Morgunblaðið - 25.09.1998, Blaðsíða 44

44 FÖSTUDAGUR 25. SEPTEMBER 1998
MINNINGAR
MORGUNBLAÐIÐ
sínar, koma þeim á koppinn í sam-
vinnu við góða samstarfsmenn. Upp-
finningamenn hafa alltaf átt erfitt
uppdráttar á íslandi og svo er lík-
lega enn. Fór Gunnar ekki varhluta
"*Sf því og oft og tíðum ekki talinn
með réttu ráði. Hafði hann gaman af
að segja frá því þegar einn sam-
starfsmanna hans gaf honum þá ein-
kunn að hann væri fluggáfað fífl.
Þessir hæfileikar nýttust honum vel
í útbreiðslustaif! og hrossaútflutn-
ingi. Hann skildi vel lögmál markað-
arins og til allrar gæfu áttaði hann
sig fljótt á því að sú hugmynd að
banna útflutning kynbótahrossa yrði
rothögg á frekari markaðssetningu
íslenska hestsins erlendis. Var sú
barátta hatrömm á köflum og hann
^neðal annars kallaður landráðamað-
ur fyrir að vilja selja stóðhesta úr
landi. Með seiglu og þrautseigju
fékk Gunnar menn til að skilja að ef
kaupendur hrossanna fengju ekki
útrás fyifr sköpunargleðina myndu
þeir fljótt missa áhugann og snúa
sér að öðrum hrossakynjum. Þetta
hefur sannast rækilega því öfugt við
það sem menn spáðu hefur útflutn-
ingur aukist ár frá ári og ávallt er
seldur fjöldi kynbótahrossa árlega
sem skilar góðum tekjum. Síðustu
árin hafa hestamenn séð framtíðar-
spár og kenningar Gunnars rætast
hverja af annarri. Kenningar sem
þóttu fáránlegar þegar þær voru
settar fram en þykja sjálfsagðar
begar þær eru orðnar að raunveru-
leika.
Gunnar Bjarnason var maður
augnabliksins, fljótur að hugsa og
sjá möguleika líðandi stundar. Hann
var ofursnjall áróðursmaður og var
með ólíkindum hvað hann gat hrifið
menn með sér í litríkum málflutn-
ingi þar sem hann tvinnaði á ótrú-
legan hátt saman baráttuákefðina
og húmorinn. Hann var sóknarmað-
ur í eðli sínu en gat einnig varist
fimlega ef með þurfti og beitti hann
þá húmornum skemmtilega.
Mér er ofarlega í minni frægur
fundur sem hestamannafélagið Fák-
ur hélt fyrir mörgum árum, held ég
mest til að lífga upp á umræðuna í
skammdeginu. Umræðuefnið var
hrossarækt í sinni víðustu mynd og
nokkrir kunnir frummælendur hófu
umræðuna. Gunnar var að sjálf-
sögðu í þessum hópi og man ég vel
að umræðan var mjög stefnulaus,
ekki verið að ræða eða rífast um
neitt sérstakt. En Gunnar var betri
en enginn, hann reif fundinn með
mælsku sinni og húmor upp á fjör-
legt plan. Hitnaði í framhaldinu í
kolunum og varð úr fjörleg umræða.
í hita leiksins setur Gunnar fram
einhverja skoðun og bætir við: „Ég
yeit að allir hér inni eru mér sam-
mála og því til sönnunar bið ég fund-
armenn að standa á fætur og klappa
fyrir mér.“ Og eins og alltaf þegar
galsinn tók völdin hjá Gunnari tísti
örlítið í honum, svona hálfgerður
hrekkjalómshlátur. Auðvitað stóðu
allir á fætur og klöppuðu fyrir
Gunnari en ekki man ég hvaða skoð-
un hann setti fram.
Eitt sinn mætti Gunnar á aðal-
fund Félags tamningamanna þar
sem hann var heiðursfélagi. Bar
hann upp þá hugmynd til okkar
ungu mannanna að nú skyldum við
beita okkur fyrir því að Sörli frá
Sauðárkróki skyldi seldur úr landi.
