Lesbók Morgunblaðsins - 09.01.1988, Blaðsíða 5

voru einir um stefnuna. Núna vantar hins
vegar miðstjóm í kirkjuna.
Það skiptir miklu máli að hafa sterka
leiðtoga. Hjá svo lítilli þjóð og trúaðri eins
og íslendingar eru væri hægt að hreyfa
mun meira við fólki. Einn sterkur maður
getur gert óskaplega mikið. Þetta sér mað-
ur víða eins og t.d. í litlu sveitarfélagi, þar
þarf ekki nema einn dugandi og hugsandi
mann sem setur mark sitt á umhverfís.
„Mér fínnst fólk almennt ekki hugsa nógu
mikið eða bijóta hlutina til mergjar. Það
trúir því sem það les í blöðunum án nokkurr-
ar gagmýni. Oft velti ég því fyrir mér hvort
það hafí mótaða lífsskoðun. Oft virðist mér
það eiga erfítt með að gera upp á milli
hugmynda, svo óþjálfað í að hugsa.
Skólamir leggja ekki nógu mikið upp úr
andlegu lífí. Háskólinn t.d. verður að vera
mótandi á fólk, því það er betra að mat-
reiða gallaðar skoðanir en ekki neinar. Ég
vona þó að það eigi eftir að verða mikil
breyting á skólanum og fræðslumál em til
góðs.“
Leikaraskapur Hjá Skap-
ARANUM
Sigurði var mjög hugleikinn hugsunar-
háttur fólks og þær breytingar sem orðið
hafa í þjóðfélögunum.
„Margt hefur breyst síðustu áratugi og
mér hefur fundist allir hlutir vera að hrynja.
En nú er eins og það sé að rofa til, það er
eins og við séum að rétta við menningar-
lega. Eg öfunda að sumu leyti ykkur unga
fólkið sem lifír næstu 30 ár og fær að upp-
lifa nýtt uppgangstímabil. Eg veit ekki
hvaða leikaraskapur þetta er hjá skaparan-
um, en það er dýr leikur þegar hann bregður
á leik. Þetta er þróun sem stefnir að ein-
hveiju sem við vitum ekki hvað er, en ég
trúi því að hið raunverulega andlega líf
verði ofan á.
Heimsmyndin hefur breyst að því leyti
að hún er guðlaus. Guð var í heimsmynd
minnar kynslóðar. Þessi nýja heimsmynd
hefur ekki neina þungamiðju. Þegar maður-
inn hefur ekki lengur Guð til að setja traust
sitt á finnur hann eitthvað annað eins og
tæknina, en þá verður allt marklaust. Tilver-
an er Guðs eign. Menn verða oft svo hissa
á því hvað læknar og vísindamenn geta
gert, að Guð hverfur, þá er eins og þeir
hafí ekkert með hann að gera lengur. Raun-
vemlegir vísindamenn skilja hins vegar hvað
þeir vita lítið. Þeir vita að það em leyndar-
mál á allar hliðar. Enda er meirihluti
vísindamanna guðstrúar. Gmndvallaratriði
hamingju manns er að hafa fastan punkt í
tilvemnni. Maðurinn missir fótanna þegar
Guð er horfinn. Handan alls er Guð og hann
ræður og hann gefur. Sá sem er trúaður
sættir sig við að telja sig vita en vita sig
samt ekki vita.“
— En hvað um afstæðishyggjuna sem
er mjög ríkjandi í hugsunarhætti fólks?
„Afstæðishyggjan er hrapalleg villa, nán-
ast eyðimörk. Það er illt þegar svo er komið
að það er vandamál að úrskurða hvað sé
réttlæti, og hver sé munurinn á réttu og
röngu. Maðurinn er að týna þeirri hand-
leiðslu að hafa rétt mat á því hvað er gott
og hvað vont, raunhæft og blekking. Og
núna er svo komið að það er varla nokkur
með svo hreinar hugmyndir að hann geti
sagt hvað sé rétt og hvað rangt."
ÓVÍGÐA SAMBÚÐIN SAM-
FÉLAGSLEGUR SÓÐASKAPUR
Og talið berst að hjúskaparmálum sem
ekki em alveg í anda kirkjunnar að öllu leyti.
„Hjúskaparmál em hið mesta vandræða-
mál í dag. Og siðferðið sem ræður er ekki
kirkjulegt. Samband karls og konu verður
að hvíla á einhveijum gjömingi í hvaða formi
sem það er. Ovígða sambúðin er til vand-
ræða; hún hefur ekki tryggt fólki neitt.
Þetta er samfélagslegur sóðaskapur. Og
bömin fara mikils á mis því það er betra
að lifa við skrykkjótt hjónaband en það sem
ekkert er.“
— Hver er reynsla þín af afskiptum
presta af hjónaskilnuðum?
. „Það er komið til presta þegar hjónabönd-
in standa höllum fæti. Og auðvitað er
misjafnt hvað presturinn megnar að gera.
