Lesbók Morgunblaðsins - 09.01.1988, Blaðsíða 2

L E Y T A R l R M A Ð G w A T U R
MARY CELESTE
— skipið sem sigldi mannlaust um höfin
Barkurinn Dei Gratia, sem var á siglingu frá
New York til Gibraltar nálgaðist hratt þetta
einkennilega tveggja mastra seglskip. Stefna
skipsins var óstöðug, eins og skipverjar væru
drukknir. Þegar vindhviða breyttist rann skip-
ið eins og stjómlaust áfram.
Skipstjórinn á Dei Gratia gat ekki séð
neinn við stýri skipsins. Hann lét gefa venju-
leg merki, en ekkert svar barst.
Þegar barkskipið nálgaðist var bátur sett-
ur á flot og skipstjórinn og annar stýrimaður
ásamt tveimur hásetum reru út að þessu
undarlega þögla skipi. Þegar þeir réru nær
sáu þeir nafn skipsins á stefninu — Mary
Celeste.
Skipstjóri og stýrimaður klifruðu um
borð. Þetta gerðist klukkan þrjú síðdegis
þann 5. desember, 1872.
Það sem mennimir tveir sáu þama skap-
aði ráðgátu, sem fram á þennan dag er
óleyst. Þegar þeir stigu upp á þilfarið komu
engir sjómenn á móti þeim til þess að tala
við þá. Þeir leituðu manna um allt skipið
endilangt frá stefni til skuts, en það reynd-
ist mannlaust með öllu. Með öðrum orðum;
skipið Mary Celeste sigldi sér sjálft mann-
laust yfir víðáttur Atlantshafsins.
Það furðulega var að skipið var í ágætu
ástandi. Búkur, möstur og segl í prýðilegu
lagi. Farmurinn reyndist vera tunnur með
ómenguðu áfengi og var þeim prýðilega
komið fyrir í lestinni. Nægar birgðir matar
og vatns.
SÍÐASTIMORGUNVERÐUR
Skipstjórans
—í hásetaklefunum frammá voru kistur
Eftir ÆVAR R. KVARAN
háseta og fatnaður, allt þurrt og eðlilegt.
Nokkrir rakhnífar fundust þama og voru
enn ekki teknir að.ryðga. Pottar með matar-
leifum héngu yfír kulnuðum eldi.
Lagt hafði verið á borð fyrir morgunverð
í káetu skipstjóra og var líkast því að stað-
ið hefði verið upp frá óloknum morgunverði.
Hafragrautur var á einum disknum og í
eggjabikar stóð egg, sem hafði verið skorið
ofan af. Við hliðina á einum disknum var
opin flaska af hóstalyfí. Korktappinn lá við
hlið hennar.
Hinum megin í káetunni var minna borð
með saumavél og á henni lá náttsloppur af
bami. Rétt hjá voru flöskur með olíu-
áburði, baðmull og fíngurbjörg, og upp við
vegginn var dálítið bókasafn og svolítið
pípuorgel í kassa úr rósaviði.
Allt var þetta óskemmt og öllu eðlilega
komið fyrir. Það var satt að segja engu
líkara en að öllu skipshöfnin í heild hefði
komið sér saman um að fleygja sér samtím-
is fyrir borð. Hvað sem hér hafði gerst, þá
var það ljóst að ekki gat verið ýkja langt
síðan, því fæðan hefði skemmst og sjávar-
loftið haft sín áhrif á málmhluti.
Sama var að segja um káetu stýrimanns.
Þar var allt í röð og reglu. Á skrifborðinu
voru pappírar með ókláruðum útreikningum.
Hann virtist einnig hafa orðið fyrir ein-
hverri tmflun. Hálsnisti úr gulli, skartgripir
og peningar var enn læst í peningaskáp
skipsins. Það eina sem ekki fannst var sjóúr
skipsins.
Gat Hafa Verið Gerð Upp-
REISNÁSKIPINU?
Skipstjórinn á Dei Gratia hallaðist helst
að því, að svo hefði verið. En hafi verið
gerð uppreisn, hvemig hafði skipshöfnin þá
komist undan? Björgunarbáturinn á Mary
Celeste hékk enn uppi á bátsUglunum. Þeir
hlutu því að hafa komist í annað skip eða
varpað sér fyrir borð.
