Lesbók Morgunblaðsins - 25.05.1969, Blaðsíða 6

Til Ameríku
jóru ungir menn jyrir áratugum til að vinna sér
fyrir duggum og kútterum, kvöddu ættmenn sína og
unnustur og lögðu á hin miklu höf.
Aðeins einn þeirra hefur komið aftur lieim með líkkistu
handa móður sinni, en of seint, því Henríetta gamla
dó um haust, en hann kom ekki fyrr en um vorið.
Svo lengi sem munað varð,
hafði hún búið í Hlíðarkotinu sínu, oc, þaö hrörnaði
eins og hún sjálf, enda hætt að geta stungið kál-
garðinn sinn.
Það er alltaf mikill viðburður í litlu þorpi, þegar strand-
ferðaskipið kemur,
prúðbúið fólk gengur um og spyr, hvar sé hœgt að
kaupa mjólk og harðfisk, og litlir strákar gerast
leiösögumenn.
Ætli maður muni ekki daginn, þegar Ameríku-Jói kom,
gamalmenni með svarta líkkistu og ók henni heim
að Hlíðarkoti á handvagni, sem hann fékk að láni
hjá Verzluninni. Við fylgdum í humátt, eins og
hógvœrir syrgjendur.
Og þessi einkennilegi maður, sem talaði við alla, eins og
hann hefði aldrei farið burt, spurði engan að œtt né
heiti, gekk í fjöru og fékk hausa og kútmaga í soöið,
nefndi aldrei Ameríku á nafn.
Oft kom hann á skóaraverkstæðið til föður míns og las fyrir
hann úr Njálu, snjáðri bók, sem hann hafði farið með að
heiman, og móður mína bað hann að sauma fyrir sig kú-
skinnskó, hvar sem hann nú hefur fengið skæðin.
Nei, hann hafði aldrei farið að heiman. Hann svaf í líkkist-
unni, sem hann kom með, og í henni dó hann nókkrum
árum síðar í gamla kotinu, þar sem móöir hans hafði
búið.
Á stein þeirra í kirkjugarðinum hafði hann látið höggva:
FÖGUR ER HLÍÐIN
S. Libin, sem hét réttu nafni Israel Hurwitz, var rússneskur Gyðingur
að uppruna, en dvaldist mestan hluta ævi sinnar í Bandaríkjunum.
Þar lézt hann árið 1955. Hann var þekktur fyrir smásögur sínar, þar
sem hann lýsir kjörum fátækra Gyðinga stórborganna. Sögur sínar
skrifaði hann á jiddísku.
Steinn Steinarr sagði í við-
tali, sem Jón Óskar átti við
hann fyrir tímaritið Birting ár-
ið 1955, að Jón úr Vör væri
„a'llgott skáld og býsna ný-
tízkulegur." Steinn bætti við:
„Það er nauimaist á nokkurs ann
ars manns færi að þræða það
einstigi milli skáldskapar og
leirburðar sem hann fer“. Þetta
eru hörð orð, fljótt á litið, en
rétt er að taka þau frekar sem
hrós en kalla þau níð. Steinn
gerði sér að sjálfsögðu grein
fyrir því hve ljóð Jóns stóðu
nálægt venjulegum prósa, og af
þeim sökum talar hann um leir
burð. I augum Steins átti skáld
skapurinn að vera „upphafinn",
eitthvað í líkingu við það, sem
hann sjá'lfur leitaðist við í Tím-
anum og vatninu. Hitt er hverju
orði sannara, að Jón úr Vör
siglir oft á milli skerja, til dæm
is í Fögur er hlíðin. En þeir,
sem lesa þetta ljóð, munu kom-
ast að raun um að búningurinn
hæfir fyllilega efninu. Það er
ekki auðvelt að hugsa sér ljóð-
ið öðruvísi.
Stundum er talað um form-
byltingu í íslenskri ljóðagerð.
Ég hef vantrú á þessu orði, en
ef til vi'll á það vel við um
skáldskap Jóns úr Vör. Það er
ekki hugsunin heldur formið,
sem veldur því hve sérstæður
Framhald á bls. 18.
Spurðu Samúel húfusala,
bara svona til gamans, hvort
hann vilji koma með þér í
skemmtiferð! Iiann rýkur á þig
eins og þú hefðir boðið honum
rólutúr í hengingarólinni. Sann
leikurinn er sá, að hann fór
einu sinni með Söru sinni í
skemmtiferö, og aumingja mað-
urinn gleymir því ekki svo
lengi sem hann lifir.
Það var á hvíldardegi á á-
liðnum ágústmánuði. Samúel
kom heim úr vinnunni og sagði
við konu sína:
Sara mín!
Nú, bóndi minn! svaraði hún.
Mig langar til að gera mér
dagamun, s,agði Samúel og var
engu Iíkara en liann óttaðist
dirfsku þessarar hugdettu sinn-
ar.
Hvers konar dagamun? Ætl-
arðu í sundhöllina á morgun?
Hu! Hvaða skemmtun er nú í
því?
Nú, hvað hefurðu þá hugsað
þér til tilbreytingar? Glas af
ísvatni með kvöldmatnum?
Ekki það heldur.
Heila sogpípu?
Samúel neitaði þessu með því
að hrista höfuðið.
Hvað í ósköpunum getur þetta
verið, sagði Sara undrandi. Ætl
arðu að ná þér í hálflíter af
bjór?
Hvað ætti ég að gera við
bjór?
Ætlarðu að sofa uppi á þaki?
Vitlaust enn!
Kaupa meiri karbósýru til að
útrýma pöddunum?
I>að væri ekki svo vitlaust,
sagði Samúel, en ekki hafði ég
það í huga heldur.
