Morgunblaðið - 14.12.1985, Blaðsíða 46

46
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR14. DESEMBER1985
• •
Onnur umræða um fjárlagafrumvarpið:
Útgjöld tíl velferðarmála
aukast, en verðmætasköp-
un þjóðarinnar minnkar
UMRÆÐA um fjárlagafrumvarpið fór fram í sameinuöu þingi í gær og lauk
um kvöldmatarleytið. Fyrirhugaður er fundur fyrir hádegi í dag, þar sem
greidd verða atkvæði um það hvort frumvarpinu verður vísað til þriöju um-
ræðu, eins og stjórnarliðar leggja til, eða afgreiðslu þess frestað að sinni, eins
og stjórnarandstaöan leggur til.
Lárus Jónsson, formaður fjárveit-
inganefndar, (S-NE.) fylgdi frum-
varpinu úr hlaði við aðra umræðu
og gerði grein fyrir þeim breyting-
um, sem það hefur tekið í meðförum
nefndarinnar, en frá þeim var skýrt
hér í blaðinu í gær. Hann upplýsti,
að nefndinni hefðu borist á fimmta
hundrað bókuð erindi af margvís-
legum toga. í þessum erindum er
farið fram á fjárveitingar, sem
myndu hækka útgjöld fjárlaga-
frumvarpsins um a.m.k. tæpa tvo
milljarða króna, ef samþykktar
yrðu.
Pálmi nefndi, að það væru eink-
um þrír þættir sem réðu þeim
auknu erfiðleikum sem nú væri við
að fást í fjármálum ríkisins. í
fyrsta lagi áföll þjóðarbúsins, sem
hófust á miðju ári 1982 með minnk-
andi þjóðarframleiðslu og þjóðar-
tekjum. í öðru lagi útgjöld ríkisins
og þjóðarbúsins umfram efni á
ýmsum tímum, sem leitt hafa til
sívaxandi greiðslubyrði vegna
vaxta og afborgana. í þriðja lagi
sú pólitíska stefna, sem borin hefur
verið upp af ýmsum ríkisstjórnum
og Alþingi í langan tíma, að koma
hér upp þjónustukerfi á vegum hins
opinbera, velferðarkerfi, sem líkist
því sem best gerist hjá hinum
auðugustu þjóðum.
í sambandi við annað atriðið
benti Pálmi á, að brúttó-útgjöld
ríkissjóðs vegna vaxta og afborgana
á næsta ári væru áætluð 7.184
millj. kr. Að vísu væri áætlað að á
móti kæmu innheimtir vextir og
afborganir, sem næmu 4,7 milljörð-
um kr. „Eigi að síður," sagði hann,
„er ljóst að fjármagnsútgjöld eiga
nú orðið veigamikinn þátt í þeim
erfiðleikum sem við er að fást,
þegar ná skal endum saman í ríkis-
búskapnum.“
Pálmi Jónsson fjallaði síðan ýt-
arlega um vanda velferðarkerfisins,
sem felst í því að útgjöld til mennta-
mála, menningarmála, heilbrigðis-
mála, tryggingarmála og félags-
mála aukast sem hlutfall af ríkisút-
gjöldum með ári hverju, án þess
að verðmætasköpun í þjóðfélaginu,
sem er undirstaða kerfisins, aukist.
Þvert á móti hefur dregið úr henni.
Kvað hann þetta skapa mjög alvar-
Guðmundur H. Garðarsson:
„Eftir tveggja ára
kvóta er fískvinnslan
að klára eigið fé“
GUÐMUNDUR H. Garðarsson
(S-Rvk.) lýsti yfir andstöðu við frum-
varp ríkisstjórnarinnar um stjórnun
fiskveiða við aðra umræðu í neöri
deild Alþingis á fimmtudag.
„Ég er einn þeirra sjálfstæðis-
manna, sem eru þeirrar skoðunar
að stjórnun fiskveiða á íslandi sé
best ef hún er í höndum útgerðar-
manna og sjómanna, og þeir njóti
ráðgjafar fiskifræðinga," sagði
Guðmundur, „en við viljum ekki að
þessu sé miðstýrt með þeim hætti,
sem frv. gerir ráð fyrir, af innisetu-
mönnum eða stjórnmálamönnum."
Guðmundur minnti á, að þegar
kvótafyrirkomulag var tekið upp
fyrir tveimur árum, þá hefði hann
lýst því yfir í mörgum ræðum að
hann væri ósammála þeirri heildar-
stefnu sem í því fælist, þ.e. miðstýr-
ingunni. Hann hefði greitt atkvæði
gegn kvótakerfinu og hefði ekki
breytt um afstöðu nú.
