Morgunblaðið - 14.12.1985, Blaðsíða 54

54
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR14. DESEMBER1985
H
Okur skip
— eftir Halldór
Jónsson
Loksins hefur almenningur
fengið nóg undir tönn.
Búið er að finna þann, sem ber
ábyrgðina á vandamálum hús-
byggjenda, sem ekki geta lengur
borgað það sem þeir fengu lánað.
Búið er að finna sökudólginn sem
ber ábyrgðina á útþenslu verzlun-
's arinnar og allskyns gróðaafla í
landinu. Þessi aðili, og allt það,
sem hann stendur fyrir, ber aðal-
ábyrgðina á því spillta fjármála-
kerfi, sem verður þess valdandi að
aumingja Útvegsbankinn gat ekki
lánað Hafskip meira. Og um leið,
að Þorsteinn getur ekki selt meiri
ríkisskuldabréf upp í afborganir
eldri bréfa, jafnvel þó að hann
bjóði „all-hermannleg“ kjör á
skuldabréfum sínum í fyrstu per-
sónu, að því er virðist í trássi við
okurlögin.
Þessi vondi aðili hefur greitt
okkar föðurlega forsjárkerfi í fjár-
málum högg fyrir neðan beltisstað.
Hann hefur verslað með peninga
v beint eftir forskrift frjálshyggj-
unnar, — framboði og eftirspurn.
Allir sjá að þetta getur ekki
gengið. Þennan skálk verður að
hengja á hæsta tré öðrum til við-
vörunar.
Þá verður allt gott og fagurt á
ný. Bankakerfið mun fljóta út í
spöruðum vaxtalitlum peningum.
Allir litlu gjaldþrota húsbyggjend-
urnir, og allir feitu braskararnir,
geta fengið nóg af lánum á lágum
vöxtum, sem þeir geta kannski
». fallist á að borga. Eða hvað?
Bankar við Lækjartorg
Við Lækjartorg þrumir hin öld-
urmannlega marmarahöll Útvegs-
bankans. Þar inni hamast a.m.k. 3
bankastjórar á Sóknarskúruðum
gólfum með legíó af starfskröftum
sér við hlið, að stýra ríkistryggðu
sparifé landsmanna í atvinnuveg-
ina, undir árvökru auga Alþingis-
kjörins bankaráðs.
Öll alþýða, sem einhvern tíma
hefur reynt að fá víxil í Útvegs-
bankanum, hefur grátið með góðu
bankastjórunum þar yfir því að
geta ekki fengið hann. Útvegs-
bankinn þyrfti að lána svo mikið
í útgerðina, sem væri víst það sem
þessi þjóð lifði á og forgang yrði
að hafa, að „engir peningar væru
til“ í víxillán.
Þetta fólk var hálf hissa á því,
þegar uppdagaðist á dögunum að
ein kaupskipaútgerð var jafnvel
búin að tapa hálfum bankanum
eða rúmum 600 milljónum. Það var
þá ekki útgerð á sjávarþorsk, sem
menn höfðu haldið að vandanum
ylli. Það var útgerð, sem gerði út
á þurrlendisþorska, eins og þá sem
Páll Ólafsson kvað um á sinni tíð.
En góðu bankastjórarnir full-
vissuðu hæstvirta sparisjóðseig-
endur um það, að öllu væri óhætt.
Sparifjáreigendur myndu engu
tapa. Það væri ríkisábyrgð á öllu
sparifé í þeirra banka. Þeir myndu
því halda áfram að stýra bankan-
um með hagsmuni almennings í
fyrirrúmi. Þetta væri eitthvert
fjárans óhapp með þetta Hafskips-
mál og bankaráðsmenn virtust
alveg steinhissa á því, hvernig
málum var komið. Þeir hefðu bara
ekkert vitað um þetta.
Og til þessa hefur bara enginn
sökudólgur fundist, sem er þó
venja að hengja við svona tæki-
færi, ef um minni mál er að ræða,
öðrum til eftirbreytni.
Það var meiri fart á Bankaeftir-
liti Seðlabankans hér um árið
þegar bankastjórar lánuðu tveim-
ur fyrirtækjum svo sem hálfan
Alþýðubanka. Þá voru þeir og
bankaráðið reknir útá götu og
skellt á eftir þeim. Kannski finnur
Bankaeftirlitið bara ekki hurðina
á nýju Seðlabankahöllinni og
kemst ekki út á Lækjartorg þess
vegna.
