Morgunblaðið - 06.12.1985, Blaðsíða 22

22
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 6. DESEMBER1985
íslenzku
jólafrímerkin
Frfmerki
Jón Aðalsteinn Jónsson
Jólafrímerki íslenzku póst-
stjórnarinnar komu út 14. f.m.
Póst- og símamálastofnunin hóf
útgáfu sérstakra jólafrímerkja
árið 1981, svo að þetta er fimmta
útgáfa þess konar merkja hér á
landi. I upphafi óttuðust ýmsir
og þar á meðal ég, að sérstök
jólafrímerki drægju úr sölu jóla-
og líknarmerkja, sem hafði fjölg-
að mjög næstu áratugi á undan
til styrktar ýmsum góðum mál-
efnum. Ekki er ég viss um, að
sú hafi orðið.raunin í nokkrum
mæli. Hitt mun sönnu nær, að
markaður hérlendis er svo lítill
og svo mörg félög voru komin á
þennan markað, að þau höfðu
ekki öll árangur sem erfiði. Því
hefur dregið nokkuð úr þessari
útgáfu síðustu ár. Auðvitað má
samt búast við, eins og ég ýjaði
að á sínum tíma, að einhverjum
þyki alveg nóg að setja jólafrí-
merki á jólabréf sín.
I þætti, sem ég skrifaði
skömmu áður en jólafrímerki
1985 komu út, minntist ég á það,
að ýmsum litist lítt á þau af þeim
litmyndum að dæma, sem voru
framan á tilkynningu póststjórn-
arinnar. Líklega hefur það við-
horf lítt breytzt eftir útkomu
þeirra, enda hef ég fengið ýmis-
legt að heyra síðan, og þá ekki
síður vegna þess, að ég sit sjálfur
í útgáfunefndinni og hlýt því
eðli málsins samkvæmt að bera
minn hluta af ábyrgð á þeim
frímerkjum, sem Póst- og síma-
málastofnunin gefur út. Ekki
dettur mér í hug, að útgáfunefnd-
in sé óbrigðul í vali sínu á mynd-
efni væntanlegra frímerkja, og
þá er ekki heldur við því að bú-
ast, að allir nefndarmenn séu
sammála í öllum atriðum. Ég er
að vísu nýgræðingur í nefndinni,
en get fullyrt, að allt er rækilega
íhugað, sem fyrir nefndina er
lagt, og hinn bezti vilji fyrir því
að vanda allt eins vel og kostur
er á.
Þegar jólafrímerki urðu fastur
liður í árlegri útgáfu póststjórn-
arinnar, mun það fljótlega hafa
verið ákveðið að bjóða einum
listamanni með allt að árs fyrir-
vara að teikna næstu jólafrí-
merki. Jafnframt yrði hann al-
gerlega óháður öðru en eigin
hugmyndum um það, hvernig
hann vildi hafa frímerkin. En
hér verður fyrir bragðið svo
margt sinnið sem skinnið, og það
er einmitt tilgangur póststjórn-
arinnar. Af sjálfu sér leiðir, að
fjölbreytni íslenzkra frímerkja
vex við það, að sem flestir leggi
þar hönd á plóginn, og fái að
koma hugmyndum sínum á fram-
færi.
Sú ákvörðun að fá listamenn
til þess að teikna jólafrímerki
okkar er vonandi upphaf að því,
að þeir fái fleiri verkefni á þessu
sviði. En um leið eru það þeir,
sem falla og standa með þessum
hugverkum sínum, þó að það sé
vitanlega í verkahring útgáfu-
nefndar að velja úr þeim hug-
myndum, sem fyrir hana eru
lagðar. Þar er ábyrgð hennar, og
auðvitað ekki lítil. Þetta allt
verða menn að hafa í huga, þegar
frímerki og myndefni þeirra eru
dæmd.
Ég man vel, að ekki voru allir
ánægðir með fyrstu jólafrímerk-
in sem áttu að tákna laufabrauð.
Sumum fannst myndin of reglu-
leg og minna á heklaða dúka, en
aðrir töldu laufabrauð ekki geta
verið tákn jólanna meðal allra
landsmanna, þar sem stór hluti
þeirra, t.d. Sunnlendingar,
þekktu ekki þennan brauðmat
með hangikjötinu! Af þessu geta
menn séð, að nokkuð er vandlifað
í þessum efnum sem öðrum. Og
vel man ég það, að einn frí-
merkjasafnari átti ekki nógu
sterk orð um það í mín eyru og
fleiri, þegar „hundheiðinn mað-
ur“ að hans dómi hafði verið
fenginn til þess að teikna jólafrí-
merki.
Síðustu jólafrímerki fara vita-
skuld ekki heldur varhluta af
dómum manna. Það þarf hvorki
að koma listamanninum né út-
gáfunefnd á óvart og enn síður
úr jafnvægi. Ég hef bæði hitt
menn, sem álíta þau fráleit og
óskiljanleg, og svo aðra, sem
finnst þau að vísu sérkennileg,
en samt skemmtileg um margt.
