Morgunblaðið - 14.12.1985, Blaðsíða 43

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR14. DESEMBER 1985
43
Geir Hallgrímsson, utanríkisráðherra:
Óskhyggjan ein má
ekki ráða ferðinni
Setningarræða Geirs Hallgrímsson-
ar utanríkisráftherra, heiftursforseta
ráfts Atlantshafsbandalagsins, á ráft-
herrafundi í Briissel 12. desember
1985.
Mér er sérstök ánægja og heiður gerður
að fá hér tækifæri til að hefja umræðu
á þessum ráðherrafundi Atlantshafs-
ráðsins.
Ár er nú liðið síðan Carrington lávarð-
ur tók til starfa sem framkvæmdastjóri.
Með þessum fundi hefst annað árið, sem
þér, hr. framkvæmdastjóri, stjórnið ráð-
herrafundum bandalagsins. Þér hafið
tekið starf yðar föstum tökum frá byrjun
eftir mikið annríki þegar í upphafi. Á
einu ári hafið þér stjórnað fleiri ráð-
herrafundum, þar með talinn ríkisodd-
vitafundur, en venjulega eru haldnir ár
hvert. Ég er a.m.k. farinn að venja komur
mínar hingað til Evere mánaðarlega að
því er virðist. Við óskum yður velfarnaðar
í margþættum störfum fyrir hönd okkar
allra í Átlantshafsbandalaginu.
Besti kosturinn
Fyrir fáar þjóðir skiptir samstarfið
innan Atlantshafsbandalagsins meiru en
hina íslensku. Lega lands míns veldur
því, að við lítum á samstarf ríkjanna
beggja vegna Atlantshafs, sem hinn
besta kost. Þyrftum við að velja á milli
þjóðanna í Vestur-Evrópu og Norður-
Ameríku, þegar hugað er að því að
tryggja öryggi okkar, stæðum við frammi
fyrir kostum, sem báðir væru vondir. í
þessu felst ekki vantraust á bandamenn
okkar hvorki austan hafs eða vestan,
heldur ótrú og óbeit á því að Atlantshafið
sé hyldýpi á milli þjóða, sem stefna að
sameiginlegu markmiði, að tryggja lýð-
ræði, mannréttindi og frið með frelsi.
íslendingar eru eina þjóðin í okkar
ágæta bandalagi, sem ekki ræður yfir
eigin herafla. Við gerðumst stofnaðilar
að bandalaginu og síðan tryggðum við
varnir okkar tveimur árum síðar með
tvíhliða samningi við Bandaríkin. Þessi
tilhögun hefur löngum valdið pólitískum
deilum meðal íslendinga, en mér er
ánægja að skýra frá því, að meiri sam-
staða er um þessa meginstefnu nú en
nokkru sinni síðan 1949. Og við viljum
ekki aðeins vera virkir í pólitísku sam-
starfi á vettvangi bandalagsins heldur
viljum við og taka þátt í hernaðarlega
samstarfinu eftir því sem geta okkar
leyfir til þess að gera okkur betri grein
fyrir hvað til friðar okkar heyrir.
íslendingar átta sig á því eins og aðrir
frelsisunnandi menn, að samstarf þjóða
okkar innan þessa bandalags er meira
virði en sú óvissa, sem af því mundi leiða
að takast einn á við vandann í öryggis-
málum. Fáir eru þess umkomnir að
standa einir.
Vandinn er óneitanlega mikill. Tækni-
framfarir og aukinn vígbúnaður hafa til
dæmis breytt hafinu, sem sameinar
okkur, í athafnasvæði sovéska flotans.
Með hverju árinu sem líður sjáum við
fleiri og fleiri vígdreka frá Sovétríkjun-
um í hafinu. Okkur er ljóst, að þeim er
ekki haldið úti nema til þess að minna á
vald þeirra og efla áhrif þeirra umfram
eðlilega öryggishagsmuni.
Nýtt tímabil
Þegar við hefjum nú reglubundinn
desemberfund utanríkisráðherra Atl-
antshafsbandalagsríkjanna í Brussel er
það í þriðja skiptið á tæpum tveim mán-
uðum sem við hittumst. Við metum allir
áreiðanlega mikils þau samráð, sem fram
hafa farið okkar á milli, og fögnum bættu
andrúmslofti og horfum í alþjóðamálum.