Hinumegin við Lækjartorg var
annar banki, sem lét lítið yfir sér.
Ég verð náttúrulega að taka það
fram eins og allir hinir, að ég þekki
hann bara af afspurn. Þar var
bara einn bankastjóri, sem hafði
Halldór Jónsson
„Hver er svo mórallinn
fyrir alþýðumanninn?
Honum getur sýnzt,
aö þaö fari bezt á því,
aö hver passi sína pen-
inga sjálfur. Þaö virðist
gefast illa að Alþingi
eða stjórnarkontórar
séu að vasast of mikið í
því.“
hvorki bankaráð né starfslið.
Klukkan 5 á hverjum degi sást til
hans skúra gólfið í banka sínum,
sem var til húsa í einu herbergi.
Skyndilega gerir lögregla fólks-
ins innrás í þennan banka og her-
tekur hann, en stingur bankastjór-
anum í steininn. Það kemur á
daginn, að útlán hans nema um
200 milljónum. Eða svipuðum
upphæðum og hver bankastjóri í
Útvegsbankanum lánaði Hafskip.
Bókhald þessa banka reynist með
ágætum allt aftur til 1964, að því
að sagt er. Viðskiptamenn í spari-
sjóðsdeild eru sagðir um 100 tals-
ins en lántakendur eitthvað færri.
Innlánsvextir eru sagðir nema
tvöföldum refsivöxtum Seðlabank-
ans en útlánsvextir fjórföldum
sömu vöxtum. Þarna er þá komin
skýringin á tregðunni í sparifjár-
myndun landsmanna í hinum
bönkunum, blankheitum hús-
byggjenda og lánleysi.
Það atriði, að banki Hermanns
stendur víst illa vegna taprekstrar,
vefst lítið fyrir mönnum. Náttúra
útlána slíks banka er sú, að skuld-
arar fá fyrst verulega umbun,
þegar þeir fara í vanskil. En þá
lækka útlánsvextirnir úr fjórföld-
um dráttarvöxtum niður í einfalda
Seðlabankavexti. Já, sælir eru
einfaldir stendur skrifað. Það gef-
ur augaleið, að mikið á bankastjóri
slíks banka undir heiðarleika og
skilvísi sinna viðskiptavina, sem
NB biðja sjálfir um lánin, þar eð
þessi banki hefur aldrei auglýst
svo vitað sé. Og enga hefur hann
heldur ríkisábyrgðina á sparifé
sínu. Samt streymir það inn.
Það er mikið talað um ágæti
frjálsrar verzlunar í þessu þjóð-
félagi. Það má vera frjálst verðlag
á farmgjöldum skipafélaga, ham-
borgurum, skuldabréfum og öllu
mögulegu. Það má bara ekki vera
frjálst verð á leigu fyrir peninga.
Það heitir okur. — Ennþá.
En óbein verzlun með peninga
er frjáls. Eins og þegar Mjólkur-
samsalan í Reykjavík lætur Mjólk-
urbú Flóamanna selja Landsbank-
anum bréf á undanrennumusteri
þessara mjólkurfélaga í Reykjavík.
Aðeins fjármálaráðherrann má
sniðganga þessi okurlög með því
að selja ríkisbréfin beint með af-
föllum. Og allar þær stofnanir,
sem sumir kalla okurbúllur, eru
sjálfsagt þrællöglegar þegar þær
selja bréf fyrir útgefendur með
afföllum, sem þeir taka af þeim
beint.
Það er í rauninni ekki furða þó
að lagaprófessornum vefðist hálf-
partinn tunga um höfuð, þegar
hann reyndi að lögskýra fyrir
okkur hvað væri okur.
Og nú er talað um að útrýma
okrinu, eða gera það löglegt með
því að gefa vextina frjálsa um leið
og verðtrygging verður bönnuð í
almennum viðskiptum. Þetta
fræga okurmál verður þá kannske
bara glæpur í þátíð, þegar það
kemur til dóms. Rétt eins og þótt
einhver talaði nú illa um Dana-
kóng. En fyrir það mátti langafi
minn til dæmis eitt sinn flýja land
sem snarast, til þess að forðast
rasphúsvist.
Snöfurmannleg framganga
þeirra Þorsteins og Steingríms í
því að skuldbreyta verðtryggðum
skuldum til minna en þriggja ára
í löng verðtryggð lán en banna
verðtryggingu styttri lána og gefa
skammtímavexti frjálsa, mun
leiða ómælda vaxtablessun yfir
þennan fjármálasinnaða lýð, ís-
lendinga. Mikið munu þeir spara
í þeirri blíðutíð. Mikið eiga banka-
stjórar okkar eftir ólært í al-
mennri fjármálafræði. Að þeir
skuli vera með múður þegar slík
stjórnvizka er á ferð.