Vafalaust hefur höfundur merkj-
anna átt von á þessu viðbrögðum,
þvi að annars hefði hann tæplega
látið fylgja þeim skýringu þá,
sem lesa má í tilkynningu póst-
stjórnarinnar. Og það er mergur-
inn málsins. Hér túlkar hann
jólin, með fallandi snjó og snjó-
kristöllum, og það er ekki fjarri
hugmyndum íslendinga um jólin.
Hversu margir eru þeir ekki, sem
telja jólasnjóinn sjálfsagðan og
rauð jól heldur tilkomulítil? Ekki
fer myndefni frímerkjanna því á
svig við skoðun þorra okkar í
þeim efnum.
Vissulega orkuðu þær teikn-
ingar, sem ég sá í stórri mynd
af þessum jólafrímerkjum, öðru-
vísi á mig en þegar þær voru
komnar í litla stærð á sjálf frí-
merkin. Engu að síður finnst mér
þau frumleg, enda hljóta þau
örugglega að vekja athygli, í
hvora áttina, sem hún beinist. Ég
hlýt fúslega að játa, að mér
finnast merkin of keimlík hvort
öðru, og það er verulegur galli á
merkjum, sem koma samtímis út
og verða samferða í notkun. Slíkt
getur jafnvel valdið póstmönnum
óþægindum við afgreiðslu þeirra.
Ekki bættir það heldur úr skák,
þegar litur verðtalnanna er hinn
sami. Eins er letrið á Jól 1985
of smátt og gyllingin gerir það
líklega að verkum, að letrið sést
ekki vel nema við ákveðin birtu-
skilyrði. Þetta eru þeir megin-
gallar, sem eru að mínu áliti á
jólafrímerkjum okkar árið 1985.
Hins vegar er spá mín sú, að
menn eigi eftir að venjast þeim.
Þá er söfnun jólafrímerkja vafa-
laust orðin sérstök söfnunar-
grein, ný mótíf- eða tegundasöfn-
un. Ég held við þurfum engan
kinnroða að bera fyrir framlag
okkar í þann hóp, hvorki nú né
áður.
Stundum hef ég minnzt á það,
að spurningar frá lesendum þátt-
arins um frímerki mættu gjarn-
an berast, en umsagnir þeirra
eða ábendingar eru einnig vel
þegnar. Hvernig væri nú, að
menn sendu þættinum orð um
skoðanir sínar á framangreind-
um jólafrimerkjum eða jafnvel
öðrum frímerkjum ísl. j)óst-
stjórnarinnar frá þessu ári eða
fyrri árum? Ég lýk þessu spjalli
svo með jólaóskum til lesenda.
Geta ástir verið ófrjálsar?
— eftirSilju
Aðalsteinsdóttur
í haust kom út á vegum Máls
og menningar kynfræðslubókin Þú
og ég sem undanfarið hefur vakið
nokkurt umtal. í þeim umræðum
hefur komið vel fram að kyn-
fræðslu í skólum er að ýmsu leyti
áfátt og full þörf á bókum eins og
þessari. En nú hefur Fræðsluráð
Reykjavíkur ákveðið að Þú og ég
skuli ekki vera til útláns á skóla-
söfnum, og þann 3. des. skrifar
Bragi Jósepsson grein í Morgun-
blaðið sem mér þykir tilhlýðilegt
að svara með nokkrum orðum.
Þvert á skoðun Braga finnst mér
óhætt að mæla með þessari bók —
ekki handa ungum börnum enda
hafa þau engan áhuga á svo fræði-
legum texta, heldur handa ungl-
ingum og ungu fólki sem hefur
áhuga á að kynna sér efni hennar.
Rauði þráðurinn í bókinni og helsti
kostur hennar er að hún eflir
ábyrgðartilfinningu einstaklings-
ins og virðingu hans fyrir sjálfum
sér og öðrum, hvetur hann til að
hlusta á skoðanir annarra og virða
þær þótt þær séu frábrugðnar
skoðunum hans sjálfs.
Hinu er ekki að leyna að höfund-
ur bókarinnar, Derek Llewellyn
Jones, horfist í augu við staðreynd-
ir og talar ekki um þær undir rós.
Það þýðir ekki að láta sem ungling-
ar á Vesturlöndum lifi ekki kynlífi,
þó að skýrt sé frá því í bókinni að
t.d. í Kína sé fólks skírlíft fram
að hjónabandi. Staðreyndum
breytir bók ekki en hún getur
fengið fólk til að velta þeim fyrir
sér. Áróðurinn í Þú og ég felst í
því að hvetja fólk til að láta ekki
fara illa með sig eða þröngva sér
til einhvers sem það vill ekki í
raun og veru. En sé fólk farið að
lifa kynlífi er það hvatt til að sýna
fyllstu aðgætni, um það vitnar t.d.
kaflinn um getnaðarvarnir.
Höfundur bókarinnar er eflaust
á þeirri skoðun að ástin geti ekki
verið til öðruvísi en frjáls, hins
vegar fer þvi fjarri að hann boði
hömlulaust kynlíf. Honum finnst
að vísu að fólk eigi að ráða lífi
sínu sjálft en tekur oft fram að
kynferðissambönd við marga geti
haft alvarlegar afleiðingar.
