Morgunblaðið - 27.02.1994, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 27. FEBRÚAR 1994
17
Orðanefnd byggingarverkfræðinga, vínnuhópur A, á vikulegum
fundi. Frá vinstri við borðið: Einar B. Pálsson, Bragi Þorsteins-
son, Páll Flygenring, Sigmundur Freysteinsson og Eymundur
Runólfsson, Halldór Halldórsson (snýr baki í myndavélina), Hall-
dór Sveinsson og Ólafur Jensson.
eftir að hann kom frá námi verk-
fræðingnr hjá bæjarverkfræðingi í
Reykjavík á árunum 1936-61, fyrst
við undirbúning og byggingu Hita-
veitunnar, síðan í gatna- og hol-
ræsadeild ogfrá 1945 yfirverkfræð-
ingur og staðgöngumaður bæjar-
verkfræðings. Starfaði þá m.a. að
og hafði umsjón með áætlunum og
framkvæmdum Reykjavíkurborgar
við gerð nýrra borgarhverfa, gatna
og holræsa, svo sem Hringbrautar,
Miklubrautar, Laugardalsræsis,
Kringlumýrarræsis og við endur-
byggingu Lækjargötu. Þegar geng-
ið er á hann um Miklubrautina, sem
átti í umræðunni að vera skandali
og vinnusvik, segir hann og brosir:
„Miklabrautin var á skipulaginu
dregin með reglustiku frá Mikla-
torgi að Elliðaánum. Á leiðinni voru
mest þormaðar tjarnir og blautar
mýrar. Efninu var öllu mokað upp
og ekið á Klambratúnið. Þar fraus
það og varð nánast að engu. Ég
vissi af sandnámi í nánd, þar sem
Efstaleitið er nú. Sandur og möl
var sett í staðinn í götustæðið og
hefur ekkert sigið síðan. Sums stað-
ar varð skurðurinn 4 metrar á dýpt.
Það hefði nú verið skandali ef hefði
þurft á hverju ári að gera við göt-
una. Þetta var ný aðferð á sviði sem
nú heitir jarðtækni. Þetta var að
vísu mjög erfiður tími því hluti borg-
arfulltrúanna hélt að þetta væri
bara vitleysa hjá mér. En sá sem
treysti mér og mínum rökum var
borgarstjórinn Gunnar Thoroddsen.
Það var fenginn hingað þýskur sér-
fræðingur, skólabróðir minn sem
síðar varð þekktur maður í Þýska-
landi, sem komst að sömu niður-
stöðu.“
Við drepum aðeins á Lækjargöt-
una, en breikkun hennar var á Ein-.
ars hendi. „Menn voru svo ríkir
eftir stríð og það var svo mikil eftir-
sókn í lóðir að menn gáfu sér ekki
tóm til að hugsa fyrir umferðinni í
stórum stíl og skipuleggja kerfi
umferðaræða. Bílum var að fjölga.
Ég fór þá til borgarstjóra og sagði:
Við verðum að breikka Lækjargöt-
una. Hún var þá aðeins 12,5 metra
breið. Við gengum tveir saman
þangað út og það var upphafið að
áætlun og framkvæmdum, sem lok-
ið var 1949. Þá komu líka fyrstu
umferðarljósin. Reynt var að gera
úr þessu pólitískt mál, meira að
segja sagt að það væri gert á hlut
Menntaskólans af því að Pálmi
Hannesson framsóknarmaður væri
þar rektor. En það var nú öðru
nær, Pálmi var einn af þeim fýrstu
sem var látinn vita um áformin og
var þeim samþykkur. Sannleikurinn
er sá að það er ekki nema mjög
lítill hluti af borgarmálum sem þarf
að afgreiða eftir pólitískum leiðum,
hitt eru tæknileg og framkvæmda-
leg atriði," bætir Einar við.
Hefur upplifað alla
tæknibyltinguna
Talið berst að hinni hröðu þróun
sem orðið hefur og Einar hefur tek-
ið þátt í. Hann minnir á að iðnbylt-
ingin kom ekki hingað fyrr en um
aldamótin. „Ég man eftir fyrsta
bílnum sem ók um götur Akureyrar
og eins fyrsta vörubílnum, sem
Espolínsbræður áttu og við krakk-
arnir þvoðum fyrir þá. (Páll Einars-
son faðir hans var þá sýslumaður
og bæjarfógeti á Akureyri.) Ég
hefi upplifað þessar breytingar all-
ar. Fyrsti verkfræðingur landsins,
Sigurður Thoroddsen, var kennari
minn. Og Jón Þorláksson varð til
þess að ég varð byggingarverk-
fræðingur en ekki skipaverkfræð-
ingur. Nátturufræðigreinar komu
til álita, enda átti ég 18 ára gam-
all mikið safn af sjaldgæfum ís-
lenskum plöntum, en ég vildi ekki
verða kennari, svo náttúrufræði og
útivist urðu að vera mitt áhugamál
um ævina, sem ég hefi haft mikla
ánægu af. En Árni bróðir minn, sem
var byggingarverkfræðingur sjálf-
ur, fór með mig til að leita álits Jón
Þorlákssonar. Á hveiju hefur þessi
ungi maður áhuga? spurði hann.
