Morgunblaðið - 14.12.1985, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR14. DESEMBER1985
Fótfesta á ljóðlandinu
Bókmenntir
Guðbrandur Gíslason
llltima Thule
Island — Feuerinsel am Polar-
kreis
40 Ijósmyndir í lit teknar af
Helfried Weyer.
Ljóð eftir Matthías Johannessen á
íslensku og í snörun Jóns Laxdal
á þýsku.
Formáli eftir Kolf Hádrich
Eulen úgáfan, Freiburg i. Br. 1985.
Til er sá staður í landafræði
hugans þar sem ljóð og land
renna saman í eitt. Hvorug-
tveggja ljóðið og landið eiga
griðastað í vitundinni um hjart-
sláttinn og þyngdarlögmálið og
án þeirra missa menn fótanna.
Þessi bráðfallega bók segir í máli
og myndum frá þessum griða-
stað. Hún er kjörin reisubók
fyrir þá sem vilja ná fótfestu í
ljóðlandinu hvort sem þeir lesa
íslensku eða þýsku sér að gagni
því ljóðabrot Matthíasar Jo-
hannessen eru þar á báðum
tungumálum og andspænis þeim
á hverri opnu eru ljósmyndir
Prússans Helfrieds Weyer á
máli augans.
Matthías hefur áður unnið
með málurum og ljósmyndurum
með góðum árangri og er þar
skemmst að minnast ljóðmáls-
verka hans og Sveins Björnsson-
ar sem sýnd voru í nýju galleríi
á Seltjarnarnesi ekki alls fyrir
löngu. í bókinni Ultima Thule
gengur hann til samstarfs við
þekktan þýskan ljósmyndara
sem hefur ferðast um ísland og
tekið undurfagrar ljósmyndir af
auðn þess, umbrotum og hlé-
drægum gróðri. í þessum ljós-
myndum fer lítið fyrir þeim sem
byggja landið, enda varla til þess
von í bók sem ber þetta heiti.
Meðal Grikkja og Rómverja til
forna táknaði Ultima Thule
endimörk veraldar til norðurs
en hefur á síðustu öld og þessari
hrist af sér breiddargráðuklaf-
ann að nokkru leyti og tekið á
sig yfirfærða og enn goðsagna-
kenndari merkingu: land í sköp-
un, óflekkað af mannsins hendi.
Þetta land er í huga margra
Þjóðverja ísland og vel má vera
að heitið Ultima Thule greiði
fyrir sölu bókarinnar erlendis
með skírskotun sinni en þó er
hún varla réttmæt því ljóð
Matthíasar drepa landið úr
dróma einsemdarinnar og gæða
það návist ástar mannsins, sem
er á stundum allt að því erótísk
en öðrum þræði upplýst af þrí-
hyrningi manns, guðs og moldar,
agape. Ljóð hans eru þrungin
vitneskjunni um líf fólksins á
þessu landi og saga þess verða
aldrei skilin frá því sjálfu, held-
ur eru þau heilög, mystísk
þrenning. Þetta bergmála ljóð
Matthíasar, hvísla því eins og
ljóðum er lagið, eða eins og hann
segir sjálfur: „Landslagið/geng-
ur aftur/í söng ykkar." Því er
það að þessi bók er ekki um
ímyndina Ultima Thule, heldur
um fótfestuland okkar íslend-
inga, ljóðlandið ísland. Ljóð
Matthíasar eru eins og hjart-
sláttur á hverri síðu og þau
bjarga þessari bók frá því að
vera einungis snotur.
Jón Laxdal valdi ljóðabrot úr
tveirnur ljóðabókum Matthíasar,
Tveggja bakka veðri, og Mörg
eru dagsins augu, svo best færi
með ljósmyndum Weyers, og
„endurorti" þau á þýsku. Skýra
málvitund þarf til að þýða texta
sem virðist auðskilinn en á auð-
legð sína undir einfaldleika
myndanna sem hann dregur upp.
Jóni virðist oftast nær hafa
tekist vel til, og á hann hrós
skilið fyrir það. Þó lætur hann
undan þrýstingi fyrstu myndar-
innar, sem er frá Látrabjörgum
og þýðir „þögult gljúfur" Matth-
íasar sem „stille Bucht", kyrr
vík. Fyrir bragðið fara þýsku-
mælandi lesendur á mis við
manvísun frumtextans. En ekki
verður á allt kosið. Aðdáunar-
vert er hve oft ljóð og ljósmynd
eiga samleið, ekki síst annars í
ofannefndu dæmi.
Þýski leikstjórinn Rolf Háe-
rich ritar formála að ULTIMA
THULE. Hann hefur unnið ís-
lenskri menningu þarft verk
m.a. með því að gera Brekku-
kotsannál að þýsku sjónvarps-
leikriti, Das Fischkonzert. Hér
segir hann frá íslandi og fslend-
ingum sem goðsögn, uppfinningu
í anda ímyndarinnar um Ultima
Thule. Eflaust er hann ekki einn
um þá ímynd. Þessi bók hjálpar
þeim lesendum til að hafa fast
land undir fótum.
