Morgunblaðið - 27.02.1994, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 27. FEBRUAR 1994
RWU
negnin
Texti: Póll Þórhallsson.Teikning: Ragnar Óskarsson.
FYRIRTÆKI sem eyddi um efni fram og safnaði skuld-
um þætti ekki til fyrirmyndar. Gildir eitthvað annað
um ríkið? Nei, segja vinnuhópar Verslunarráðs íslands.
Vanir menn úr athafnalífinu hafa nú lagt sitt af mörk-
um og velt því fyrir sér hvað þeir myndu gera sætu þeir
í forstjórastóli hjá hinu opinbera. Morgunblaðið ræddi
við nokkra menn sem þekkja vel til vandamála í ríkis-
rekstri og fékk þá til að tjá sig um tillögur ráðsins. Því
er fagnað að samtök á borð við Verslunarráðið velti
ríkisfjármálunum fyrir sér af alvöru og fram kom að
helsti kostur tillagnanna væri að þær væru raunhæfar;
skýrsluhöfundar réðust ekki með offorsi á fjárlagaliði
sem lægju vel við höggi heldur gerðu sér grein fyrir
að alltaf væri hætta á að útgjöld sem kveðin væru niður
á einum stað skytu upp kollinum annars staðar. Helsta
gallann töldu fjárlagasmiðir þann að tillögurnar væru
ekki mjög frumlegar.
Verslunarráðid vill samkeppnishugs-
un hjá ríkinu - Þekkjum þessar hug-
myndir, segja fjárlagasmiðir
Vinnuhópar á vegum Verslun-
arráðs íslands hafa í vetur
velt fyrir sér raunhæfum
niðurskurði ríkisútgjalda og var
skýrsla þeirra lögð fram á aðalfundi
ráðsins síðastliðinn miðvikudag. Hin
óskráða forsenda er sú að ekki verði
gengið lengra í skattheimtu til að
bæta stöðu ríkissjóðs og þótt núver-
andi ríkisstjórn hafi beitt sér fyrir
talsverðum niðurskurði ríkisútgjalda
megi bétur ef duga skal. Utkoman
er 12,5 milljarða niðurskurður. „Sá
munur er á þessum tillögum og
mörgum öðrum sem maður hefur séð
að það er ekki boðið upp á patent-
lausnir, það er ieitað að raunhæfum
leiðum til að spara,“ segir Birgir Þór
Runólfsson lektor í hagfræði.
Fram kemur að vinnuhóparnir
telja að hallarekstur ríkissjóðs verði
ekki stöðvaður nema' ný hugsun
komist að. Skilgreina þurfi hvaða
verkefnum hið opinbera eigi að
sinna og hvaða verkefni séu best
komin í höndum einkaaðila. Til þess
að gæta hagræðingar þurfi að end-
urskipuleggja stjórnsýsluna, bjóða
út verkefni, innleiða samkeppnis-
hugsun innan ríkiskerfisins og
stjórna ríkinu með aðferðum sem
reynst hafa vel í atvinnurekstri. í
samkeppnishugsuninni felst til
dæmis að tekið verði harðar á því
þegar einstakar stofnanir fara fram
úr fjárveitingum á fjárlögum og
stjórnendur verði látnir sæta ábyrgð
þegar við á. Eyða þurfi þeirri þver-
sögn sem sums staðar tíðkist að
ráðherra velji ekki bara æðsta yfir-
mann stofnunar heldur eipnig
næstu yfirmenn. Sem dæmi má
nefna Ríkisútvarpið og Trygginga-
stofnun ríkisins.
Ríkið á að mati ráðsins að gera
þjónustusamninga við stofnanir sem
veiti þeim stjórnunarlegt sjálfstæði
til að ná ákveðnum markmiðum,
starfsmannamál hins opinbera verði
sem líkust því sem tíðkast á hinum
almenna vinnumarkaði, notendur
opinberrar þjónustu fái aukið val og
fjárveitingar verði lagaðar að raun-
verulegri eftirspurn eftir þjónustu.
Kostnaðarvitund verði efld bæði hjá
ríkisstarfsmönnum og notendum
þjónustu hins opinbera.
Þau markmið sem ríkisstofnunum
verði sett þurfa ekki endiiega að
vera peningaleg, þau geta falist í
því til dæmis að dómstóll afgreiði
svo og svo mörg mál á ári. Tekið
verði upp leigufyrirkomulag á öllum
fasteignum ríkisins. Þá fyrst er
hvatning fyrir stjómendur að nýta
húsnæði vel og minnka við sig ef
hægt er. Ennfremur verði gerð
ávöxtunarkrafa til allra annarra
eigna þannig að kostnaður við fjár-
bindingu verði ljós öllum sem taka
ákvarðanir um fjárfestingar fyrir
hönd ríkissjóðs eða ríkisstofnana.