Skipstjórinn og stýrimaðurinn á Dei Grat-
ia fundu að vísu ýmsar ábendingar, að vissu
leyti. Þannig fundu þeir í einni káetunni
bjúgsverð, makað einhveiju sem virtist vera
blóð, en síðar, þegar opinber rannsókn fór
fram á þessum atvikum var nú hent gys
að þessu. Svipaða bletti fundu þeir einnig
á handriði á þilfari stjómborðsmegin, ná-
lægt rifu, sem virtist hafa verið gerð með
exi.
Þegar skipstjórinn á Dei Gratia athugaði
leiðarbók skipsins Mary Celeste sá hann,
að síðast hafði verið skrifað í hana þann
24. nóvember. Það er að segja tíu dögum
fyrr, en þá vár Mary Celeste á leið norður
af St. Mary-eyju í Azoreyjaklasanum —
meira en 400 mílur vestar en skipið fannst.
Skipið virðist hafa verið yfírgefíð skömmu
eftir að þetta var skrifað og hafði því verið
á reki mannlaust og óstýrt í hálfa aðra viku.
Þó gat þetta ekki verið.
Þegar komið var að Mary Celeste vom
segl hennar þannig sett, að skipið tæki við
vindi frá stjómborða. Dei Gratia hafði fylgt
sömu stefnu rétt á eftir hinu skipinu. En á
400 mílna siglingu sinni frá Ázoreyjum
hafði Dei Gratia orðið að breyta beitingu
segla.
Það virtist því ómögulegt að trúa því, að
Mary Celeste hafí komist á þann stað sem
skipið fannst með seglin sett á stjómborða.
Einhver hlaut því að hafa stjómað skipinu
siðustu dagana eftir að fært var inn í leiðar-
bókina. En hver? Eða hvað?
Rannsókn skrifstofu flotamálaráðuneytis-
ins í Gibraltar svaraði engum þessara
spuminga. í rannsókninni kom í ljós, að
Mary Celeste var skráð hjá Lloyd trygginga-
félaginu í Bandaríkjunum 1871 sem brigg-
antína 206 smálesta, með heimahöfn í New
York. Og að eitthvað hafði verið snert við
einni tunnunni af áfengi. Það kom einnig í
ljós að auk sjóúrs (chronometer) vantaði líka
sextantinn og farmskjölin.
Einnig kom fram, að þeir sem verið höfðu
um borð í Mary Celeste vom tíu manns.
Briggs skipstjóri, sjö manna áhöfn og eigin-
kona skipstjórans og ung dóttir. Enginn
þeirra fannst framar.
SKÝRING YFIRVALDA
Sú skýring á þessum atburðum sem senni-
legust þótti á þeim tímum, þegar þetta
gerðist var skýring bandarískra og brezkra
yfírvalda. í henni var hallast að þeirri skoð-
un, að skipshöfnin hefði komist í áfengið,
myrt skipstjórann og fjölskyldu hans, og
síðan með einhverjum hætti komist undan
á öðm skipi.
En varla er hægt að segja, að þessi skýr-
ing standist, þegar haft er í huga, að hvergi
um borð sáust nein merki átaka, og hefði
skipshöfnin komist undan hlutu einhveijir
þeirra að koma einhvers staðar fram, þótt
síðar yrði.
Bmtu menn mjög heilann um lausn þess-
arar ráðgátu og kom fram fjöldi annara
skýringa.
Hafði risakolkrabbi eða einhver önnur
ófreskja ráðist á skipið, sem einhvem veginn
hefði tekist að ná skipshöfninni, án þess
að skaða skipið? Eða kynni skipið að hafa
fundið dularfulla eyju nýrisna úr djúpinu,
eins og Surtsey? Gæti skipshöfnin hafa far-
ið í land, en ekki tekist að ná aftur til skips
og drukknað, þegar eyjan hvarf aftur niður
í djúp hafsins? Þá komu einnig fram hug-
myndir jafnvel enn fjarstæðari, eins og að
bókstaflega öll skipshöfnin hefði sogast af
skipinu í ægilegum hverfilvindi eða vatnselg.
FOSDYK-SKJÖLIN
En árið 1913 eða um 40 ámm eftir að
þetta gerðist kom fram ný skýring á þessum
atburðum, sem mikla athygli vöktu. Skýr-
ingin kom fram í grein í tímaritinu Strand
í Lundúnum. Grein þessi var skrifuð af
skólameistara einum, Howard Linford að
nafni. Hann sagðist hafa rekist á þessa frá-
sögn í skjölum, sem einn af starfsmönnum
hans hefði skilið eftir hjá sér. Þetta var
velmenntaður maður, sem ferðast hafði víða
um heim, Abel Fosdyk að nafni.