Skipaverkfræði! Jón horfði stórum
döprum augum á mig og sagði:
Nei, það verða aldrei byggð skip á
íslandi. Hann sagði líka: Ja, bygg-
ingarverkfræði, það verða alltaf
byggð hús á íslandi. Svo það varð
Tvisvar í viku kemur
hópur byggingarverk-
fræóinga saman ó
vinnufundi til íóoróa-
smíða í þessu tækni-
fagi. Þessi f ræði
verða ekki hluti af
okkar menningu nema
við getum talað um
ef nið og skrif að ó ís-
lensku, segir prófess-
or Einar B. Pólsson,
sem þar er í forustu
úr. Annars hefði ég líklega orðið
fyrsti skipaverkfræðingurinn á
landinu."
Músíkin varð hans fylgifiskur
Einar hélt til Þýskalands eftir
stúdentspróf 1930. Hópur af ungum
mönnum braut þar í blað, því hefð-
in var að íslendingar færu til slíks
náms í Kaupmannahöfn. Hann fór
fyrst til Darmstadt, þar sem íslend-
ingarnir urðu allt í einu 10 talsins,
m.a. Árni SnævarfyJón Á. Bjarna-
son, Jón Sigurðsson, síðar stökkvi-
liðsstjóri, og Einar Sveinsson, húsa-
meistari. Og síðan í Darmstadt hef-
ur músíkin verið hans fylgifiskur.
Það voru þó ekki hans fyrstu kynni
af tónlist, því hann er af mikilli
tónlistarætt. Ámi Thorsteinsson
tónskáld var ömmubróðir hans.
„Það var alltaf músík á æskuheim-
ili mínu og ég lærði snemma að
fara á tónleika með móður minni,
Sigríði Siemsen. Í Darmstadt var
Óperan við hliðina á Háskólanum.
Það var mikil reynsla fyrir mig og
ég vandist á að fara þangað. Þarna
voru ungir menn sem síðar urðu
heimsfrægir, Karl Böhm hljóm-
sveitarstjóri, Karl Ebert leikstjóri
og Rudolf Bing listrænn fram-
kvæmdastjóri. Eftir fyrrihlutanám
í Darmstadt flutti ég mig til Dresd-
en. Þar var líka góð Ópera, þar sem
óperustjórinn var hæst launaði
embættismaður saxneska ríkisins.
Fáar Óperur eiga annan eins feril.
Þeir höfðu 22-25 mismunandi
óperur á sýningarskrá á einum
mánuði og tvenna sinfóníutónleika
að auki. Og þetta var á kreppuárun-
um,“ segir Einar, sem varð liðtækur
í að byggja upp tónlistarlíf á ís-
landi þegar hann kom heim og hef-
ur verið þar dijúgur liðsmaður fram
á þennan dag.
Þegar Einar kom heim 1937 var
Tónlistarfélagið farið af stað með
styrktarfélagakerfi, sem var byij-
unin á skipulegu tónleikahaldi. Það
hafði allt á sinni könnu, óperur,
kóra, einsöngvara og kammermús-
ík. Fyrir 40 árum tók Kammermús-
íkklúbburinn að sér það hlutverk
að halda uppi hljómleikum af því
tagi. Honum hafa fáeinir menn
haldið uppi síðan og Einar verið
einn af þeim. Nú hefur Einar tekið
að sér og nýlokið við að taka saman
alla tónleika og safnað öllum efnis-
skrám sem Kammermúsíkklúbbur-
inn hefur verið með frá byijun. Það
er mikið verk. Hann hefur skráð
alla tónlistarmenn sem þar hafa
komið fram og tekið saman hvert
tónverk og hve oft það hefur verið
spilað. „Nú vitum við betur hvaða
verkum við eigum að sækjast eft-
ir,“ segir hann af hógværð og sýn-
ir mér möppumar með öllum þess-
um verkum.
Hitler var kominn til valda áður
en Einar fór heim. Nýlega rakst
hann á bréf sem hann hafði skrifað
móður sinni 1936. Þar segir hann
að vígbúnaðurinn sé kominn í fullan
gang og geti ekki endað nema á
einn veg. „Auðvitað var þetta skrif-
að undir rós, því ritskoðun var á
bréfum. Þá ákvað ég að fara heim.
Mér stóð til boða vinna hjá prófess-
ornum mínum í burðarþolsfræði.