Til þess að hægt sé að leysa svona viðkvæm
mál svo að það beri árangur þarf presturinn
að gefa sér ótakmarkaðan tíma. Auðvitað
er það lykilatriði til að hægt sé að ná ár-
angri að presturinn sé settur inn í málið
þannig að hann skilji hið raunvemlega
vandamál. Hlutverk prestsins er að leiða
báðum hjónunum fyrir sjónir þeirra frammi-
stöðu hvors fyrir sig, en í svona tilvikum
ásaka báðir aðilar hinn.
Mjög mikilvægt er að hjúskaparmálin séu
sett í hendur á þeim prestum sem skilja
Séra Sigurður ásamt eiginkonu sinni, Stefaníu Gissurardóttur.
Sigurður Pálsson að afloknu stúdents-
prófi.
mál fjölskyldunnar og geta best valdið þessu
hlutverki, það gæti t.d. einn prestur sinnt
þessu fyrir tvær sóknir. Það er oft á tíðum
auðveldara að vinna að þessum málum með
árangri í litlum samfélögum eins og h'ér á
Selfossi heldur en t.d. í Reykjavík, þar sem
prestar hvorki þekkja fólkið né vandamálið.
Þá er kannski auðveldast að skrifa upp á
vottorð án þess að aðhafast nokkuð. Því
miður er þetta of algengt sjónarmið.“
— Þegar rætt er um hjónaskilnaði koma
bömin óneitanlega við sögu og við ræðum
nokkuð um þau vandamál sem kennd hafa
verið við unglinga, og talið berst að áfengi
og eiturlyfjum.
„Ég er oft að hugsa um hvað geti komið
í veg fyrir eiturlyf sem virðast til þess fall-
in að eyða heilum samfélögum. Þessi mál
hafa fengið mig til þess að hugsa um það
hvernig hægt er að komast hjá því að hafa
peninga í umferð. En þjóðfélagið er samofíð
peningum út í gegn. Ég hef auðvitað ekki
komist að neinni niðurstöðu eða neinn sem
ég yeit um. Enda ekki létt verk.
Afengi er ekki eins slæmt og eiturlyfín
þó vissulega sé vandinn stór. Eg held að
það verði erfítt að eiga við vínmálin hjá
okkur enda hefur þeim verið sleppt alveg
lausum. Ég er hins vegar ekki fylgjandi
áfengisbanni þó vissulega sé það nauðsyn-
legt fyrir vissa menn. Afengisnautnin er
ekki eingöngu af því illa. Ég las eitt sinn
grein eftir sálfræðinginn William James, þar
sem hann hélt því fram að víndrykkja hálfs-
mánaðarlega væri holl og héldi manninum
vakandi og fijóum fram í tímann. Ég veit
ekki hvað hann hefur fyrir sér í þessu, en
það er eitthvað. Svo getúr auðvitað komið
að því að menn hafí ekki vald á sjálfum sér
gagnvart víni og þá er voðinn vís.“
— Drykkjuskapur hefur verið viðloðandi
prestastéttina?
„Drykkjuskapur hefur alltaf fylgt stétt-
inni eins og þjóðinni en prestar verða að
hafa sterkan hemil á áfenginu. Það er oft
freistandi fyrir prest að fá sér í staupinu
eins og til dæmis þegar hann kemur í hús-
vitjun í köldu og leiðinlegu veðri og er boðið
af húsbóndanum. En þá verður maður að
meta hvort verið sé að gera manni gott eða
afvegaleiða. Ég hef aldrei gerst bindindis-
maður en ég hef alltaf gætt þess að drekka
ekki hvenær sem er. Fyrst lýk ég embættis-
verkum."
MIKIÐ AF SNIGILMÖNNUM Á
Þingi
— Hefur þú fylgst mikið með pólitíkinni?
„Ég hef fylgst með stjómmálum allt frá
því Bjöm Jónsson varð ráðherra. Ég hef
haft gaman af að fylgjast með þeim, þó ég
hafí aldrei haft mig í frammi. Ég hef í gmnd-
vallaratriðum haft sömu afstöðu til stjóm-
mála alla tíð, en þó ég fylgi svonefndum
íhaldsflokki er ég ekki íhaldssamur. Skoðan-
imar hafa þróast nokkuð í gegnum árin;
þetta er sama fylkingin en ekki sömu smá-
munimir."
— Og hvemig fínnst þér pólitíkin í dag?
„Það hafa auðvitað orðið miklar breyting-
ar en þær em ekki allar neikvæðar. Það
sem einkennir mest stjómmál núna er skort-
ur á augljósum foringjum. Þeir kunna þó
að vera til þó að manni sé það ekki fullljóst
nú. Ég var til dæmis með Bjama Benedikts-
syni í skóla og datt ekki í hug á þeim tíma
að hann væri til foringjahlutverksins fallinn.
Núna em menn miklu umburðarlyndari
gagnvart skoðunum annarra en áður var.
Þá gátu menn ekki sætt sig við að menn
hefðu aðrar skoðanir.
