Lesbók Morgunblaðsins - 09.01.1988, Blaðsíða 13

Úr myndröð um nátttröll - andartakið þegar sólin rís og tröllið verður að steini-
Beinakerlingin - íslenzkt alþýðumonúment og móðurform, sem fæddi af sér ann- t
arskonar temu.
Memento mori - minnstu dauðans. Tema um hendi guðs, sem gefur og tekur.
ingasjóður, sem hefur gert skólanum fært
að ráða Baltasar til þessa verks. Myndefnið
verður úr sögu Húnvetninga og þjóðsögum
þaðan, en allt er það á umhugsunarstigi;
undirbúningsvinnan getur tekið hátt í ár.
Fyrsta kirkjulistaverk Baltasars er í kirkj-
unni í Flatey á Breiðafirði og er nú illa farið
af slaga eða leka, en engan veginn ónýtt
og listamaðurinn ætlar að gera við það.
Nokkru síðar vann hann stóra altaristöflu
á allan gaflvegg Ólafsvallakirkju á Skeiðum,
en einnig trúarlegar myndir í kapellu ka-
þólsku systranna í Garðabæ. Á sýningum
sínum hefur Baltasar stundum sýnt trúar-
legar myndir; til dæmis þrennu þar sem
temað er krossfestingin, og á síðustu sýn-
ingu hans var stór Kristsmynd.
Af einhveijum ástæðum hafa íslenzkir
listamenn lítið sinnt myndlist af trúrænum
toga og ennþá minna ádeilumyndum.
Líklega skortir þar fyrst og fremst hefð.
Baltasar hefur alltaf litið á myndina sem
kjörinn miðil til að koma skoðunum og til-
finningum sínum á framfæri. Goyerskurnar
frá síðustu syningu eru þó kapítuli út af
fyrir sig innan þessarar greinar. Þar var
ádeilan á menn og málefni hvassari og
auðsæari en fyrr og síðar hjá Baltasar og
allt var það unnið i anda þess mikla meist-
ara í spænskri myndlist, Goya, sem lagði
ofurkapp á ádeilumyndir síðari hluta ævinn-
ar.
Mannamyndir eru fyrirferðarmikill þáttur
á ferli Baltasars og framtak hans á þeim
vettvangi átti sinn þátt í að breyta viðhorfi
hér, sem mótaðist af því að mannamyndir
ættu heima í virðulegum stofnunum, en
ekki í heimahúsum. Þegar á annarri sýningu
sinni hér, árið 1971, sýndi Baltasar portret
og á öllum veigameiri sýningum sínum hef-
ur hann haft nokkur portret með, þar til
nú. Nokkrum sinnum hefur hann málað
sérstaklega fyrir sýningar myndir af þekkt-
um listamönnum, til dæmis Sigfúsi Daða-
syni, Magnúsi Á. Árnasyni og tvívegis af
Thor Vilhjálmssyni.
„Ég er að íhuga nýja leið til að mála
portret“, segir hann núna. „Eitthvað, sem
yrði frábrugðið þessu hefðbundna. Það er
vandasamt, því hversu ftjálslega sem málað
er, þarf portret að vera dókúment um við-
komandi persónu. Ég vildi geta málað
portret í þeim stíl, sem ég hef tileinkað mér
í fijálsu málverki, þar sem maður lætur
gamminn. geysa. Það vandasama er þetta:
ég vil túlka tilfinningu mína gagnvart per-
sónunni, sem ég er að mála og jafnfram
vil ég að þessi sama persóna fái einhveija
tilfinningu, sem hún getur heimfært uppá
sjálfa sig, þegar hún sér myndina. Portret
er misheppnað, ef það er ekki dókúment;
sama hversu vel það er málað að öðru leyti.
Og það er líka misheppnað portret, sem
bara er dókúment, eða líkt persónunni. Til
þess að lyfta portretti til flugs verður málar-
inn að bæta við því tilfinningalega. Þess-
vegna er auðveldara að mála myndir af
vinum sínum og yfirleitt af fólki, sem mað-
ur þekkir vel.“
Landslag getur naumast talizt fyrirferð-
armikill þáttur í list Baltasars. Oftast er
það bakgrunnur, til dæmis í hestamyndum,
en nokkrar hreinræktaðar landslagsmyndir
voru þó á sýningu hans Bogasalnum 1971
og minnisstæð er fijálslega máluð mynd af
Lómagnúp frá Kjarvalsstaðasýningu 1977.
Bæði þá og á annarri sýningu á sama stað
1980 voru litirnir orðnir miklu ljósari og
skærari og formið nærri því abstrakta, til
dæmis í stórri myndröð við Fákakvæðið
eftir Einar Benediktsson.
Baltasar:„Það er rétt, að litirmr voru
orðnir miklu ljósari á tímabili og það kom
fram á þessum tveimur sýningum 1977 og
'80. Þetta voru meðal annars áhrif frá dvöl
í Arizona í Bandaríkjunum, þar sem eyði-
mörk er og geysilegt ljósmagn. En það er
samt ekki líkt Spáni. Ég tel ekki að þessir
ljósu litir hafi þróazt vegna áhrifa frá Is-
landi. Þótt það komi kannski einhveijum
spánskt fyrir sjónir, hefur ísland sömu áhrif
á mig og Spánn; bæði löndin hvetja mig til
dökkra lita.“ '
Haustið 1966 sýndum við Baltasar saman
í Alwin Gallery í London og hann var þar
með mjög dökkar myndir, en fijálslega
málaðar svo allar útlínur í myndefninu urðu
nokkuð óljósar. Hann yfirgaf síðan þennan
stíl, en mér sýnist núna, að hann nálgist
að vera kominn hringinn, enda gerist það
æði oft á ferli málara, að breytingarnar leiði
þá í hring. Við það kannast ugglaust flest-
ir. Oft er erfitt að gefa á þessu skýringar,
en hvað segir Baltasar; hversvegna hefur
hann horfið frá björtum litum til hinna
myrku?
i,Ég held ég geti svarað þessu þannig",
segir hann, „að ég var aðkomumaður á Is-
landi og ég fór að mála fyrir íslendinga.
Ég vildi sýna þeim, hvernig mér þætti landið,
birtan og þjóðlífið. Ég sökkti mér niður í
þetta og strax á annarri sýningu minni árið
1971, sýndi ég myndir af þorrablóti, safni
sem rekið er til byggða, stóði sem rekið er
á fjall, íslenzkri glímu og skilaréttum. Og
bæði þá og síðar hef ég sýnt hestamenn.
Myndefnið hefur oft verið töluvert íslenzkr-
ara en hjá mörgum innlendum listamönnum;
bændur austan úr Grímsnesi til dæmis og
annað það, sem hér er upp talið. Og íslenzk
bókmenntaverk hef ég sett mig inní og túlk-
að; veigamest þar er myndröðin við Fáka.
Ég hef leitazt við að gera þetta allt sam-
an út frá eigin tilfinningu, en þéssi sérstaka
litanotkun með áherzlu á dimma og djúpa *
tóna er allt í senn: Arfur frá listaskólanum,
arfur úr spænskri'myndlist og smekkur, sem
á sér djúpar rætur. Þetta er óviðráðanleg
tilhneiging og er mér eiginleg."
(Sjá bls. 14.)
13
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 9. JANÚAR 1988