Það er talað um að oft hafi verið
þörf en nú nauðsyn að sameina
Útvegsbankann einhverjum öðrum
til hagræðingar. Búnaðarbankinn
vill hann ekki. Skyldi Hermanns-
banki vilja hann? Þá gæti hann
kannski „unnið sig útúr vandan-
um“ eins og það er kallað.
Okurfallítt
Það er sorglegur atburður þegar
einhver getur ekki borgað lengur
og fer á hausinn. Vegna skorts á
tekjum er það víst kallað.
Hafskipsmálið svonefnda hefur
borið ægishjálm yfir önnur mál á
síðustu vikum. Félagið er sagt
skulda æruverðugum Útvegsbank-
anum á 7. hundrað milljóna, auk
annarra skulda. Ular tungur segja,
að mikið af Útvegsbankaskuldinni
séu uppsafnaðir dráttarvextir og
þóknanir. Með öðrum orðum eitt-
hvað, sem er í ætt við þennan illa
okurgróða, sem allir eru að tala
um. Fallítt Hafskips verður þá
eiginlega hálfgert okurfallítt í hús-
byggjendastíl.
Hinir ungu og glæsilegu at-
hafnamenn, sem Hafskipi stýrðu,
hafa sýnt meiri sölumannshæfi-
leika en almennt gerist og gengur.
Margir fylgdust með því í andagt,
þegar þeir voru hérumbil búnir að
selja flestar íslenzkar kaupmanns-
sálir yfir til SÍS, sem kaupbæti
með fallíttskipum sínum. Manni
skildist, að kaupmenn teldu mestu
máli skipta fyrir sig, að lenda ekki
í óargagini „óskabarns þjóðarinn-
ar“. Þjóðin fylgdist spennt með því
Hvers vegna
Frá stjórn Kvenréttindafélags íslands
Morgunblaðinu hefur borist eftirfar-
andi greinargerð frá stjórn Kven-
réttindafélags íslands vegna greinar
Gunnars G. Schram, alþingismanns,
um jöfnun á skattbyrði hjóna, sem
birtist í Morgunblaðinu 21. nóvem-
bersl.
Vegna greinar Gunnars G.
Schram alþingismanns, „Jöfnun á
skattbyrði hjóna“, sem birtist í
Morgunblaðinu 21. nóvember sl.
vill stjórn Kvenréttindafélags fs-
lands (KRFÍ) taka fram eftirfar-
andi:
Fjárhagslegt sjálfstæði allra
einstaklinga án tillits til kynferðis
og hjúskaparstöðu er grundvallar-
atriði í þeirri viðleitni að ná jafn-
rétti kvenna og karla í þjóðfélag-
inu. Það hefur því verið stefna
KRFÍ um langan tíma að hver
einstaklingur greiði tekjuskatt af
sjálfsaflafé sínu. Þar með leggur
félagið áherslu á sérsköttun og
* hafnar alfarið öllum hugmyndum
um samsköttun hjóna og sambýlis-
fólks.
Við umræðu um tekjuskatt hlýt-
ur sú spurning að vakna hverjir
eigi að greiða hann. Eru það allir,
sem hafa aflað tekna á tekju-
skattstímabilinu eða á að miða við
eitthvað annað? Það er að segja,
hvernig á að ákvarða skatt-
greiðslueininguna. Hér er grund-
vallarspurningin hvort litið er á
tekjur einstaklinganna eða á tekj-
ur fjölskyldunnar sem stofn til
skattgreiðslu.
Sérsköttun — samsköttun
Það kallast sérsköttun ef sá
einstaklingur er skattlagður sem
teknanna aflar. Þessi skattlagn-
ingaraðferð var lögleidd hér á
landi 1978.
Hins vegar kallast það sam-
sköttun ef litið er á heimilið sem
skattlega einingu.
Hægt er að fara nokkrar leiðir
við samsköttun og verða hér
nefndar þær tvær aðferðir sem
annars vegar giltu hér á landi til
ársins 1978 og hins vegar sú aðferð
sem til stóð að taka upp árið 1977.
1 Tekjur hjóna (sambýlisfólks)
lagðar saman og þær skattlagð-
ar í einu lagi. Þetta er sú leið
sem farin var hér á landi fram
til ársins 1978 er lög nr. 40/1978
tóku gildi.