Það em misjafnir menn í sölum Alþingis.
Margir hafa lotið mjög lágt og reynt að
smjaðra fyrir fólki og alið upp pöpulinn í
landinu. Og svo er auðvitað mikið af snigil-
mönnum, mönnum sem hafa enga persónu-
lega skoðun á einu eða neinu.“
Við ræddum um kirkjuna og ríkisvaldið
og að áliti Sigurðar er öll löggjöf hér á landi
alveg tillitslaus við kirkjuna. Hann taldi
einnig að kirkjan hafí ekki varðveitt nógu
vel eigriir sínar gagnvart ríkisvaldinu.
En það er fleira sem tengir kirkjuna og
stjómmálin því oft hefur kirkjan skipt sér
af mjög pólitískum málum eins og friðar-
hreyfíngum á Vesturlöndum og verið þar á
mjög hálli braut að margra dómi. Ég spurði
Sigurð um þessi mál svo og um mál eins
og fóstureyðingar sem kirkjunnar menn
hafa oft reynt að koma sér undan að taka
afstöðu til.
„Kirkjan er í voðalegri hættu að flækjast
í pólitísk mál, það er mjög hættulegt. Kristn-
in byggir á friðarboðskap, en samt á kirkjan
ekki að skipta sér af þessum málum á þann
hátt sem hún hefur gert. Kirkjan er í mjög
vandasamri aðstöðu um hvar hún á að grípa
inn í og hvar ekki. Hér reynir mjög á hæfí-
leikann til að stjóma.
Afstaða kirkjunnar til fóstureyðinga er
alveg ljós, en samt er eins og kirkjunnar
menn veigri sér við að taka skýra afstöðu
á móti þeim. Það er oft svo jöfn áhersla á
aðal- og aukaatriðunum, til að greina þar
á milli þarf mikla dómgreind, en góð dóm-
greind er einn helsti kostur presta.“
— En hvaða prestar hafa orðið Sigurði
minnisstæðastir í gegnum tíðina?
„Tveir hafa staðið upp úr af þeim sem
ég hef kynnst; það eru þeir Friðrik Friðriks-
son og Ámi Þórarinsson. Ég þekkti séra
Friðrik vel. Hans sterka hlið var að hann
var ekki út um allt. Hann hafði mjög fast-
mótaðar skoðanir og gerði upp hug sinn
um nánast allt. Hann var býsna dogmatísk-
ur, dekraði við ýmsar kenningar sem hann
hafði gaman af. Það má eiginlega segja að
hann hafi verið afskaplega víðsýnn en stund-
að þröngsýni. Hann var skemmtilegur og
ágætur maður en ekki góð heimild því hann
vék sér oft hjá því að svara þegar eitthvað
kom óþægilega við hann. Séra Friðrik lagði
óskaplega mikið á sig fyrir starf sitt og
hefur haft mótandi áhrif á heila kynslóð.
Reykjavík býr enn að honum.
Séra Arni var líka sérstaklega skemmti-
legur og sannur. Hann hafði mikil áhrif á
samtíð sína og mig einnig. Um áhrif hans
vitnar þó best ævisagan sem Þórbergur
skráði."
Séra Sigurður gekk í hjónaband 1933 og
eignuðust þau Stefanía sjö börn. Stefanía
stóð alltaf við hlið hans og gegndi miklu
hlutverki í starfí Sigurðar.
„Prestastarfíð er tvímælalaust tveggja
manna starf og skerfur konunnar ákaflega
mikilvægur, oft mjög merkilegur. En það
er ekki metið að verðleikum og síst af öllu
hvað varðar eftirlaun. Það er ekki metið sem
fullt starf sem það er og oft meira til.
Það eru mjög góð tímabil í prestskapn-
um,“ hélt Sigurður áfram, „þegar ég var
sóknarprestur hélt ég árlega svokölluð
kirkjukvöld þar sem ég fékk fyrirlesara til
að ræða ýmis málefni er varða kristnina.
Það sem fyrir mér vakti var að gefa uppbót
á sunnudagsprédikanir.
Preststarfíð er oft mjög erfítt en það er
skapandi starf. Eftir að hafa verið í þjón-
ustu í 20—30 ár er gott fyrir presta að
geta unnið úr þeirri reynslu sem þeir öðlast
í starfi.“
Fyrir nokkrum árum kom út bók eftir
Sigurð sem heitir Um sögu og efni messunn-
ar.
„Það hafði staðið mjög lengi til að skrifa
bókina, en ég flýtti mér töluvert með hana
og gat ekki vandað hana eins og ég hefði
kosið. Kristnin hefur frumlega messu sem
hún hefur aldrei getað losað sig við. Messan
er í raun og veru stórmerkilegt fyrirbæri,
og það merkilegasta er að menningunni
hefur aldrei tekist að breyta henni neitt að
ráði.“
— En efast trúmaðurinn aldrei?
„Ég efast alltaf. Efínn er nauðsynlegur.
Hann er óumflýjanlegur."
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 9. JANÚAR 1988 5