Þingmaðurinn kvaðst einnig vilja
vekja athygli á tveimur öðrum
atriðum. í fyrsta lagi áhrifum
kvótakerfisins á sjávarútveg í heild,
sem hann hefði varað við á sínum
tíma. í því sambandi vitnaði hann
í nýleg ummæli forráðamanna í
fiskvinnslu, að atvinnugreinin
stæði frammi fyrir svo brýnum
vanda að nú þegar yrði að hefjast
handa um að bæta rekstrarskilyrði
hennar. Kvað hann samtök fisk-
vinnslunnar ætla að nú væri 8-9%
tap á frystingu og tap hefði einnig
verið á söltun á þessu ári. „Eftir
tveggja ára kvóta er fiskvinnslan
að klára eigið fé,“ sagði þingmaður-
inn. „Það er sem sagt komið á
daginn sem ég spáði, að með þessu
fyrirkomulagi og þeirri stefnu sem
mörkuð var á þeim tíma þyrfti að
eiga sér stað mikil eignafærsla á
milli stofnana og sjóða, þ.e. frá
einkaðilum og til opinberra sjóða.
Nú er svo komið að eigið fé í þessum
Guðmundur H. Garðarsson
fyrirtækjum er að komast niður í
núllið."
Hitt atriðið, sem Guðmundur H.
Garðarsson nefndi, var hlutur karf-
ans í kvótakerfinu. Hann benti á,
að i nefndaráliti meirihluta sjávar-
útvegsnefndar er gert ráð fyrir því
að karfakvótinn geti verið á bilinu
100-110 þúsund tonn. Hins vegar
leggi fiskifræðingar Hafrannsókn-
arstofnunar til að hámarksafli
karfa verði 85 þús. tonn á árinu
1986. „Þetta er mat fiskifræðinga,"
sagði þingmaðurinn. „Nú er ég ekki
að halda því fram að það þurfi
endilega að vera rétt. En því miður
eftir samtali mínu við sjómenn og
skipstjóra hér á þessu svæði óttast
ég að þetta sé rétt og hugsanlega
sé ástandið enn verra. Það þýðir
að fyrir fiskvinnsluna hér í Reykja-
vík og í Hafnarfirði, þ.e. hjá þeim
fyrirtækjum sem eru háð karfan-
um, verður að grípa til annarra
aðgerða, sem fela þá auðvitað í sér
að það verður að færa til hjá öðrum
tegundum til þessarar vinnslu ef
hún á að standast."
legan vanda, sem takast yrði á við
af fullri alvöru.
í umræðu sinni um vanda vel-
ferðarkerfisins tók Pálmi dæmi af
fjárveitingum til málefna fatlaðra
og til námsmanna. Um fyrri mála-
flokkinn sagði hann, að þar væri
um mikilvæga og viðkvæma félags-
lega þjónustu að ræða. Frá og með
1981-1985 hefðu framlög til þessa
málaflokks nálega þrefaldast að
raungildi. f fjárlagafrumvarpinu
nú væri gert ráð fyrir að þau ykjust
enn um 20% að raungildi. Hann
spurði hvort menn vildu að útgjöld-
in héldu áfram að aukast með sama
hætti. „Og hvað annað á þá að víkja
eða hvar ætlum við að afla tekna?"
spurði hann.
Hitt atriðið, sem Pálmi nefndi,
var fjárveitingin til Lánasjóðs ís-
lenskra námsmanna: „Árið 1982
námu lánveitingar til sjóðsins um
200 millj. kr. Sú tala hækkaði um
um 236 millj. kr. eða 118% á árinu
1983 og varð því 436 millj. kr. Árið
1984 námu lánveitingar 635 millj.
kr. og hækkuðu því um 45,6%. Á
þessu ári segja áreiðanlegar heim-
ildir að til lánveitinga muni renna
1 milljarður og 98 millj. kr., og er
það hækkun um 463 milljónir króna
eða 72,9% milli ára. Á árunum 1982
til 1985 hækka því lánveitingar
sjóðsins um 450% en á sama tíma
hækkar framfærsluvísitala u.þ.b.