Ástand og horfur hafa vissulega breyst
til batnaðar frá því við hittumst hér í
Brussel í desember í fyrra. Ástæða er
því til að reyna að átta sig á, hvað veldur
þeirri jákvæðu þróun um leið og við
gerum okkur grein fyrir, hvað framundan
er.
Á því liggur lítill vafi að Sovétríkin
gengu frá samningaborðinu á sínum tíma
í þeim tilgangi að koma í veg fyrir fram-
kvæmd tvíþættrar samþykktar Atlants-
hafsbandalagsins 1979. Nota skyldi tím-
ann og frelsið á Vesturlöndum til þess
að hafa áhrif á almenningsálitið og knýja
stjórnvöld þar til að stöðva framkvæmd
tvíþættu samþykktarinnar. Það er fyrst
þegar ljóst er, að almenningur og stjórn-
völd á Vesturlöndum haggast ekki, að
Sovétríkin setjast aftur að samninga-
borðinu. Og hvað sem annars má segja
um geimvarnarfrumkvæði Bandaríkj-
anna ber heldur ekki að vanmeta þátt
þess í því að viðræður stórveldanna hóf-
ust á ný.
Við stöndum að öllum líkindum í upp-
hafi nýs tímabils, betra tímabils vonandi,
í samskiptum austurs og vesturs, sem
leiðir til betri samvinnu og stöðugri milli
þjóðanna í sitt hvorum hópnum.
Það leikur enginn vafi á því, að þessi
jákvæða þróun, sem bendir til betri
samskipta í framtíðinni, er árangur af
stefnufestu bandalagsins, sem byggir í
höfuðatriðum á Harmel-skýrslunni frá
1967. Pólitísk samstaða og nægjanlega
styrkur herafli eins og ákveðinn var með
yfirlýsingu okkar í Washington fyrir einu
og hálfu ári, hefur leitt til þess, að and-
rúmsloftið hefur batnað.
Markmið Sovétmanna
hin sömu
Nýju leiðtogarnir í Kreml hafa aftur
á móti ekki breytt um sína grundvallar-
stefnu, þeir reyna enn að rjúfa samstöðu
Vesturlanda. Þó að við fögnum því, að
nokkur árangur hefur náðst nýlega í því
að koma á beinum samningaviðræðum
milli austurs og vesturs, sérstaklega milli
risaveldanna, sem ákveðið hafa að hraða
afvopnunarviðræðunum í Genf, þá skul-
um við ekki gleyma því, að markmið
Sovétmanna eru enn þau sömu.
En okkur á að vera betur ljóst en flest-
um öðrum að ágreiningsmálin eru mörg
og ekki er auðvelt að leiða þau til lykta.
óskhyggjan ein má ekki ráða ferðinni.
Enn er barist í Afganistan. Stríðið þar
hefur staðið í sex ár eða jafnlangan tíma
og seinni heimsstyrjöldin, og Sovétríkin
sýnast fremur herða stríðsreksturinn en
draga úr honum. Við getum ekki horft
fram hjá þeirri staðreynd, þótt við eygj-
um nýtt samvinnuskeið milli austurs og
vesturs.
Enn stendur múr um álfu okkar, Evr-
ópu, þvera, múr, sem sviptir menn ferða-
frelsi og skilur á milli landa, þar sem
mannréttindi eru virt og þar sem þau eru
fótum troðin. Við getum heldur ekki horft
fram hjá þeirri staðreynd, þegar við leit-
umst við að bæta sambúð austurs og
vesturs.
Væntanlegir fundir leiðtoga Banda-
ríkjanna og Sovétríkjanna á árunum 1986
og 1987 eiga eftir að setja svip á allar
umræður um alþjóðamál á næstu mánuð-
um og árum. Framvindan að þessu leyti
mun einnig ráða miklu um sameiginlegar
niðurstöður okkar hér i Atlantshafsráð-
inu. Þess verður vænst, að ný skref verði
stigin og samningar takist um takmörk-
un vígbúnaðar og afvopnun.
Prófraun fyrir lýðræðið
Við skulum gera okkur grein fyrir því
að óþreyjan hér á Vesturlöndum verður
mikil, en hún á ekki eftir að setja neinn
svip á umræður í Sovétríkjunum þar sem
stjórnarherrarnir ráða því, sem sagt er
og skrifað. Og jafnvíst er að sovésk yfir-
völd hafa hins vegar ekki gefið upp von-
ina að hafa þau áhrif á almenningsálitið
á Vesturlöndum sér í vil, að þau þurfi
ekki að ganga til samninga um afvopnun
eða nái samningum er tryggi þeim yfir-
burði án viðunandi eftirlits.
