Morgunblaðið - 14.12.1985, Blaðsíða 68

68
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR14. DESEMBER1985
Aldarminning:
Jön Hannesson
í Deildartungu
Hinn 15. desember 1985 verða
liðin eitt hundrað ár frá fæðingu
Jóns Hannessonar bónda í Deild-
artungu. Hann var í mörg ár einn
áhrifamesti maður í Borgarfjarð-
arhéraði í félags- og atvinnumál-
um.
Jón Hannesson fæddist í Deild-
artungu í Reykholtsdal og voru
foreldrar hans hjónin Hannes
hreppstjóri Magnússon og Vigdís
Jónsdóttir. Ættir þeirra hjóna
voru styrkar og merkar í Borgar-
firði. Þau hjónin eignuðust 11 börn
en 5 þeirra dóu í æsku. Jón var
yngstur og ólst upp með 5 systrum
sínum.
Jón missti föður sinn þegar hann
var á átjánda ári, en þá var hann
í gagnfræðaskólanum á Akureyri.
Jón hélt þá heim til móður sinnar,
þar sem hann tók við bústjórn.
Síðar gaf hann sér tóm til frekara
skólanáms og varð búfræðingur
frá Hvanneyri 1909.
Heimilið í Deildartungu
Árið 1913 tók Jón að fullu við
búi í Deildartungu. Það ár kvænt-
ist hann Sigurbjörgu Björnsdóttur
bónda á Brekku f Víðimýrarsókn.
Hún var orðlögð merkis- og gáfu-
kona. Þau hjón bjuggu við mikla
rausn og virðingu i Deildartungu
í fjóra áratugi. Þau eignuðust níu
börn, og lifðu sjö þeirra föður sinn.
Tveir synir, Björn og Andrés, tóku
við búinu í Deildartungu. Jón varð
skammlífur eftir að hann lét af
búskap, lést 12. júlí 1953, á 68.
aldursári.
Búskapur Jóns í Deildartungu
var stór i sniðum en jafnframt var
hann mikill áhugamaður um
jarðabætur. Hann vildi láta hverja
einustu þúfu hverfa úr öllum tún-
um Borgarfjarðar. Hann vildi
rækta búfé til aukinna afurða.
Honum var einnig ljóst að bætt
fóðrun búpenings hlaut að verða
jafnhliða ræktun hans. f samræmi
við þetta reið hann sjálfur á vaðið,
og þegar sumarið 1913 lét hann
plægja spildur í þýfðum móa
meðfram Reykjadalsá, undan beit-
arhúsunum í Deildartungu og
ræktaði þar tún. Var það nýmæli
að fóðra sauðfé á töðu á þessum
tíma og er ekki kunnugt um að
annar bóndi hafi orðið á undan
Jóni í því efni. Þegar búskapur
Jóns stóð með mestum blóma voru
i Deildartungu um 700 ær, 20 kýr
og 80—100 hross. Hann stóð oft í
miklum framkvæmdum í ræktun
og húsabótum. Hann lagði i erfiða
og dýra hitaveitu úr Deildartungu-
hver, sem tókst þó um síðir. Jón
var alla tíð hjúasæll og lýsir það
honum og heimilinu í Deildar-
tungu betur en mörg orð. Jón var
gamansamur, broshýr og
skemmtilegur í samræðum, jafnt
við kunnuga sem ókunnuga, en
nokkuð svarkaldur ef svo bar
undir. Alla tíð var hann fullur af
áhuga á nýjungum sem hann taldi
að gætu komið að gagni. Jón hafði
góðan arð af búi sínu og fjármála-
gifta fylgdi honum jafnan. Hann
var sæmdur heiðursverðlaunum
Kristjáns konungs IX og riddara-
krossi Fálkaorðunnar.
Séra Einar Guðnason prófastur
í Reykholti, sem var nákunnugur
Jóni í Deildartungu, ritaði minn-
ingargrein um hann látinn. Hann
lýsti þar meðal annars heimili
þeirra Sigurbjargar þannig: „í
Deildartungu unnu allir með ró
og festu og gleði, því vannst svo
vel. Þetta gekk allt saman svo
auðveldlega þar sem Jón og Sigur-
björg kona hans veittu forsjá.
íbúðarhúsið var ekki mjög stórt,
miðað við þann fjölda sem þar
dvaldi löngum, þó fann enginn til
þrengsla. Andi heimilisins var
slíkur að þar var alltaf rúmt.“ Og
séra Einar heldur áfram: „Börnin
voru mörg eins og ég áður sagði.