Jæja, þá, hvað er það í ham-
ingju bænum! Tunglið? spurði
Sara og var nú farin að missa
þolinmæðina. Hvað hefur þér
svo sem dottið í hug? Komdu
því út úr þér í eitt skipti fyrir
öll!
Og Samúel sagði:
Sara, þú veizt að við erum
meðlimir í verkalýðsfélagi.
Skyldi ég vita það! — Svip-
ur Söru lýsti í senn undrun og
skelfingu. — Það er ckki einu
sinni vika liðin síðan þú borg-
aðir þangað heilan dollar og ég
gleymi því ekki svo glatt, hvað
það kostaði þig að bæta okkur
það upp. Hvað er að núna?
Vilja þeir annan?
Gettu betur!
Út með þ.að!
Ég vil, að við, Sara. . stam-
aði Samúel — förum í skemmti-
ferð.
Skemmtiferð! æpti Sara, er
það nú orðin einasta óskin þín
í Iifinu?
Sjáðu nú til. Sara, við vinnum
og stritum árið um kring. Þetta
er ekkert nema erfiði og áhyggj
ur, áhyggjur og erfiði. Kallarðu
það að lifa! Höfum við nokk-
urn tima unnt okkur minnstu
skemmtunar?
Nú, hvað á að gera? sagði
kona hans og hafði nú lækkað
róminn.
Sumarið er bráum búið og
við höfum ekki augum litið
svo mikið sem eitt grænt gras-
strá. Dag og nótt sitjum við og
sveitumst í skugganum.
Það er svo sem satt, sagði
kona lians og andvarpaði, og
Samúel óx að raddstyrk:
Við skuíum fara í skemmti-
ferð, Sara. Við skulum nú einu
sinni veita okkur ánægju og
leyfa börnunum að and,a að sér
fersku lofti, tilbreytingar skul-
um við unna okkur, þó ekki sé
nema í fimm mínútur!
Og livað mun það kosta?
spyr Sara snögglega og Samúel
er fljótur að reikna út nauð-
synjaliði.
Fjölskyldufargjald kostar
bara þrjátíu sent, það gildir
fyrir Yossele, Rivele, Hannahle
og Berele: fyrir Resele og Dol-
etzke þarf ég alls ekkert að
borga í fargjald. Fyrir þig og
mig kostar það tíu sent þang-
að og tíu sent heim — þetta
verða fimmtíu sent. Svo reikna
ég með þrjátíu sentum í nesti
handa okkur: einn ananas
(skaddaður kostar ekki meira
en fimm scnt), nokkrir banan-
ar, biti af melónu, mjólkur-
flaska handa börnunum og
nokkrir brauðsnúðar — allt í
allt ætti þetta ekki að kosta
okkur meira en áttatiu sent.
Attatíu sent! í öngum sínum
skellti Sara saman lófum — Á
því gætum við lifað í tvo daga
og þetta er nærri heils dags-
laun. Það er hægt að kaupa
notaðan ísskáp fyrir áttatíu
sent. Það er hægt að kaupa þér
buxur — áttatíu sent.
Talaðu ekki þvílíkt bull,
sagði Samúel og var nú kom-
inn í uppnám. Áttatíu sent gera
engan mann auöugan. Það mun
ar okkur engu hvort við höfum
þau eða höfum þau ekki. Einn
einasta dag ævinnar verðum við
að fá að lifa eins og fólk. Svona
nú, Sara, við skulum fara. Við
munum sjá heilmargt fólk og
við skulum virða það fyrir okk
ur og horfa á hvernig það
skemmtir sér. Þú hefur gott af
að sjá þig um að koma á stað
þar sem eitthvað er um að vera.
Segðu mér, Sara, hvað hefurðu
séð af því sem vert er að sjá
síðan við komum til Ameríku?
Hefurðu séð Brokklyn-brúna?
eða Central Park? eða Baron
Hirsch-sundlaugina?
Þú veizt sjálfur að það lief
ég ekki, greip Sara fram í, ég
hef engan tíma til að skoða
mig um. Ég rata ekkert nema
héðan og út á sölutorgið.
Og við hverju býstu þá? hróp
aði Samúel, ég væri jafnmikill
græningi og þú, ef ég hefði
ekki verið nauðbeygður til að
leita mér alls staðar að vinnu.
En ég veit, að Ameríka er gríð
arlega stór. Svo er kreppunni
fyrir að þakka, að ég veit, að
til er gata sem heitir Áttunda
gata, og önnur sem heitir
Hundrað- og Þrítugasta gata
þar sem tinverksmiðjan er, og
Áttugasta-og fjórða gata með
eldspýtnaverksmiðju. Ég þekki
hvert öngstræti í nánd við
Heimsbygginguna. Ég veit hvar
endastöð sporvagnanna er. En
þú veizt ekkert, Sara, þú ert
engu nær nú en daginn sem við
stigum á land. Við skulum fara,
Sara, ég er viss um að þú sérð
ekki eftir því.
Jæja, þú hefur bezt vit á
þessu, sagði kona hans og i
þetta skipti brosti hún. Við skul
um fara.
Og þannig atvikaðist það, að
Samúel og kona hans ákváðu
að fara í skemmtiferðina með
verkalýðsfélaginu daginn eftir.
Morguninn eftir fóru þau öll
miklu fyrr á fætur en þau
voru vön á sunnudagsmorgni,
og það ríkti mikill hávaði, því
að börnin voru tekin og hvít-
þvegin miskunnarlaust. Sara bjó
bað handa Doletzke og Dolet-
zke öskraði svo að þakið ætl-
aði að rifna af húsinu. S.amúel
6 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
25. maí 1969