Lesbók Morgunblaðsins - 09.01.1988, Blaðsíða 3

TECTáW
H @ H @ ® S ® B H @ [S [E1H] B
Útgefandi: Hf. Árvakur, Reykjavík. Framkvstj.:
Haraldur Sveinsson. Ritstjórar: Matthías
Johannessen, Styrmir Gunnarsson. AÖstoð-
arritstjóri: Björn Bjarnason. Ritstjórnarfulltr.:
Gísli Sigurðsson. Auglýsingar: Baldvin Jóns-
son. Ritstjórn: Aðalstræti 6. Sími 691100.
Kirkjan
er í rúst - sagði Sigurður Pálsson vígslubiskup í sam-
tali, sem hann átti við Salvöru Nordal skömmu áður
en hann féll frá. Sigurður var kunnur gáfumaður og
hafði afdráttarlausar skoðanir á kirkju- og trúmálum,
sem voru ekki nákvæmlega í samræmi við megin-
strauminn innan kirkjunnar.
Síðustu jól
skipveija á mótorskonnortunni Rigmor voru haldin
við strönd Portúgals, þar sem skipið lá í vari og beð-
ið var færis að sigla áfram til Færeyja. Olafur
Sigurðsson skipstjóri skrifaði konu sinni meðan beðið
var, en svo var talið lag að sigla og litlu síðar skall
á aftakaveður. Til Rigmor spurðist ekki meir. Ólafur
Elímundarson hefur skráð þessa frásögn.
Forsíðan
er af málverki eftir Baltasar og birt í tilefni sýningar
hans, sem opnuð verður á Kjarvalsstöðum í dag. Lauf-
blaðið á málverkinu er úr tema um náttúruna; það
er einskonar grunnform úr henni, segir málarinn og
það heillar hann að stækka þetta grunnform upp á
stóran myndflöt og gefa því þannig samskonar mynd-
rænt mikilvægi og heilu fjalli. í tilefni sýningarinnar
er einnig samtal við málarann: „Ég er rekaviður á
þessari strönd", segir hann þar.
Bergman
hefur skrifað sjálfsævisögu sína og þykir hún forvitni-
legt lesefni um þennan kvikmyndahöfund, sem
ugglaust er víðkunnastur allra listamanna á Norðurl-
öndum. Pétur Pétursson í Lundi fjallar um bókina.
ÞORGEIR ÞORGEIRSSON
haust
haustvindur með hæpið feigðartaut
hefur þotið napurt við minn glugg
skilið hér eftir skelfingu og ugg
og skundað síðan þvaðrandi á braut
regndroparnir falla grein af grein
gagnslítil þeirra örvæntingarþraut
að bíða og safna skímunni í skraut
skjálfa og titra einsog þögult vein
ógnlega er hugans heimsmynd blaut
héðan úr lágri kytru minni að sjá
í gegnum þennan skelfinganna skjá
hvar skyndilega haustvindurinn þaut
og lét mig glata glaðværð sem ég á
og gleyma liðnum stundum er ég naut
að er fallegt á Völlum,
þegar vel veiðist," er haft
eftir mætum bónda. Því
hefur verið haldið fram
að mönnum hafi ekki orð-
ið tíðrætt um náttúrufeg-
urð hér á landi fýrr en á
síðustu öld. Upp frá því
hafi hrifning á stórbrotinni gerð íslands
verið þjóðareinkenni og sett hér sterkt mót
á kveðskap og aðrar listir. Við njótum þess
að heyra erlenda gesti lýsa aðdáun sinni á
íslandi og fréttamenn hafa ósjaldan verið
svo ákafir að þeir hafa spurt ferðamenn
álits um landið, áður en þeir voru stignir á
íslenska grund og farnir að líta í kringum
sig. — Og víst er um það, að Island er stór-
brotin sköpunaropinberun.
Að kvöldi 17. október 1984 ók ég með
fjölskyldu minni austur um Þingeyjarsýslu.
Það var blítt veður og heiðríkja, skarður
máni á austurhimni og stjörnur að kvikna.
Þegar við komum upp á Fljótsheiði sló ann-
arlegum, rauðum bjarma upp á loftið fram
undan og litaði ljósan mökk, gufustólpa, er
reis hátt yfir austurfjöll og hlóð upp risa-
vöxnum, dumbrauðum bólstrum. Þeir stóðu
eins og eldblóm á tröllslegum stilk. Það
greip okkur sterk lotningartilfinning, sem
entist alla leiðina austur að norðanverðum
Gæsaijöllum þar sem eldstöðvar blöstu
skyndilega við; hrikaleg átök jarðar í skærri
logabirtu við þungan dyn. Þetta var fæðing
lands, ógnvekjandi og hrífandi í senn. Við
fundum til smæðar og vanmáttar andspæn-
is þeirri sköpunarsýn. Forðum spurði Jónas
Hallgrímsson, er hann leit kulnuð hraun við
Skjaldbreið:
„Nú dey ég
„Hver vann hér svo að með orku?
Aldrei neinn svo vígi hlóð.
Búinn er úr bálastorku
bergkastali frjálsri þjóð.
Drottins hönd þeim vörnum veldur.
