Morgunblaðið - 27.02.1994, Blaðsíða 10

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 27. FEBRÚAR 1994
eftir Ásgeir Sverrisson
INN í marmaravegginn í aðal-
innganginum eru greyptar
rúmlega 50 litlar stjörnur.
Þær eru til minningar um þá
sem fært hafa hina algjöru
fórn, týnt Iífinu við skyldu-
störf í þágu ríkisstjórnar
Bandaríkjanna. Þúsundir
manna fara um inngang þenn-
an á degi hverjum. Flestir
geta þeir sagt vinum og kunn-
ingjum að þeir starfi fyrir
leyniþjónustu Bandaríkjanna,
CIA, þótt ekki megi þeir gefa
upplýsingar um í hveiju starf-
ið sé fólgið. Stjörnurnar 50
vísa til þeirra sem ekki gátu
látið uppi starf sitt og stöðu,
störfuðu við njósnir erlendis,
náðust og voru myrtir. Minn-
ing þeirra er helg og henni
er haldið að þeim 16.000
manna sem starfa á vegum
CIA, þessarar einstöku stofn-
unar, sem í senn einkennist
af ótrúlegu upplýsingaflæði
og gegndarlausri leyndar-
hyggju. Starfsmennirnir
nefna stofnunina „Fyrirtæk-
ið“ og þeir líta á sig sem
„menn forsetans“ enda er for-
seti Bandaríkjanna æðsti yfir-
maður þeirra. Þeim er ætlað
að segja forsetanum sannleik-
ann. Svik eru því ekki ein-
göngu svik við „fyrirtækið“
og samstarfsmennina þau eru
svik við forsetann. Nú ríkir
gríðarleg reiði í höfuðstöðv-
um „fyrirtækisins“ í Langley
í Virginíu; í fyrsta skipti í sög-
unni hefur verið staðfest að
Sovétmenn og síðar Rússar
höfðu svikara, „moIdvörpu“,
starfandi innan þess I lykil-
stöðu. Njósnir Aldrich Hazen
Ames og eiginkonu hans Mar-
íu eiga eftir að hafa gríðarleg
áhrif innan CIA, þau hafa að
öllum líkindum valdið óbætan-
legum skaða með njósnum sín-
um og fullyrt hefur verið að
allt 10 Sovétborgarar sem
störfuðu á vegum CIA hafi
verið leiddir fyrir aftökusveit
á grundvelli upplýsinga frá
þeim. Það var hins vegar
ónefndur KGB-foringi sem
skýrði bandarískum leyni-
þjónustumönnum frá svika-
myllu Aldrich Ames.
Stórnjósnari
Aldrich Ames (fyrir miðju) í fylgd starfsmanna bandarísku alríkislögreglunnar, FBI, eftir að hann var
handtekinn.
Njósnir Ames-hjónanna eru
mesta áfall sem CIA hef-
ur orðið fyrir í Bandaríkj-
unum og málið hefur
kallað fram hörð við-
brögð af hálfu stjómvalda og þing-
manna. Aldrich Ames, var á þriðjudag
ákærður fyrir njósnir íþágu Sovétríkj-
anna og síðar Rússa. I ákærunni seg-
ir að hann hafí selt ríkisleyndarmál
í minnst níu ár og þegið rúmar 100
milljónir króna fyrir. Upphæðin sem
Rússar reiddu af hendi er óvenju há
í njósnaheiminum en Ames var ekki
smákóngur í skrifstofubákni „fyrir-
tækisins". Um tveggja ára skeið, frá
1983-1985, var hann yfirmaður þeirr-
ar gagnnjósnadeildar CIA, sem fékkst
við umsvif Sovétmanna. Arið 1985
þegar Ames féllst á að starfa fyrir
utanríkisnjósnadeild sovésku öryggis-
lögreglunnar, KGB, flúði raunar ann-
ar CIA-njósnari, Edward Lee How-
ard, til Moskvu. Mál Ames-hjónanna
er engu að síður mun alvarlegra.
Bandaríska alríkislögreglan, FBI,
fullyrðir að Ames hafi látið hina so-
vésku vinnuveitendur sína fá nöfn
flestra sendimanna og tengiliða CIA
í Moskvu frá 1985 og allt þar til
hann var handtekinn. FBI telur að
allt að 10 Sovétborgarar, þar af tveir
starfsmenn sendiráðs Rússa í Banda-
ríkjunum og KGB foringi í Moskvu,
hafí verið teknir af lífí á grundvelli
ákæm um föðurlandssvik. Þessar
upplýsingar, komu að sögn heimildar-
manna innan FBI, frá Ames en sendi-
ráðsmennimir tveir voru þeir fyrstu
sem CLA náði á sitt vald í Washing-
ton. Fólk þetta var tekið af lífí áður
en Sovétríkin leystust upp í árslok
1991.
30 ára ferill
Það er ekki einungis að skelfíng
hafí gripið um sig í Bandaríkjunum.