En þó gátu þau hjónin bætt drjúg-
um við. — Hvert sumar var þar
hópur barna er nutu þroskandi
áhrifa sveitalífsins og velviljaðrar,
næstum föður- og móðurforsjár
húsráðenda. Aldrei sá ég Jón heit-
inn mæta svo barni að ekki birti
yfir svip hans og mildi skini hon-
um úr augum. Verður mér sá þátt-
ur persónuleika hans minnisstæð-
astur og kærastur. Sál þess manns
sér vel til vegar, sem skilur barns-
hugann, barnseðlið."
Félagsmálafrömuður
Jón Hannesson ólst upp í Deild-
artungu, þar sem fagurt hérað
blasir við augum. Atorka og festa
voru gildir þættir í skapgerð hans,
og munu þeir hafa komið fram
strax á uppvaxtarárunum.
Á þeim árum var öld frelsis og
framfara að ganga í garð, og bauð
hann ungan velkominn til starfa.
í Deildartungu voru í mörg ár
haldnir helstu mannfundir héraðs-
ins. Um skeið starfaði Góðtempl-
arareglan í Reykholtsdal — heim-
ili hennar var í Deildartungu. Jón
og systur hans urðu brautryðjend-
ur um stofnun ungmennafélags í
Reykholtsdal, og brátt varð hann
einn af forvígismönnum ung-
mennafélaganna í Borgarfirði, og
síðan atkvæðamaður um sam-
vinnumál í verslun og landbúnaði.
Þá tók hann snemma við forystu
í hreppsmálum Reykdæla. Hann
var lengi bæði oddviti sveitar-
stjórnar og sýslunefndarmaður, og
vann hann að þeim störfum með
áhuga og þeirri atorku sem honum
var lagið. Skilningur hans á því,
sem horfði til bóta, var glöggur,
og sérstaklega var honum ljóst að
umbætur í samgöngumálum voru
lykill að velmegun bænda. Hann
vann að stofnun hf. Skallagríms,
sem stofnað var til þess að annast
skipasamgöngur á milli Borgar-
ness, Akraness og Reykjavíkur. f
því félagi var hann hluthafi og
endurskoðandi alla tíð.
Skólamál
Skóiamálin í héraði voru mikið
áhugamál Jóns Hannessonar.
Hann stóð í fylkingarbrjósti þeirra
manna sem keyptu og ráku Hvítár-
bakkaskólann í ellefu ár, eftir að
Sigurður Þórólfsson skólastjóri
hætti störfum og seldi skólahús
og búnað. Skólinn fluttist síðan
að Reykholti 1931.
Þórir Steinþórsson skólastjóri
lýsti þætti Jóns í því máli m.a.
þannig í minningargrein um hann
látinn: „Þegar Hvítárbakkaskóli
var fluttur að Reykholti lenti það
að mestu leyti í hans hlut og
Andrésar í Síðumúla að sjá um
byggingaframkvæmdir í Reykholti
og útveganir á öllu sem til þess
þurfti, bæði fé og efni. Hefði það
verið ærið verk, þó ekki væri
ólaunað hjáverkastarf, því þó mjög
myndarlega væri lagt fé til skóla-
byggingarinnar af sýslufélögun-
um, Ungmennasambandi Borgar-
fjarðar og einstaklingum í hérað-
inu, skorti þó mikið á að það nægði
til að greiða þann helming stofn-
kostnaðar, sem héraðinu var þá
ætlað að greiða. Hvíldu því all-
miklar skuldir á skólanum í byrj-
un, og kom sér þá vel að fáir áttu
auðveldara með að afla lánsfjár
en Jón Hannesson, sökum þess
trausts sem allir, er kynni höfðu
af honum, báru til hans. Var al-
þekkt að loforð hans öll voru
óbrigðul."
„Allt reikningshald fyrir skól-
ann hafði Jón Hannesson á hendi
þá og lengi síðan, og átti hann því
mestan þátt í því hvernig gekk að
byggja upp fjárhagslegt öryggi
hans.“
Þá lét Jón sér mjög annt um
bændaskólann á Hvanneyri, þar
sem hann ungur stundaði nám, og
var hann um margra ára skeið
tilsjónarmaður Hvanneyrarskól-
ans og prófdómari við burtfarar-
próf nemenda þaðan.
Samvinnumál
Annar þáttur í félagsmálum
Borgfirðinga, sem Jón Hannesson
hafði mikil skipti af, voru verslun-
armál þeirra. Á meðan Mýra- og
Borgarfjarðarsýsla voru aðilar að
Sláturfélagi Suðurlands, en það
var stofnað 1906, var Jóij fulltrúi
á aðalfundum þess. Hann sat í
stjórn Sláturfélags Borgfirðinga,
meðan það starfaði eða þar til það
sameinaðist Kaupfélagi Borgfirð-
inga. Hann var lengi endurskoð-
andi kaupfélagsins en í stjórn þess
var hann kjörinn 1931 og sat þar
til dauðadags, síðustu 9 árin sem
formaður. Um störf Jóns á þessum
vettvangi sagði Guðmundur Jóns-
son á Hvítárbakka, sem var ná-
kunnugur þessum málum, m.a. í
minningargrein um hann.