Vittu, barn, sú hönd er sterk.
Gat ei nema Guð og eldur
gjört svo dýrðlegt kraftaverk.“
„Vittu barn,“ segir Jónas, og víst erum
við börn gagnvart skaparanum og verkum
hans. En meðan allt leikur í lyndi, eru við-
horfin sjaldnast í samræmi við þá staðreynd.
„Hvað mátt þú þín kastvjndur fyrir hinu
mikla afli mannsandans!" er haft eftir kunn-
um stjórnmálamanni, þegar hann flaug eitt
sinn í lítilli flugvél og lenti í sviptivindum
nærri Hafnarfjalli. Framfarir og velgengni
mannsins í verklegum efnum og tækni hafa
ósjaldan leitt til þeirrar hrokafullu fullyrð-
ingar, að lítið vanti á, að hann sé Guði jafn.
Sú staðhæfing leiðir hugann að ævafornri
frásögn fyrstu Mósebókar af því, þegar
höggormurinn sagði við hina fyrstu konu:
„og þið munuð verða eins og Guð og vita
skyn góðs og ills.“ Syndafallssagan opin-
berar nútímamönnum sannindi, sem eru í
fullu gildi á líðandi stundu, er maðurinn
krefst þess öndvegis, sém Guð skipar. Þann-
ig er dómgreindin í engu samræmi við
þekkingu hans. Oftrúin á mannlegri þekk-
ingu hefur leitt til þess, að margir glata
áttum og ofmetnast, neitað því, að okkur
- og fæðist“
eru gjafir gefnar. Því hefur stefnuskrá
höggormsins valdið stórslysum, leitt mann-
inn í ógöngur, svo gjöfunum hefur verið
spillt. ’Um það vitna uggvænleg teikn í
mannheimum. Erfitt er að sætta sig við þá
staðreynd, að milljónir manna skuli þjást
og horfast í augu við ótímabæran dauða
vegna heimskulegs metnaðar fárra manna,
valdagræðgi og eftirsóknar eftir vindi. Og
þó lifir vonin. Við viljum trúa því, að við lok
nýliðins árs hafi verið tendrað friðarljós í
Washington, er leiðtogar Bandaríkjanna og
Sovjetríkjanna undirrituðu samning um eyð-
ingu lítils hluta þess vopnabúnaðar, sem
þeir hafa um langa hríð hótað að nota í
yfirvofandi átökum. Það vakti þá heimsat-
hygli, er Mikhaíl Gorbatsjov lét þau orð
falla að morgni þess dags, sem samningur-
inn var undirritaður, að hann vonaði að Guð
gæfi, að vel mætti takast. Slíkar bænir
hafa yfirleitt ekki heyrst úr þeirri átt, enda
gera menn ráð fyrir, að þar hafi Guð með
öllu verið vikið úr öndvegi. Og þó er okkur
kunnugt um það, að þar hafa vottar Krists
unnið að trúfræðslu við erfiðustu skilyrði.
Trúin hefur löngum borið fegurst blóm þar
sem hún á erfiðast uppdráttar og mætt of-
sóknum. Þar tekst henni best að frelsa
menn undan ægivaldi þess sjúklega metnað-
ar, sem neitar þeirri staðhæfingu Jónasar
Hallgrímssonar, að andspænis Guði skapar-
anum og verkum hans séum við eins og
börn. Þar á hún hægast með að kenna
mönnum að meta frelsið rétt og nota það
í kærleika og heiðarlega. Vottar þeirra
stríðandi trúar starfa enn, vegna þess að
þeir eru sannfærðir um mátt þess lífs, sem
Kristur veitir með orði sínu og anda, að
ekkert getur eytt því, ekki einu sinni
grimmilegustu styijaldir. Sú tilfinning birt-
ist í einstæðu ljóði Hannesar skálds Péturs-
sonar, I styijöldinni, sem með réttu má
nefna Passíusálm tuttugustu aldar, og mun
lifa jafn lengi ljóðum Hallgríms:
„Borgin hrundi, hrunið var allt
sem hrunið gat, — nema dómkirkjan
forna.
Hún gnæfði við haustloftið grátt og
svalt.
Þar geislaði hringing alla morgna.
I kórnum inni, á krossins tré
hékk Kristur, og mjóan geisla lagði
frá glugga-rós á hin krepptu kné.
I kirkjunni heyrðist rödd er sagði:
Myrkur. Þó greini ég andlitin enn.
Og öðru hvoru blikar á hjálma.
Eg heyri grátið, sé hlakkandi menn
sé hendur upp um krosstréð fálma.
I síðu og höndum ég sviðann finn.
Sveiti og blóð er sú flík sem ég klæðist.
En þú sendir mig, ég er sonur þinn
ég er sjálfurþú. Nú dey ég — og fæðist. “
Þannig lítur skáldið undursamlega fæð-
ingu, bjarma eilífðarinnar, handan við
mistök kynslóðanna, handan við krossinn
svarta, sigur þess frelsis, sem Kristur boðar
okkur hógvær.
Með ósk um frið og farsæld á nýju ári.
BOLLI GÚSTAVSSON t Laufási.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 9. JANÚAR 1988 3