um 215%. Lánveitingar til sjóðsins
hafa því hækkað um 75% að raun-
gildi á undanförnum árum.“
„Ég hef lýst áhyggjum mínum
með útþenslu hins félagslega kerf-
is,“ sagði formaður fjárveitingar-
nefndar. „Ef við viljum vernda
þetta kerfi, vöxt þess og viðgang
með líkum hætti og gerst hefur á
síðustu árum, þá verðum við að
gera okkur grein fyrir því að eitt-
hvað verður að þoka í útgjöldum
ríkisins og það er einmitt það sem
gerst hefur síðustu árin. Við höfum
nú dregið saman útgjöld ríkisins til
flestra greina verklegra fram-
kvæmda svo mjög að þar verður
ekki lengra gengið. Það er einnig
skoðun mín að við getum ekki
gengið til fjárlagaafgreiðslu að ári
liðnu undir sambærilegum kring-
umstæðum hvað þessa málaflokka
snertir eins og við höfum neyðst til
að gera nú. Það getur ekki gengið
ár eftir ár.“
Ríkisútgjöld hafa
ekki dregist saman
Geir Gunnarsson (Abl.-Rn.) hafði
framsögu fyrir áliti minnihluta
fjárveitinganefnar, sem leggur til
að afgreiðslu frumvarpsins verði
frestað að sinni og nefndinni falið
að taka það til gagngerrar endur-
skoðunar með þvi markmiði að
afgreidd verði hallalaus fjárlög.
Geir vakti athygli á þeim breyt-
ingum, sem gerðar hafa verið á
frumvarpinu að forgöngu ríkis-
stjórnarinnar, og sagði að fyrri
fjárlagaumræða hefði af hálfu
fjármálaráðherra verið byggð á
alröngum forsendum. Kvaðst hann
þá hafa lýst því yfir að frumvarpið
væri ekki nothæfur grundvöllur til
raunverulegrar umræðu um fyrir-
ætlanir ríkisstjórnarinnar, en
fjármálaráðherra tekið því óstinnt
upp. „Það hefur nú komið á dag-
inn,“ sagði Geir, „að ályktanir
mínar við þá umræðu voru réttar".
Geir Gunnarsson sagði, að öðru
fjárlagaári ríkisstjórnarinnar
væri nú að ljúka með þeim hætti
að í stað 743 millj. kr. rekstrar-
halla ríkissjóðs á fjárlögum, væri
nú í greinargerð með fjárlaga-
frumvarpinu talið að hallinn á
þessu ári yrði 1.859 millj. kr. Það
væri 8 þúsund krónur á hvert
mannsbarn í landinu og líklega
sexfaldað gjaldþrotið hjá Hafskip.
Hann kvað hins vegar allt benda
til þess að hallinn yrði enn meiri
eða 2.500 til 2.700 millj. kr.
„Óráðsíunni og hallarekstrinum
er mætt með aukinni skuldasöfnun
og samkvæmt lánsfjáráætlun og
þeim breytingum sem kynntar
voru við 1. umræðu um fjárlaga-
frumvarpið, nemur lánsfjárþörf
A-hluta ríkissjóðs á næsta ári
3.164 millj. kr. samanborið við
1.526 millj. kr. í núgildandi láns-
fjáráætlun, en það er 107% aukn-
ing lánsfjár á einu ári,“ sagði
þingmaðurinn.
Geir sagði, að af þessum 3.164
millj. kr. væru erlend lán 1.314
millj. kr., sem er 42% hækkun
miðað við árið í ár. „Þessi stöðuga
skuldasöfnun leiðir til þess að
vaxtagjöld hækka úr 1.472 millj.
kr. á núgildandi fjárl. í 2.006 millj.
kr. á næsta ári eða um 534 millj.
kr.“
Þingmaðurinn vakti athygli á
því, að það væri eitt meginmark-
mið stjórnvalda með fjárlaga-
frumvarpinu að nýjar erlendar
lántökur opinberra aðila yrðu ekki
meiri en næmi afborgunum eldri
gengisbundinna lána. „Þessi stað-
hæfing er afsönnuð í þeim upplýs-
ingum sem fylgja í greinargerð um
frv. til lánsfjárlaga fyrir næsta ár,
þar sem fram kemur að nýjar
erlendar lántökur verða hærri á
næsta ári en nemur afborgunum,"
sagði þingmaðurinn.
Þá sagði Geir, að annað aðal-
markmið frumvarpsins, að jöfnuð-
ur verði í rekstri ríkisins á næsta
ári, muni sýnilega ekki ná fram
að ganga. Rekstrarliðir frum-
varpsins hafi verið lækkaðir um
170 milljónir kr. með almennum
yfirlýsingum um sparnað, sem
ríkisstjórnin hafi áður stefnt að
en ekki getað fylgt eftir.