„í starfi sínu fyrir kaupfélagið
— eins og í öllum öðrum störfum
sínum — lagði Jón áherslu á að
treysta aðstöðuna og byggja upp
innan frá í stað þess að berast á
út á við. Hann var alltaf umbóta-
maður, framfarasinnaður, hrað-
fara eða hægfara eftir ástæðum.
Hann hafði mikinn áhuga fyrir að
færa samvinnustarfið út til nýrra
starfsgreina, var annt um iðnað
sem byggðist á framleiðsluvörun-
um og vildi láta gera miklar kröfur
til vöruvöndunar. Hann hafði af-
burða greind til þess að skilja og
setja sig inn í hverskonar við-
fangsefni, ágæta stærðfræðihæfi-
leika og hafði unun af að láta
hugann glíma við erfiðar úrlausn-
ir. Þessir hæfileikar komu honum
ekki síst að notum í endurskoðun-
arstarfinu, en þar lögðu þeir Davíð
á Arnbjargarlæk, sem í mörg ár
voru samstarfsmenn við það, fram
margar tillögur til úrbóta á að-
steðjandi vandamálum félagsins.
Má segja að ekki hafi verið ráð
ráðin innan KB í starfstíð Jóns
þar, nema með vitund hans og
vilja.“
Árið 1940 gengust garðyrkju-
bændur fyrir stofnun Sölufélags
garðyrkjumanna í Reykjavík. Var
Jón einn af hvatamönnum þessa
félags og var kjörinn formaður
þess og gegndi því starfi i 8 ár.
Þar eins og annars staðar reyndi
á forystuhæfileika hans og útsjón-
arsemi sem svo margir nutu góðs
af síðar.
Þegar afurðasölulögin voru sett
1940 var Jón tilnefndur í mjólkur-
verðlagsnefnd, og þegar Mjólkur-
samsalan var gerð að samvinnufé-
lagi var Jón tilnefndur í stjórn
hennar af Mjólkursamlagi Borg-
firðinga. Sat hann þar um langa
hríð.
Um mæðiveiki og átök
við erfiðleika
Jón Hannesson var alla tíð
framsækinn í búskap, og var engu
líkara en að andbyr og erfiðleikar
efldu hann til átaka. Undanhald
var honum aldrei að skapi. Árið
1918 var mikið kalár í Borgarfirði
og því lítil grasspretta á valllendi.
Þeir bændur, sem ekki áttu því
meiri fyrningar eða brokflóa til
fjalla, þar sem hægt var að heyja,
urðu því að fækka fé sínu að mun.
Þetta sumar sá Jón fram á að
geta ekki aflað nægilegra heyja í
Deildartungu. Þá brá hann á það
ráð að fá lánaðar slægjur frammi
á fjalli í landi Sveinatungu í Norð-
urárdal, brok- og ljósastararflóa.
Þar aflaði Jón heyja handa 200 ám
og bjargaði þeim frá niðurskurði.
Þeir sem þekkja hvernig heyskap-
arvinnu og samgöngum var þá
háttað, renna grun í hvílíkt erfiði
og amstur þessi heyskapur hefur
kostað.
Haustið 1933 gekkst ríkisstjórn
Islands fyrir því að flytja til lands-
ins karakúlfé, þar sem erlendir
sérfræðingar héldu því fram að
skinnasala af unglömbum af þessu
fjárkyni væri margfalt ábatasam-
ari en dilkasala.
Einn hrútur úr þessum útlenda
fjárhópi var fenginn að Sturlu-
reykjum og síðar að Deildartungu.
Næstu ár fór að bera á áður
óþekktum sjúkdómi í fé nokkurra
bænda í Reykholtsdal, og varð
tjónið af hans völdum einna mest
í Deildartungu, enda fjárbú þar
einna stærst og þar var sjúk-
dómurinn rannsakaður í byrjun.
Þess vegna hlaut þessi veiki,
mæðiveikin, um hríð nafnið Deild-
artunguveikin eða borgfirska
mæðin. Næstu árin drápust víða úr
veikinni 30—40% fjárinsárlega.
r

Núer
tækifæri
• • •
Ný snið — ný efni og litir
V
KAPUSALAN
BORGARTÚNI 22
sími 23509 Næg bílastæði
KÁPUSALAN AKUREYRI
HAFNARSTRÆTI 88
SIMI 96-25250
Á myndinni eru nánir samstarfsmenn Jóns og eru i henni talið frá vinstri:
Jón í Deildartungu, Andrés í Síðumúla, Andrés á Gilsbakka og Sverrir {
Hvammi.