Morgunblaðið - 06.12.1985, Blaðsíða 19

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 6. DESEMBER1985
19
af notuð íslensk orð yfir hluti og
hugtök? Eigum við að gá? Ég hef
hvergi séð, að Músikin væri að
eyðileggja íslenskt mál. Andante
Maestoso, Adagio Cantabile e
Sostinuto, og Kammermusik.
Appassionata er ekki dónalegt orð,
enda mun það skylt heiti hinna
ódauðlegu sálma Hallgríms Pét-
urssonar. Næstum þvi allt ítalska.
Allegro ma grazioso. Stórkostlegt.
Og hvað heita verk íslensku tón-
skáldanna? Cantata jafnvel með
Cadenzu, Coralle, Fúga, Passacagl-
ia o.s.frv. Já, hún er falleg ítalskan
— Chanteuse. Ekki eru þessi börn-
in óhrein, enda mun tónverkið
„Sinfonietta" vera alveg nýtt af
nálinni. En við megum þó nota
latínuna, Nomen Nescio, (sem
skammstöfun) ef við látum eitt-
hvað af hendi rakna til styrktar
góðu málefni, og erum það hógvær-
ir, að við viljum ekki láta nafns
okkar getið. Ekki er það „kaup-
sýsluíslenska".
Novella — Fox trot
Víða er fanga að leita á akri
íslensks máls. í Morgunblaðinu
var eitt sinn vakið máls á því, að
það væri ókurteisi að láta frá sér
ýmsar slettur á erlendum málum,
án þess að þýðing fylgdi. Þetta er
mikið rétt. En rökin voru, að
almenningur skildi ekki þessar
erlendu slettur. „Lipurlega skrifuð
novella," segir einn Cand. Mag. í
íslenskum fræðum nýlega í NT.
Og hvað með okkar bestu rithöf-
unda, „sletta" þeir aldrei í bókum
sínum? Domus Medica heitir hús
læknanna, og þeirra mál er latína.
Svo er til Domus og það er til
Dómkirkja. Ég efast um að allir
viti hvað dómkirkja þýðir. Og það
eru til fleiri fjólur: Rotary, Lions,
Amnesty International, JC o.m.fl.
Nú nýlega rakst ég á eitt snilldar-
heitið: Inner Wheel-konur. Ég veit
ekki hvað þetta þýðir, en gæti látið
mér detta í hug innan í hjóli-
konur. En ég hef aldrei séð neinar
slíkar svo ég viti. Þær geta verið
ágætar fyrir því.
Business
Oft fær maður það á tilfinning-
una að atvinnulíf sé í lægri klassa
en „listir" og „menning". Umsjón-
armenn þáttarins Daglegt mál
deila hart á íslenska iðnrekendur
fyrir það að láta ekki „íslenska"
vöru heita íslenskum nöfnum. Þar
skal sem dæmi tekið Hi-C, Trópi,
Pepsi Cola, Canada Dry og
Wrangler, svo lítið eitt sé nefnt.
Þetta og margt fleira er framleitt
hér á landi undir erlendum einka-
leyfum. Og dettur nokkrum manni
í hug, sem hugsar málið til enda,
að erlendu fyrirtækin létu þau
íslensku framleiða vöru sína, ef
það ætti að vera undir öðrum
heitum? Þá yrði varan flutt inn
fullunnin, og við mundum kaupa
hana, en ekki þá íslensku, e.t.v.
aðeins vegna nafnsins. Heimur
viðskiptanna er miskunnarlaus.
Hefði Ashkenazy keypt íslenskan
ríkisborgararétt svo dýru verði, að
hann hefði þurft að taka upp ís-
lenskt nafn? Nafnið er vörumerki
tónlistar hans, og við íslendingar
státum af því, að hann sé íslenskur
ríkisborgari. Og það eru fleiri
vörumerki í gangi. Eru ekki lær-
dómstitlar vörumerki, þ.e. sölu-
vara? Jú, að sjálfsögðu. Látum
okkar líka detta í hug, að Inter
Continental- og Hilton-hótelkeðj-
urnar ætluðu að byggja og reka
Fróðleikur og
skemmtun
fyrirháa sem lága!
hótel hér á íslandi. Er líklegt, að
af því yrði, ef þau mættu ekki
halda sínum nöfnum? Fráleitt.
Sjálfsagt væri auðvelt að svara
slíku, að við hefðum ekkert með
þau að gera. En hvernig er það,
var ekki mikið um það talað hér á
árunum, að það þyrfti að koma upp
íslenskri Academiu? Aldrei auðn-
aðist mér að nema íslenska heitið
á þeirri stofnun. En það hefði
sjálfsagt verið gott vörumerki
fyrirlandogþjóð.