Fjárlög til nokkurra ára
Sigbjörn Gunnarsson, formaður
fjárlaganefndar Alþingis, segir að í
skýrslu Ríkisendurskoðunar og at-
hugasemdum yfirskoðunarmanna
ríkisreiknings síðastliðið haust hafi
komið fram mikilvægi þess að skil-
greina hvaða verkefnum hið opin-
bera eigi að sinna. „Ég tek mjög
undir þetta og hef lýst því í ræðum
á Alþingi." Jafnframt segir hann að
nú þegar séu menn byijaðir að inn-
leiða þessa hugsun um samkeppni
og 'stjórnunartækni atvinnurekstrar
í ríkisreksturinn.
I skýrslunni er lögð áhersla á að
sett verði rammafjárlög til nokkurra
ára, fjárlagahalli verði bannaður eða
að minnsta kosti torveldaður,
greiðslur umfram fjárlög verði tak-
markaðar og hömlur settar á sjálf-
virk útgjaldafrumvörp. Birgir Þór
tekur undir að það verði að gera
langtímasjónarmiðum hærra undir
höfði í fjárlagagerðinni og sjálfvirkni
ríkisútgjalda sé einn stærsti vand-
inn. Þingið samþykki frumvörp sem
kosti svo og svo mikið án þess að
tekið sé á því hvernig eigi að standa
straum af því. „Það er líka mjög
stórt atriði að torvelda afgreiðslu
fjárlaga með halla. Það mætti til
dæmis banna slíkt en gefa svigrúm
til að mæta óvæntum útgjöldum á
fjárlagaárinu að því tilskyldu að
aukinn meirihluti þingmanna sam-
þykki,“ segir hann.
„Ég tel sjálfur að það sé sjálfsögð
skylda stjórnvalda á hveijum tíma,
sérstaklega í upphafi kjörtímabils,
að gefa út rammaíjárlög og vinna
eftir þeim,“ segir Sigbjörn Gunnars-
son. Hann segist einnig vera með
hugmyndir um breytt vinnubrögð
við fjárlagagerðina í þá veru að fag-
nefndirnar í þinginu láti meira til
sín taka en fjárlaganefndin móti
meginlínur. Hann telur varasamt að
banna fjárlagahalla því það verði að
vera svigrúm til að mæta tíma-
bundnum erfiðleikum.
Þingmönnum fækki í 41
Vinnuhópar Verslunarráðsins
vilja taka til á toppnum enda þýði
lítið að prédika sparnað en lifa sjálf-
ur í vellystingum praktuglega. Þeir
leggja til að ráðherrum fækki úr tíu
í sjö, ráðuneytum úr 15 í 7 og þing-
mönnum úr 63 í 41. í ríkisstjórn
verði forsætisráðherra, fjármála- og
viðskiptaráðherra, atvinnuvegaráð-
herra, félags- og heilbrigðismálaráð-
herra, innanríkisráðherra (dóms- og
kirkjumál og samgöngu- og um-
hverfismál), menntamálaráðherra
og utanríkisráðherra. Við þetta
myndi einnig fækka aðstoðarmönn-
um, ráðherrabílum og draga myndi
úr risnukostnaði og húsnæðisþörf.
Hvað þingmannafjöldann varðar er
ísland borið saman við nokkur önnur
lönd og kemur þá í ljós að á íslandi
eru 4.408 menn á bak við hvern
þingmann, í Lúxemborg er hlutfallið
1/6.300, í Svíþjóð 1/24.613 og í
Frakklandi 1/62.946. Ef hlutfallið
frá Lúxemborg er notað kemur út
41 þingmaður.
Halldór Árnason, skrifstofustjóri
fjárlagaskrifstofu fjármálaráðuneyt-
isins, tekur undir röksemdirnar fyrir
þessari fækkun en hann spyr jafn-
framt hvort það verði nokkurn tíma
pólitískur vilji til að fara þessa leið.
Birgir Þór segir að það sé líklega
rétt sem fram kemur í skýrslunni
að ekki þýði annað en binda tölu
ráðherra í stjórnarskrá vilji menn
fækka þeim. Sigbjörn Gunnarsson
segist fylgjandi fækkun ráðherra en
hefur efasemdir um fækkun þing-
manna: „Ef tillögurnar næðu fram
að ganga, yrðu eftir 34 þingmenn,
sem ekki væru ráðherrar. Eg teldi
mjög erfitt fyrir þá að sinna þeim
verkefnum, sem við erum stöðugt
að takast á við, til dæmis erlendum
samskiptum sem tengjast samning-
um við önnur ríki. Ég er heldur ekk-
ert viss um að verkefni íslenskra
þingmanna séu minni en verkefni
sænskra þingmanna þótt sænska
þjóðin sé mun fjölmennari en sú ís-
lenska." Hann segir að meiri mögu-
leikar til sparnaðar og hagræðingar
væru fólgnir í að koma Alþingi und-
ir eitt þak.