Kaflinn um kynsjúkdóma er eins
ítarlegur og verða má í bók af
þessari stærð og aðvaranir og leið-
beiningar skýrar án þess þó að
reyna að vekja skelfingu sem veld-
ur fremur skaða en gerir gagn.
Bragi Jósepsson kvartar undan
verkefnum í bókinni, m.a. því að
fólk sé beðið um að gera lista yfir
nöfn á kynfærum og flokka þau
eftir því hvaða fólk notar þau.
Þetta sýnir vel ótta greinarhöf-
undar við orð og umræður. Það er
hollt að skoða orð sem notuð eru
um erfið og umdeild mál, ekki síst
kynlíf og kynfæri, athuga hvernig
orðin fá aukamerkingar vegna
fordóma og jafnvel fyrirlitningar.
Einn af rauðu þráðunum í bókinni
sem Bragi kemur ekki auga á er
einmitt að hvetja fólk til að tala
saman af einurð. í bókinni segir
að unglingi gangi betur að laga sig
að kynþroskaskeiðinu „ef hann
getur rætt opinskátt við foreldra
sína um mikilvæg málefni í sátt
og samlyndi. Samræður krefjast
þess að fólk kunni að hlusta.
Margir heyra aldrei það sem aðrir
Silja Aðalsteinsdóttir
„Höfundur er eflaust á
þeirri skoðun að ástin
geti ekki verið til öðru-
vísi en frjáis, hins vegar
fer því fjarri að hann
boði hömlulaust kyn-
líf.“
segja, en án þess að hlusta skilur
enginn neitt. Þetta á jafnt við um
unglinga og foreldra þeirra!" Og
ef til vill fleiri. Kynferðismál,
getnaðarvarnir, kynsjúkdómar og
kynhneigð eru stór atriði í mann-
legum samskiptum, um þau á að
ræða hispurslaust. Allur feluleik-
ur og hálfkveðnar vísur er klám.
Einn rauði þráðurinn í Þú og ég
sem Bragi sér er „leiðbeiningar og
lýsingar á kynferðisatlotum
homma og lesbía" eins og hann
segir. Raunar er um að ræða einn
kafla í bókinni, 6 blaðsíður af 135.
Sá kafli hefst á þesa leið: „Um 90%
fólks stofnar til sambands við
manneskju af hinu kyninu og flest-
ir giftast einhvern tíma eða hefja
sambúð... En sumir hafa ekki
áhuga á sambandi við gagnstætt
kyn og velja sér einhvern af eigin
kyni til ásta.“ í þessum kafla er
reynt að fjalla á fordómalausan
hátt um homma og lesbíur, því
eins og fólk veit er samkynhneigð
ekki smitandi en fordómar hins
vegar bráðsmitandi. Hluti ungl-
inga á gelgjuskeiði hefur áhyggjur
af kynhneigð sinni vegna þess að
hún vill ekki falla í venjulegan
farveg, og geti kaflinn í Þú og ég
létt þeim áhyggjum af einhverjum,
fagna ég því.
Bókin Þú og ég er holl lesning
fyrir þá unglinga sem eru fáfróðir
og eiga ekki greiðan aðgang að
skilmerkilegum upplýsingum um
kynferðismál. Þau hin sem eiga
foreldra eða aðra að sem geta gefið
þeim allar upplýsingar á persónu-
legan hátt hafa ekki þörf fyrir bók.
Því miður bendir allt til þess að
fyrrnefndi hópurinn sé stærri og
því er óskandi að skólasafnverðir
hunsi álit Braga og fræðsluráðs
og láni áhugasömum unglingum
bókina og kennarar taki hana til
umræðu í skólum.
Foreldrum viljum við benda á
að láta ekki miðstýra skoðunum
sínum en taka sjálf ákvörðun um
það hvort bókin sé hættuleg ungu
fólki. Lesið hana með krökkunum
og ræðið hreinskilnislega bæði
staðreyndir og skoðanir sem þar
koma fram. Það er miklu skemmti-
legra en bann.
Höfundur er sUrfsmadur Míls og
menningar.
Ingibjörg Sigurðardóttir
Ný bók eftir
Ingibjörgu
Sigurðardóttur
Út er komin hjá Bókaforlagi
Odds Björnssonar á Akureyri
26. bók Ingibjargar Sigurðar-
dóttur, sem nefnist „Höll ham-
ingjunnar“.
I fréttatilkynningu frá út-
gefanda segir að þetta sé
„skáldsaga í stíl við þær sem
hafa áunnið Ingibjörgu miklar
vinsældir á undanförnum
árum. Eins og í fyrri bókum
sínum leiðir hún lesandann á
vit vina og elskenda, sem rata
í ýmis ævintýr, misjafnlega
blíð og víða um lönd.“
Bókin er 189 bls. að stærð,
prentuð og bundin inn hjá
Prentverki Odds Björnssonar
á Akureyri.