Hvað nú ungi maður?
Ég veit það ekki. En ég hef heyrt
ýmsa sleggjudóma koma fram í
þáttunum Daglegt mál. Minnist
aðeins á eitt, enda hef ég ekki
skrifað hjá mér nöfnin á fjólunum.
Kvartað var undan því hjá útvarp-
inu, að einn flokkur tilkynninga
heitir „Frá hinu opinbera". Það er
rétt, þetta er frekar hvimleitt. En
hvað er til ráða? Það var stungið
upp á „Frá stjórnvöldum". En það
eru mjög margar opinberar stofn-
anir, sem ekki hafa neitt stjórnun-
arlegt vald, svo að þetta er varla
hægt. Og enn kemur upp, hvað er
„business"? Titlarnir eru business!
En eru öll erlendu heitin á öðrum
sviðum lífsins business? Hvað um
aðrar listir? Við nefndum hér að
framan „Novellu". Hvað með Ab-
stract, Skúlptúr, Portrait, Relief,
Fantasía o.m.fl.? Þetta leyfa lista-
menn sér að nota, og það óátalið.
Svo er sett upp Gallery og munirn-
ir seldir þar. Er þetta aðeins „Good
Housekeeping“-merkið eða er það
„kaupsýsluíslenska"? Og þá er
stóra spurningin, hvað er kaup-
sýsluíslenska?
Contrapunktur
Um það eru vart skiptar skoðan-
ir, að íslensku máli er almennt að
hraka. Að auki hinna beinu er-
lendu áhrifa mun tvennt vera mest
áberandi: Annars vegar orðfæðin,
og svo stáglstíllinn. Þetta er
hörmulegt og ekki síst í ljósi þess,
að stærri og stærri hópur Islend-
inga er að verða langskólagenginn.
Og þá vaknar enn spurning um
það, hver sé orsök þessarar aftur-
farar. Einn mjög mikilvægur þátt-
ur í viðhaldi ritmáls hér áður
munu hafa verið almennar bréfa-
skriftir milli fólks. Ég hef séð ogs
fengið afburða vel skrifuð bréf frá
fólki, sem aldrei naut minnstu
tilsagnar á þeim vattvangi. Sér-
staklega var það áberandi, hve
bréfin voru vel stíluð, þótt staf-
setningu væri stundum ábótavant.
Kenndin fyrir hrynjandi málsins
var miklu ríkari. Og svo enn: hver
er þáttur skólanna?
Epilogue í dúr
Það mun víst vera veikleiki
okkar flestra, mannanna barna,
að sjá betur flisina í auga náung-
ans en bjálkann í sínu eigin. Ein-
hver var ástæðan fyrir því, að
annar afkomandi Bólu-Hjálmars,
Ólafur Sigfússon í Forsæludal,
fann hvöt hjá sér til að gera at-
hugasemdir við málflutning
manna, er hann kom eitt sinn út
af fundi:
„Ég hefi fundi átt í dag með ýtakindum.
Alsjáandi á eiginn hag,
en annars blindum.”
Þarna mun ég sjálfsagt ekki
vera nein undantekning. En spurn-
ingunni, eni allir jafnir fyrir lögun-
um?, hvað málfar og málnotkun
varðar, er enn ósvarað.
Höfundur er forstjóri Plastprents
hf.
ÍSLENSK
BÓKAMENNING
ERVERÐMÆTI^
FODURLAND VORT
HAlFT ER HAHD
LÚÐVÍK KRISTJÁNSSON:
ÍSLENSKIR SJÁVARHÆTTIR IV.
Fyrri bindi þessa mikla ritverks komu út 1980,1982 Meginkaflar þessa nýja bindis eru:
og 1983 og eru stórvirki á sviöi íslenskra fræöa. BEITA OG BEITING, VEIÐAR MEÐ HANDFÆRI,
9 VEIÐAR MEÐ LÓÐ OG ÞORSKANETUM, LEND-
í Bókin er 546 bls. meö 469 myndum þar af eru 35 ING-UPPSETNING-FJÖRUBURÐUR, SKIPTI-
I prentaðar í litum. VÖLLUR-AFLASKIPTI, LANDLEGUR, VER-
GÖGN, HAGNÝTING FISKIFANGS, ÞORSK-
HAUSAR OG SKREIÐARFERÐIR OG FISKI-
FANGSVERSLUN.