2. Tekjur hjóna (sambýlisfólks)
eru lagðar saman og síðan deilt
í þær með tveimur og þær skatt-
lagðar hjá hvoru hjóna fyrir
sig, án tillits til þess hvort aflar
teknanna (helmingarskipta-
regla).
Þegar frumvarp að nýjum
sérsköttun?
„Með hliðsjón af fram-
ansögðu telur stjórn
KRFI að með sérskött-
un náist það réttlæti
sem að er stefnt milli
einstaklinga og sambúð-
arfólks. Nota á barna-
bætur til að minnka
skattbyrði þeirra heim-
ila, þar sem framfærslu-
byrðin er þyngst og
möguleikinn til tekju-
öflunar er minni.“
skattalögum var lagt fram á
Alþingi á árinu 1977 var þetta
sú aðferð sem fara átti. Að
vandlega yfirveguðu máli hafn-
aði stjórn KRFÍ þessari leið
með þeim rökum að hugmyndir
af samsköttun hjóna ætti rætur
að rekja til verkaskiptingar þar
sem karlinn aflaði tekna en
konan starfaði eingöngu innan
veggja heimilisins.
Tölur hér á landi sýna að á
langflestum heimilum starfa báðir
aðilar utan heimilis. Á árinu 1983
voru um 80% kvenna á aldrinum
16 til 74 ára með einhverjar at-
vinnutekjur.
Barnabætur fyrir
allt barnafólk
Því verður ekki mótmælt að þeir
sem sérstaklega hafa fjárhagsleg-
an ávinning af helmingaskipta-
reglunni eru hjón (sambýlisfólk)
þar sem annar aðilinn aflar tekn-
anna, enda nýtist þá neðsta skatt-
þrepið að fullu.
„Á hvernig heimilum má í dag
gera ráð fyrir að sú verkaskipting
ríki, að annar aðilinn vinni utan
heimilis og afli tekna en hinn sinni
eingöngu heimilisstörfum? Það
eru annars vegar heimili þar sem
annar aðilinn er bundinn yfir
umönnun ungra barna. Slík heim-
ili eiga að njóta skattaafsláttar.
Hægt er að ná þeim afslætti með
því að greiða öllu barnafólki góðar
barnabætur."
Hins vegar eru heimili þar sem
annar aðilinn er mjög tekjuhár en
hinn tekjulaus. Sá hópur hefur
valið slíka verkaskiptingu á sínu
heimili og er það einkamál hvers
og eins. Fyrir það á ekki að veita
fólki skattaleg verðlaun, enda eru
heimilisstörf unnin á öllum heim-
ilum hvort sem þau eru unnin í
dagvinnu eða kvöld- og helgar-
vinnu.
Sú hætta er einnig fyrir hendi
ef tekjur annars aðila fara að hafa
áhrif á skattlagningu hins, vegna
þess að viðbótartekjur lenda í
hærri skattþrepum, að það hafi
letjandi áhrif á atvinnuþátttöku.
Þetta atriði hlýtur að teljast
óheppilegur fylgifiskur samskött-
unar.
Skattaálögur einstakl-
inga og hjóna ekki
sambærilegar
„Mörg önnur vandamál fylgja
samsköttunarleiðinni. Má þar
nefna að samsköttun er háð sam-
búð tveggja einstaklinga af gagn-
stæðu kyni. Margir fleiri en hjón
eða sambúðarfólk halda heimili
saman, má þar nefna mæðgur,
mæðgin, feðga, feðgin, systkini,
vinkonur, vini o.s.frv. svo ekki sé
minnst á einstæð foreldri með
börn sín. Erfitt er að finna rök sem
réttlæta slíka mismunun." Enda
er það einn af aðalgöllum sam-
sköttunarkerfisins að skattaálög-
ur einstaklinga og hjóna með sömu
tekjur eru ekki sambærilegar.
Kostir sérsköttunar
Eins og áður kom fram kallast
það sérsköttun ef sá einstaklingur
er skattlagður sem teknanna aflar.
Er það talið einn af aðalkostum
sérsköttunar að samræmi næst
milli skattlagningar hvors hjóna
um sig og einstaklinga. Sérskött-
unin hvetur einnig maka til að
skipta með sér tekjuöflun.
Stjórn KRFl fagnaði því lögum
nr. 40/1978 um tekju- og eigna-
skatt en með þeim var lögleitt að
tekjur skyldu sérskattaðar við