Skólameistarinn tók að glugga í þessi
skjöl eftir lát Fosdyks. I þeim fann hann
ekki einungis skýringar á hvarfi skipshafn-
arinnar, heldur einnig skýringu á rifum
þeim, sem taldar voru eftir axarhögg og
fundust á þilfarsstefni Mary Celeste.
í þessum skjölum heldur Fosdyk því fram,
að hann hefði verið leynifarþegi í þessari
síðustu ferð skipsins — og sá eini sem af
komst í harmleiknum sem þar gerðist. Skjöl-
in sögðu frá því, að hann hefði verið
góðvinur Briggs skipstjóra. Briggs hefði
fallist á að flytja hann með leynd með skip-
inu, þar sem hann hefði af ónafngreindum
ástæðum, þurft að komast sem fyrst til
Bandaríkjanna.
Á leiðinni yfír hafíð lét Briggs bátsmann-
inn sinn smíða sérstakt þilfar frammí stefni
skipsins handa litlu dóttur sinni. Og það
voru einmitt stuðningsstoðirnar fyrir þetta
þilfar, sem höfðu verið festar þar sem rifum-
ar fundust í stefninu.
Dag nokkum lenti skipstjórinn í deilum
við stýrimann sinn um það hversu vel væri
hægt að synda í sjónum í alfatnaði. Til þess
að sanna mál sitt hefði Briggs varpað sér
fyrir borð og farið að synda kringum skip-
ið. Tveir menn aðrir af skipshöfninni fleygðu
sér til sunds á eftir skipstjóra sínum, en
aðrir skipsveijar fylgdust spenntir með
þessu öllu frá þilfarinu.
Allt í einu rak annar sjómaðurinn, sem
var að synda kringum skipið upp ægilegt
sársaukavein. Hann var þá fyrir framan
skipið og allir á skipinu þyrptust því framá
nýbyggða þilfarið í stefninu til þess að sjá
hvað hefði gerst. í hópi þeirra vom eigin-
kona skipstjóra og litla dóttir hans. En þetta
nýja þilfar var ekki byggt fyrir. svo óvenju-
legan þunga og brast því undan honum.
Allt fólkið hrapaði því í hafíð, þar sem það
reyndist auðveld bráð hákörlunum, sem
þegar höfðu ráðist á sjómanninn, samkvæmt
frásögn Fosdyks.
MAÐURINN SEM KOMST
UNDAN
Hvað Fosdyk snerti, þá varð það honum
til lífs, að hann náði í allgóðan fleka af þil-
farinu sem brotnaði, en komst hins vegar
ekki aftur um borð í skipið. Mary Celeste
rak á brott. Þannig rak hann dögum saman
um hafíð, þangað til honum skolaði á land
á norðvestur strönd Afríku, nær dauða en
lífí.
Sagan í Fosdyk-skjölunum er svo sem
snotrasta frásögn. Hins vegar gefur hún
enga skýringu á því með hvaða dularfullum
hætti skipið komst á þann stað þar sem það
fannst að lokum. Þá em einstök atriði í
frásögninni röng, sem ekki hefði átt að
glepja menntaðan mann.
Þannig segir Fosdyk í frásögn sinni, að
Mary Celeste hafí verið 600 lestir, þegar
sannleikurinn er sá, að skipið var aðeins
þriðjungur þess eða um 200 lestir. Þá segir
Fosdyk að skipveijar hafí verið Englending-
ar, en þeir vom flestir Hollendingar. En
mesta villan lá þó í því, hve ósennilegt það
er, að nokkur maður hafí látið sér detta í
hug að fara að synda kringum skip, sem
smkvæmt vitnisburði Dei Gratia-manna hef-
ur verið á hraðri ferð, þegar þessir atburðir
gerðust.
Allt er mál þetta í meira lagi dularfullt
og óskiljanlegt, en ennþá hefur enginn skýr-
ing komið fram önnur en frásögn Fosdyk-
skjalanna.
Þótt nú séu liðin rúmlega eitt hundrað
ár síðan þetta gerðist er varla við því að
búast að mál þetta eða þessi dularfulla ráð-
gáta leysist nokkm sinni. Frásögnin af
skipinu sem sigldi sér sjálft heldur vafa-
laust áfram að vera óleysanleg ráðgáta.
Höfundurinn er leikari og rithöfundur í
Reykjavík.
/ J J}É fr i /
v/ íedLJ 1
' ,j
!}j í W
A ÆJl