Vestræn ríki verða að leita samþykkis
þjóða sinna fyrir öllum fjárveitingum til
vígbúnaðar og þar af leiðandi nauðsyn-
legri skattheimtu. Vestrænar þjóðir
verða að ræða opinskátt um herskyldu,
fjölda í her og tegund vopnabúnaðar.
Éngu þessu er til að dreifa í lokuðum
þjóðfélögum Austantjalds ríkjanna. Þess
vegna er samprófun og traust eftirlit
með efndum samninga vestrænum ríkj-
um lífsnauðsyn, ef eyða á tortryggni og
skapa traust.
Frelsi okkar opnu þjóðfélaga verður
notað eða réttara sagt misnotað til að
þrýsta á stjórnendur þeirra til að sætta
sig við óraunhæfa samninga. Reynt verð-
ur að nýta þá staðreynd, að menn á
Vesturlöndum vilja að vonirnar um frið-
samlegan heim rætist og það fljótt.
Reikna verður með, að fái væntingarnar
ekki útrás á hinum sameiginlega við-
ræðuvettvangi austurs og vesturs mun
þrýstingurinn beinast að ríkisstjórnum
og þjóðþingum lýðræðisríkjanna.
Þá prófraun verður lýðræðið að stand-
ast. Reynslan sýnir okkur, að því aðeins
getum við haft áhrif á stjórnarherrana
i Kreml, að við stöndum fast saman um
það, sem við höfum ákveðið og viljum
að nái fram að ganga.
Reynsla sögunnar
Sú freisting er til staðar í lýðræðisríki,
að stjórnmálaflokkar vinni sér það til
skammtíma fylgis að gera utanríkis- og
sjálfstæðismál þjóðar sinnar að bitbeini.
í mörgum landa Atlantshafsbandalags-
ins hefur slíkt því miður komið fyrir og
miðast þá afstaða flokka fremur við aðild
að stjórn eða stjórnarandstöðu en efni
málsins. Menn sakna þess tíma, þegar
áhersla var lögð á samstöðu lýðræðis-
flokka í utanríkismálum, hvað sem liði
ágreiningi að öðru leyti.
Hitt ber okkur jafnframt að skilja að
þó ógnarjafnvægi kjarnavopna hafi ef til
vill átt mestan þátt í að vernda friðinn
í okkar heimshluta í nær fjóra áratugi,
þá tekur á taugarnar að búa við það, og
tímaspursmál, hve lengi það helst. Því
ber vissulega að rannsaka aðrar leiðir
en ógnarjafnvægið, leiðir sem til þess eru
fallnar að koma í veg fyrir að ríki komi
fram vilja sínum með valdbeitingu.
Um leið og við fögnum því af einlægni
að nýtt tímabil sé að hefjast, er með öllu
ástæðulaust fyrir okkur, sem byggjum
ákvarðanir okkar á reynslu sögunnar að
gleyma því, sem hún hefur kennt okkur.
Það er sagan, sem segir fámennri og
vopnlausri þjóð eins og hinni íslensku,
að ekki sé skynsamlegt að afsala sér
þeirri vernd, sem felst í aðild að Atlants-
hafsbandalaginu. Það er sagan, sem
kennir okkur öllum, að þá er hættan
mest þegar andvaraleysið og óskhyggjan
nær yfirhöndinni.
Við verðum að gera ráð fyrir, að mark-
miðið hjá viðmælenda okkar eða and-
stæðingi sé hið sama og jafnan áður, að
deila og drottna. Hann vill að Atlants-
hafið verði sannkallað hyldýpi í banda-
lagi okkar. Gegn því verðum við að berj-
ast. Það eru ekki aðeins hagsmunir hinn-
ar fámennu og vopnlausu íslensku þjóðar,
að Norður-Atlantshafið sameini okkur
en sundri okkur ekki. Það eru hagsmunir
okkar allra.
Ég vona, að fundur sá, sem nú er að
hefjast, muni enn einu sinni staðfesta
þann ásetning okkar og vilja, að standa
þétt saman bæði í blíðu og stríðu.
Frá setningarfundi Atlantshafsríðsins á fimmtudag. Carrington lávarður, framkvæmdastjóri Atlantshafsbandalagsins, og Geir Hallgríms-
son, utanríkisráðherra, í forsetasæti.