Hjá honum vann ég í eitt ár áður
en ég fór heim til íslands. Þjóðveij-
ar vom þá að þróa og reikna út
vængi á flugvélarnar og þurftu
mikið af byggingarverkfræðingum,
svo maður gat fengið næga vinnu.“
Rifu kjaft við herinn
Heima var kreppan í algleymingi
og enga vinnu að hafa. Það vildi
Einari til að verið var að undirbúa
hitaveituna og hann fékk vinnu við
það. Var fyrsti verkfræðingurinn
sem ráðinn var eingöngu að hita-
veitunni. Hann var ráðinn hjá bæj-
arverkfræðingnum til aðstoðar við
Helga Sigurðsson. Einar segir mér
söguna af því þegar átti að fara
að leggja hitaveitu og rörin urðu
innlyksa úti í Hamborg er Þjóðveij-
ar tóku Danmörku. Þá var ekki
hægt að halda áfram, en búið var
að grafa og verkamennimir ekki
stöðvaðir í skurðgreftinum þótt rör-
in væru innilokuð. Það vora ægileg-
ar tilfæringar að koma hitaveitu-
stokkunum fyrir í gangstéttunum
innan um allar hinar lagnimar. All-
ur bærinn var því sundurgrafinn.
Skurðir og moldarhaugar í öllum
götum. „Lengi? Okkur fannst biðin
að minnsta kosti löng þar til rör
komu frá Bandaríkjunum. Svo
komu allar heimæðarnar og ég
gerði skissur að þeim. Hefi því kom-
ið inn í hvert hús. Þetta var allt
innan Hringbrautar þá, nema Norð-
urmýrin.
Svo lentum við tveir ungir menn
í því að hafa samskipti við herinn.
Þegar Bretamir komu höfðu þeir
byggt sína bragga. Hvert bragga-
hverfið reis af öðru, sem öll þurftu
vatn og skolpræsi. Því þurfti að
hafa samskipti við bæinn, en þar
voru fyrst engir sem töluðu enskt
tæknimál nema Valgeir Bjömsson
bæjarverkfræðingur og allt fór því
í gegn um hann. Öðrum var ekki
til að dreifa nema kornungum
manni, Hjálmari Blöndal, sem talaði
ensku, og ég var settur í þetta með
honum. Ég var ekki enskumaður
en varð að læra hana. Þetta hefði
auðvitað hvergi verið gert, að setja
tvo kornunga menn til að semja við
herinn. Þegar bandarísku Iand-
gönguliðarnir komu og sáu að Bret-
ar höfðu byggt alls staðar inni í
miðjum bæ, sögðu þeir að slíkt
kæmi ekki til mála. Það væri of
hættulegt ef til loftárása kæmi. Svo
tók bandaríski flotinn við og þeir
sömdu beint við landeiganda vestur
á Melum. Reykjavíkurborg vissi
ekki um það fyrr en búið var að
semja um landið. Við Hjálmar
heimtuðum því viðtal við aðmírál-
inn. Fóram út í skip til hans og
brúkuðum munn. Hann yppti bara
öxlum, sagði: Við eram flotinn en
ekki landgönguliðið! Seinna fréttum
við að honum hefði þótt undalegir
þessir ungu menn, sem enga virð-
ingu báru fyrir mannvirðingum og
her.“
Eftir að Einar hætti hjá borginni
1961 starfaði hann sem sjálfstæður
ráðgefandi verkfræðingur í Reykja-
vík. Fyrst með Dönunum Peter
Bredsdorff og Anders Nyvik að
aðalskipulagi Reykjavíkur, þá við
hægri umferðina, síðan fyrir Stræt-
isvagna Reykjavíkur. Sá fyrsti sem
vann fyrir þá sem umferðarsérfræð-
ingur og hann gerði fyrstu umferð-
arspána um Skúlagötu með Skúla
Guðmundssyni. Þeir töldu að 2.000
bílar þyrftu að geta farið um hana
á klukkustund í framtíðinni. Það
þótti þá með ólíkindum. „Hafnar-
stjóri og vegamálastjóri spurðu
hvaðan allir þessir bílar mundu
koma og hvert þeir væra að fara.
Því gat ég ekki svarað," segir Ein-
ar. „En þessi tala var ekki svo gal-
in. Svo gerðum við 1962 þessa
umferðakönnun. Það var mjög gam-
an því þá kom í ljós að umferðin
yrði svona mikil og að gera yrði
nýja Skúlagötu."
Einar B. Pálsson var prófessor í
byggingarverkfræði við Háskóla
íslands frá 1974, en hafði þá lengi
verið þar viðloðandi í margvíslegum
störfum, allt frá því að hann var f
nefnd til að gera áætlun um verk-
fræðinám við Háskóla íslands 1943,
var prófdómari öll árin og kenndi.
Var gerður heiðursdoktor við HÍ
fyrir störf sín í þágu háskólans.
Hvenær hann hætti er óljóst. Að
minnsta kosti var hann enn að
leggja þar ýmislegt til eftir sjötugt
þegar ég fyrst byijaði að falast eft-
ir viðtali. Og er raunar enn, liðlega
áttræður. Um þetta vill Einar ekk-
ert tala eða um ýmislegt fleira sem
hefur orðið útundan. Finnst vera
komið meira en nóg.
Islenski dansflokkurinn
í Þjóðleikhúsinu
l'muntudaginn 3. inars /i i/mfymng
I.augardagiiin 5. mars kl. 11 2. xyning
MiðvikiKlaginn 9. mars kl. 20 7. \ynim<
I'iinmludaginn 10. mars - kl. 20 /. sýniiw
)