Þingmaðurinn vakti athygli á
því, að stjórnarflokkarnir hefðu
keppst við að reyna að festa þá
skoðun í hug manna að í stjórnar-
tíð þeirra hafi síaukið aðhald verið
viðhaft í ríkisrekstri og dregið úr
heildarútgjöldum með ári hverju.
Þetta væri ekki rétt. Heildarút-
gjöld á fjárlögum hefðu hækkað
verulega að raungildi frá árinu
1984. Hið sama væri upp á teningn-
um nú. „Frá meðalverðlagi ársins
1984 þar til í des. í ár hefur bygg-
ingarvísitala hækkað um 45,1%,
en framfærsluvísitalan um 45,6%.
Miðað við meðaltalshækkun þess-
ara vísitalna beggja námu ríkisút-
gjöld á árinu 1984 á desemberverð-
lagi 1985 á greiðslugrunni 29.576
millj. kr., en áætluð útgjöld 1986
með þeim breytingum sem kynntar
hafa verið 32.075 millj. kr. Það
þýðir raunhækkun útgjalda frá
árinu 1984 um 2.500 millj. kr.“
„Þessi raunhækkun," sagði þing-
maðurinn, „nemur um sjöfaldri
þeirri upphæð, sem á næsta ári á
að verja samanlagt til dagvistar-
heimila, grunnskólabygginga,
bygginga sjúkrahúsa og heilsu-
gæslustöðva og hafnarfram-
kvæmda sveitarfélaga og flug-
vallagerðar."
Lánsfjárlög:
Ýmsir liðir vanáætlaðir
— aðmati
stjórnarandstöðu
NEFNDARÁLIT minnihluta fjár
hags- og viðskiptanefndar efri deild-
ar alþingis um frumvarp ríkisstjórn-
arinnar til lánsfjárlaga fyrir árið
1986 liggur nú fyrir. Þar gera þau
Eiður Guðnason (A-VI), Ragnar Árn-
alds (Abl.-Nv) og Sigríður Dúna
Kristmundsdóttir (Kl.-Rvk.) grein
fyrir andstöðu sinni við frumvarpið
og segjast ekki mæla með samþykkt
þess. \
f nefndarálitinu er bent á, að
óvissa ríki enn um hve háar fjár-
hæðir verða endanlega teknar að
láni erlendis í þágu ríkissjóðs
samkvæmt væntanlegum fjárlög-
um. „Eins og frv. liggur nú fyrir
er áformað að taka 7.936 millj. kr.
að láni erlendis á næsta ári. Af-
borganir af löngum erlendum lán-
um nema 5.870 millj. kr. Langtíma-
skuldir gagnvart útlöndum eiga því
að aukast um rúmlega 2.000 millj.
kr. eða sem nemur 1,7% af áætlaðri
landsframleiðslu."
Síðan segir: „Á sínum tíma lýsti
ríkisstjórnin því yfir að erlendar
skuldir í hlutfalli við þjóðarfram-
leiðslu mundu ekki fara yfir 60%.
Við afgreiðslu lánsfjáráætlunar í
fyrra var þetta hlutfall áætlað
Pálmi Jónsson
Geir Gunnarsson
63,9% í árslok 1985 miðað við þáver-
andi áform um erlendar lántökur
og 0,7% vöxt þjóðarframleiðslu. Nú
er þessi hlutfallstala áætluð út frá
öðrum forsendum og með öðrum
reikningsaðferðum og telst vera,
miðað við landsframleiðslu, 52,9%.
Ennfremur bendir minnihlutinn
á, að ýmsir liðir í frv. til lánsfjár-
laga gætu reynst verulega vanáætl-
aðir. Nefnir hann sérstakar beiðnir
hitaveitna sveitarfélaga um lán-
töku að upphæð 200 millj. kr., sem
einkum eigi að ganga til skuld-
breytinga vegna gífurlegra fjár-
hagserfiðleika nokkurra hitaveitna.
Til þessa verkefnis er áformað að
verja 95. millj. kr. Þá bendir minni-
hlutinn á, að áætlanir um sölu
spariskírteina ríkissjóðs virðist
óraunsæjar og allt of háar miðað
við stefnu ríkisstjórnarinnar í
vaxtamálum. Loks segir, að áform-
aðar framkvæmdir Landsvirkjunar
að fjárhæð 642 millj. kr. séu þarf-
lausar miðað við spá um orkuþörf
landsmanna.