Bókin Ultima Thule er óvenju
vönduð að allri gerð. Litgrein-
ingar eru skýrar, pappír vandað-
ur, umbrot og röðun hnökralaus.
í bókinni er kort þar sem vísað
er á þá staði sem Helfried Weyer
ljósmyndaði. Þess vegna er hún
leiðarvísir að ýmsum fegurstu
stöðum landsins fyrir ferðalanga
ekki síður en reisubók um ljóð-
landið ísland. Gaman væri að
sjá þessa bók með ljóð Matt-
híasar á fleiri tungumálum og
þá með öðru og beinskeyttara
heiti.
Höfundur lagði stund á bókmennta-
fræði rið Kölnarháskóla í Vestur-
Þýskalandi. Hann hefur skrifað
greinar í Morgunblaðið undanfarin
ár, m.a. um menningarmál.
Áskríftarsíminn er 83033
Stórkostlegur
kvartett
Tónlist
Jón Ásgeirsson
Ameríski strengjakvartettinn
lék á vegum Tónlistarfélagsins
sl. miðvikudag. Á efnisskránni
voru tvö verk, Lýrísk svíta, eftir
Alban Berg og Strengjakvartett
í G-dúr, op. 161, eftir Schubert.
Lýriska svítan eftir Berg er
samin 1926 og er stórkostlegt
verk. Á þessum tíma voru nokkur
góð tónskáld að fást við nýja
tóntúlkun, sem í bland var stefnt
gegn akademískri predikun um
rétt og rangt. Það sem er m.a.
merkilegt við Lýrísku svítuna og
reyndar mörg önnur verk frá
þessum tíma, að í henni má heyra
öll þau tæknibrögð, sem menn
eru enn, sextíu árum síðar að
telja sér trú um að séu nútíma-
leg. Fyrir utan leikinn að blæ-
brigðum er tónlist Bergs þrungin
af tilfinningum og tónrænum
leik og því verða tæknibrögðin
ekki markmið, heldur aðeins
hluti af, jafnvel óverulegur hluti
af því sem er að ske. Leikur
Ameriska strengjakvartettins
var í einu orði sagt stórkostlegur.
Það er trúlega vandfundinn sá
kvartett sem leikur þetta verk
með meiri glæsibrag, þrungnari
af tilfinningu og „músikalskt"
fallegar. Kvartettinn eftir
Schubert á í raun margt sameig-
inlegt með svítunni eftir Berg og
sömuleiðis eru þessi verk ekki
síður af sama meiði og aukalagið,
sem var lokakafli úr kvartett
eftir Haydn. Frá Haydn til Berg
eru óslitin tengsl í gerð kammer-
verka og var Haydn ekki minni
nýung en Berg er nú. Þá má
heyra í Berg margt, t.d. tematík,
formtilfinningu, og leik með
andstæður, sem tengjast öllu því
sem ritað var fyrir daga Bergs.
í kvartett Schuberts eru marg-
víslegar nýjungar sem rómantík-
in hafði ekki að fullu tileinkað
sér fyr en löngu eftir dauða hans.
Leikur Ameríska strengjakvart-
ettsins í Schubert var glæsilegur,
helst til of glæsilegur. Það mætti
segja að í flutninginn vantaði þá
rósemi náttúrudýrkandans, sem
gleymir tíma sínum í aðdáun
sinni og að þessi ótrúlegi hraði,
sem kom fram í leik þeirra, sé í
ætt við þann flýti sem einkennir
nútíma náttúruskoðun.
Það má ekki skilja orð þessi
svo, að vantað hafi alla túlkun í
Schubert. Svo var ekki, hann var
einfaldlega of hratt leikinn, leið
fram hjá eins og landslag, sem
horft er á úr nútímafarartæki.
Tónlistin á sína lífsmynd í líð-
andi tíma og skynhraði mannsins
er takmarkaður, því við viss
hraðamörk verða sundurslitin
hljóð að samfelldu suði, rétt eins
hröð skipti kyrrstæðra mynda
breytist í kvikmynd við vissan
hraða. Leikur með hraðann getur
verið skemmtilegur. En eru
áheyrendur þá að hlusta á kvart-
ett, sem leikur með ofsa hraða
og miklum tækniglæsileik eða er
það Schubert sem hlustendur eiga
erindi við. Þetta er að verða
vandamál á tímum fullkominnar
tæknikunnáttu, að náttúran sjálf
er að verða of ófullkomin. Nú
þegar fullkomnunin fær til liðs
við sig nýja möguleika tölvunnar,
fer það að vera æ meira áberandi
að fullkomleiki mannsins sjálfs,
byggist á ófullkomleika hans. Þar
mun hann eiga sér undankomu-
leið, þegar óskeikulleikinn er
búinn að sturla og þræloka allt
samfélag mannsins.
hátíð
Falleg sófasett á frábæru verði
-- --T.d.
Leöursófasettf. kr. 75.500stgr.
Bláskógar
Ármúla 8. S. 686080 — 686244*^“"“"^
Tausófasett f. kr. 42.750stgr.
Stakir leöurstólar f. kr. 29.800stgr.
Stakirtausófarf.kr. 18.900s\qr.
Raösófasett f. kr. 41.70östgn