I Evrópu eru yfirmenn njósnastofn-
ana miður sín og á næstunni munu
fara fram viðamiklar rannsóknir á
því hvaða upplýsingar Ames hafði
undir höndum um njósnastarfsemi
annarra NATO-ríkja í Austur-Evr-
ópu og Sovétríkjunum. Verið getur
að Ames hafi unnið mun lengur fyr-
ir Sovétríkin. Hann er 52 ára en hóf
störf hjá CIA aðeins 21 árs gamall
og hlaut skjótan frama innan stofn-
unarinnar. Hann var með öðrum orð-
um starfsmaður „fyrirtækisins" og
skuldbundinn forseta Bandaríkjanna
í rúm 30 ár.
Líklegt má telja að Ames hafi
einnig miðlað upplýsingum til Rússa
um menn þá sem CIA hafði grunaða
um að vera á vegum sovéskra/rúss-
neskra stjómvalda. William Colby,
yfírmaður CIA, í forsetatíð þeirra
Richards Nixons og Geralds Ford
sagði í viðtali í síðustu viku að slík
„moldvörpustarfsemi“ gæti ævinlega
haft hinar alvarlegustu afleiðingar
Hlaut skjótan frama
Aldrich Ames hóf störf fyrir CIA aðeins 21 árs
gamall og hlaut skjótan frama innan stofnunarinn-
ar. Snemma fékk hann aðgang að trúnaðarskjölum
og um tíma var hann yfirmaður gagnnjósna gagn-
vart Sovétríkjunum.
Fyrrum málaliði
María del Rosario Casas Ames, eiginkona,
Aldrichs Ames, var á árum áður á mála hjá CIA
í Mexíkó. Hún var heimavinnandi húsmóðir en
bréf eiginmannsins gefa til kynna að henni hafi
verið fullkunnugt um njósnir hans.
Moldvarpa i
Fyrirtækinu
Njósnir Ames-
hjónannn hnf a
valdii CIA
miklum skaia
og talii er ai
svik þeirra
hafi kostai 10
manns, hii
minnsta, lífii
fyrir viðkomandi stofnun. Innan CIA
væri hins vegar ávallt gengið að því
sem vísu að verið gæti að slíkar
„moldvörpur" væru að störfum og
reynt væri að taka mið af þessu í
allri starfsemi leyniþjónustunnar. Sé
þetta rétt og hafí Ames látið sendi-
menn KGB fá lista yfir nöfn þeirra
sem lágu undir grun um að vera
njósnarar Kremlvetja hefur sá skaði
sem hann hefur valdið í Bandaríkjun-
um einkum falist í því að auka um-
svif og um leið mikilvægi þeirra
njósnara sem ekki voru á skrá CIA.
FBI, bandaríska alríkislögreglan,
hafði um tvegga ára skeið safnað
upplýsingum um Aldrich Ames og
konu hans sem ættuð er frá Kólomb-
íu en var í eina tíð á mála hjá CIA
í Mexico. Þau komu skýrslum til
sendimanna KGB í Washington með
ýmsum hætti en beittu einkum þeirri
aðferð að koma leynilegum skjölum
fyrir á fyrirfram ákveðnum stöðum.
Þessi aðferð nefnist á ensku „dead
drop“ en staðirnir sem ákveðnir eru
takmarkast eingöngu af mannlegu
ímyndunarafli. Fáir þurfa vitanlega
að vera á ferli en jafnframt er æski-
legt að viðkomandi geti með skjótum
hætti horfið í fjöldann. Vatnskassi á
almenningssalerni eða á veitinga-
húsi, hefur löngum þótt sérlega hent-
ugur staður í þessu skyni en jafn-
framt er ávallt til áætlun um hvern-
ig bregðast skuli við fari eitthvað
úrskeiðis.
Sorpið skoðað, símarnir
hleraðir
Símar þeirra hjóna voru hleraðir,
skrifstofa hans rannsökuð reglulega
og jafnvel sorpið frá heimili þeirra
var næstum því skoðað í smásjá, líkt
og gert er grein fyrir í skýrslu, sem
lögð hefur verið fram um njósnir
Ames og eiginkonu hans. í skýrslunni
segir, að í október í fyrra hafi FBI
fundið ritvélar- eða prentaraborða í
sorpinu og með sérstökum aðferðum
hafí mátt lesa af þeim tvö bréf eða
skjöl, sem Ames hafði skrifað. í öðru
fjallar Ames að sögn um „starfsmenn
CIA, um aðgang að leynilegum upp-
lýsingum, um leynilegar aðgerðir
bandarísku leyniþjónustunnar" og um
væntanlegan fund með starfsmönn-
um rússnesku leyniþjónustunnar í
Caracas í Venesúela. Þangað átti
hann erindi, að því er hann sagði
yfírmönnum sínum hjá CIA, til að
hitta tengdamóður sína. í ljós kom
hins vegar að tengdamóðir hans var
þá stödd í Bandaríkjunum.
í hinu bréfinu segir Ames: „Kona
mín veit hvað ég er að gera og sýnir
mér skilning og stuðning í því.“
FBI komst einnig í einkatölvu á
heimili Ames-hjónanna og í bréfi,
sem Aldrich Ames skrifaði á hana
8. júní 1992 segir hann meðal ann-
ars: „Það, sem brennur mest á mér
núna, er fjárskortur,11 en FBI segir,
að þau hjónin hafí fengið um 1,5
milljónir dollara fyrir njósnirnar eða
rúmar 100 milljónir ísl. kr. „Eins og
ég hef áður sagt, geri ég mitt besta
til að fjárfesta fyrir sem mest af