Það er ekki fráleitt, að sumar
andlitsmyndir af Spaak minni
dálítið á teikningar af karl-
inum ! tunglinu. Samkvæmt því
sem almennt er talið hollt, er
Spaak alltof feitur. Hann segist
sjálfur vera latur að eðlisfari og
hafa minnimáttarkennd af því að
hann kann ekki að dansa. Sjálf-
sagt er það sagt í mátulegri al-
vöru og trúlega er Spaak ná-
kvæmlega sama um dans.
Spaak er tvíkvæntur og þriggja
barna faðir. Hann kann vel við
sig í félagsskap fagurra og gáf-
aðra kvenna, enda er gnótt af
þeim í fjölskyldunni: Katarine
Spaak, heimsfræg kvikmyndaleik-
kona af yngri kynslóðinni, er
bróðurdóttir Paul-Henris.
Spaak kann vel að meta þessa
heims lystisemdir og tekur rösk-
lega til matar síns eins og út-
litið raunar gefur til kynna. Hann
er áhugamaður um kvikmyndir og
slappar af yfir spilum. Ekki er
hann beinlínis þannig vaxinn, að
manni detti íþróttaafrek í hug, en
það ótrúlega hefur samt átt sér
stað, að Paul-Henri var frábær
tennisleikari og keppti raunar í
landsliði Belgíu í tennis.
En ræðumennskan er samt sú
íþrótt, sem Spaak hefur náð
markverðustum árangri í. Líkt og
margir helztu ræðumenn fyrr og
síðar, skrifar hann ekki ræður
sínar. Hann hefur samt takmark-
aða trú á þýðingu ræðuflutnings
almennt: „Skiljið þið, hversu .
mjög út i bláinn og þýðingarlaus-
ar flestar ræður eru?" hefur hann
spurt. „Hvaða áhrif hafa þær eig-
inlega? Stundum hittir maður
naglann á höfuðið, en hversu
lengi endast slík áhrif. Ég legg
miklu meiri áherzlu á diplómatísk
samskipti, sem vissulega eru
bæði erfið og tímafrek, en engu
að síður miða að því að ná hent-
ugri lausn, sem er margfalt þýð-
ingarmeira".
Spaak er rnaður skapmikill og
lætur þá hressilega í sér heyra
eins og til dæmis, þegar Kongó-
málið fræga var á suðupunkti.
Þegar Þjóðverjar réðust inn í
Belgíu 10. maí, 1940, kom þýzki
ambassadorinn á skrifstofu
Spaaks til þess að afhenda hon-
um orðsendingu frá nazistum í
Berlín. Um leið og ambassador-
inn opnaði munninn, greip
Spaak hranalega frami fyrir hon-
um og sagði: „Ég tala fyrst”, og
las yfir honum eigin mótmæli
vegna innrásarinnar. Ambassador-
inn fór orðalaust.
Það mundi hvarvetna teljast til
-nerkra tiðinda í heiminum, ef
Paul-Henri Spaak kæri þeirra er-
inda að láta i sér heyra. Hug-
sjónir hans eru að vísu ekki alls-
staðar hátt skrifaðar, en þeir sem
trúa því, að vestrænum þjóðum
farnist svo bezt að þær standi
saman, hlusta með athygli á þenn-
an slynga og margreynda Belgíu-
mann. Þessvegna vekur koma
hans til Islands athygli. Því mið-
ur hafa málin þróast þann veg
uppá síðkastið, að Atlantshafs-
bandalagið er jafnmikil nauðsyn
og það var i þá daga, er það var
stofnað. Það hefur verið styrkur
þessara samtaka að hafa á að
skipa mönnum eins og Paul-
Henri Spaak. Þessvegna fögnum
við komu hans.
**• H. SPAAK
25. maí 1969
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 15