Skýrsluhöfundar gera tillögur
dómsmálaráðherra um sameiningu
sýslumannsembætta að sínum og
tekið er fram að það sé skrýtið að
Alþingi skuli hafna tillögum fagráð-
herra um niðurskurð. Þarna hafi
kjördæmahagsmunir ráðið ferðinni
og afdrif tillögu dómsmálaráðherra
sýni betur en margt annað nauðsyn
breyttrar kjördæmaskipunar. Sig-
björn er ekki á því að andstaða við
niðurskurð hjá ríkinu sé mest hjá
þingmönnum í kjördæmapoti heldur
sé hún ekki síður í ráðuneytunum
og hjá ríkisstofnunum.
Aðrar þjóðir hafa
endurskoðað rannsóknir
Skýrsluhöfundar telja að skera
megi niður 850 milljónir hjá opinber-
um rannsóknarstofnunum. Flestar
vestrænar þjóðir hafi tekið á þessum
málaflokki og gert viðeigandi breyt-
ingar varðandi rekstur og stjórnun.
Norðmenn hafi síðastir Norður-
landaþjóða lokið lagalegri hlið máls-
ins fyrir fimm árum. Ekki sé seinna
vænna en íslendingar taki á þessu.
Halldór Árnason gagnrýnir þenn-
an hluta skýrslunnar.. „Mér sýnist
að það gæti ákveðins misskilnings.
Þar er talað um að skera 850 milljón-
ir niður í rannsóknum. Gert er ráð
fyrir að helmingi þessarar upphæðar
verði beint til verkefnatengdra rann-
sókna og jafnframt verði hægt að
nýta nokkur hundruð milljónir til að
mæta töpuðum skatttekjum ríkis-
sjóðs. Þar fer hinn helmingurinn.
-850 milljónirnar eru því ekki sparn-
aður heldur tilfærsla."
Halldór segir að ekki sé góð
reynsla af sjálfseignarstofnunum
hérlendis vegna þess hve erfitt er
að koma við eftirliti og því finnist
honum nær að breyta rannsóknar-
stofnunum í hlutafélög en sjálfseign-
arstofnanir eins og ráðið leggur til.
Ferjumálin
Ef einhver hluti ríkisrekstrarins
fær útreið í skýrslu Verslunarráðs
eru það feijumálin. Feijurnar séu
yfirleitt illa nýttar og sérstaklega
er fundið að fjáraustri í Vestmanna-
eyjafeijuna Heijólf og flóabátinn
SPARNAÐARTILLÖGUR Mennta- og menningarmál
tJreytt greiðsiutimogun tn naskoia
Stjórnsýsluráðuneytin M.kr. Útgáfustyrkir felldir niður 98 og framhaldsskóla 1.000
Fækkun ráðherra 40 Auknar sértekjur Hagstofu 16 Auknar sértekjur menningarstofnana 118
Fækkun þingmanna 235 Auknar sértekjur Náttúruverndarráðs Afnám framlaga til ýmissar starfsemi 117
Sameining Þjóðhagsstofnunar og Veðurstofu 42 Lækkun og sameining styrkja 50
og Hagdeildar Seðlabankans 45 SAMTALS 1.286 SAMTALS 1.285
Breyting á Byggðastofnun 185 Atvinnuvegaráðuneytin Heilbrigðismál
Uppstokkun sendiráða 200 Rannsóknarstofnanir 850 Útgjöld til lyfjamála 790
Úrsögn úr UNESCO 7 Hafna- og flugmál 240 Tryggingastofnun ríkisins 3.155
Sameining sýslumannsembætta Búnaðarfélagið og stofnanir 195 Rekstur sjúkrastofnana 3.600
og héraðsdómstóla 170 Framleiðnisjóður landbúnaðarins 300 Fæðiskostnaður sjúkrahúsa 460
Útboð á rekstri fangelsa 13 Framlög til félagasamtaka 23 Meðferðarstofnanir 100
Auknar sértekjur dómsmálaráðuneytis 15 Ferjumál-rekstur 142 Pappírslaus viðskipti 70
Sameining skattstofa 20 SAMTALS 1.750 SAMTALS 8.175
Alls gera hugmyndirnar ráð fyrir að lækka rikisútgjöld um 12,5 milljarða króna með beinum hætti sem er 11 % af útgjöldum samkvæmt fjárlögum.