Það væri til heilla fyrir útflutninginn
■fjpg sýndi áhuga okkar á að styrkja
ræktunina erlendis. Þrátt fyrir að
FT þætti framsækið félag féll hug-
mynd gamla meistarans í grýttan
jarðveg og upp hófust miklar deilur
við heiðursfélagann. í hita leiksins
fór hann eitthvað frjálslega með
staðreyndir. Þegar svo Þorvaldur
Ágústsson rekur ofan í hann ósann-
indin er andrúmsloftið orðið býsna
eldfimt en Gunnar vinkar þá hend-
inni að Þorvaldi og segir hlæjandi:
„Þetta er allt í lagi, Þorvaldur minn,
ég mátti bara til með að gera þig
svolítið reiðan.“ Þar með var létt á
-^•;pennunni og allt féll í ljúfa löð.
Þannig gat Gunnar spilað með and-
rúmsloftið á fundum, æst alla upp í
topp og loftað út æsingnum með
nokkrum kæruleysislegum orðum
og léttum hlátri.
Gunnar lifði hratt. Hann var þess
eðlis að þurfa alltaf að hafa gust í
kringum sig. Stundum varð hann
"^fullstífur á móti og víst er að Gunnar
fékk sinn skammt af andstreymi
lífsins. En þrátt fyrir það hélt hann
reisn sinni, galsa og húmor, sérstak-
lega þegar skroppið var aftur í for-
tíðina og rifjaðir upp skemmtilegir
tímar og atvik úr fjölskrúðugu lífs-
hlaupi hans. Alltaf stutt í galsann
þótt illa áraði.
Síðast hittumst við Gunnar þegar
ég bauð honum í morgunkaffi einn
laugardagsmorgun fyrir fáum árum.
Þrátt fyrir að vera nokkuð farinn að
heilsu var allt til staðar, húmorinn
og galsinn. Áður en langur tími var
liðinn var það hláturinn og lífsgleðin
sem réðu ríkjum og nokkrar leik-
sýningar liðinnar tíðar settar á „fjal-
imar“ og eins og áður var það Gunn-
ar sem var leikarinn og sögumaður.
Þá sagðist hann hafa orðið ástfang-
inn af íslenska hestinum þótt tilvilj-
anir hafi ráðið því að hann gerðist
hrossaræktarráðunautur.
Nú er sögumaðurinn þagnaður.
Eftir lifa í minningunni fjölmargar
ánægjustundir sem ég bar gæfu til
að eiga með þessum mikla lífsins
listamanni. Gunnar reisti sér minn-
isvarða í mörgum myndum. Hæst
ber að sjálfsögðu hestamennskuna á
íslandi og víðar í heiminum í dag í
sinni fjölbreyttu mynd. Þar lagði
Gunnar grunninn á flestum sviðum.
Má þar nefna stofnun Landssam-
bands hestamannafélaga, landsmót-
in, dómar kynbótahrossa og dóm-
stigann sem þar hefur verið notað-
ur. Þá var Gunnar frumkvöðull að
stofnun Alþjóðasambands eigenda
íslenskra hesta og evrópumótanna
sem í dag heita heimsmeistaramót.
Ólíklegt er að nokkur einstaklingur
eigi jafnstóran hlut í þeirri út-
breiðslu sem íslenski hesturinn hef-
ur náð. Hvar sem borið er niður á
sviði hestamennskunnar má segja
að Gunnar sé í bakgrunni, kannski
ekki með burðuga samkomu á nú-
tímavísu en í mörgum tilvikum vísi
að glæsilegum viðburði í fyllingu
tímans sem beðið er með eftirvænt-
ingu víða um heim.
Gunnar var ólatur við skriftir og
eftir hann liggja ómetanlegar perlur
eins og Ættbók og saga þar sem
hann segir starfssögu sína í sjö
bindum. Þá er að nefna bókina
„Líkaböng hringir" þar sem Gunnar
lýsir sinni hlið á einu sárasta skip-
broti lífs síns og að síðustu viðtals-
bókina „Kóngur um stund“ og er
það nafn við hæfí.
Að hitta Gunnar á förnum vegi í
bankanum eða bakaríinu í Mosfells-
bæ var ávallt stund gleði og uppörv-
unar. Stutt spjall og snarpt þar sem
hann gaukaði að mér hvert sinn
einni eða tveimur hugmyndum um
hvað við ungu hestamennirnir þyrft-
um að gera. Alltaf gekk maður upp-
rifinn og frískur af fundi Gunnars,
uppfullur af krafti og nýjum hug-
myndum, eitthvað til að hugsa um.
Ég hef lengi saknað Gunnars en
yljað mér við góðar minningar um
samverustundir með honum. Eng-
inn verður samur eftir að hafa
kynnst slíkum manni og þakka ég
forsjóninni fyrir að verða þeirrar
gæfu aðnjótandi. Aðstandendum
færi ég samúðarkveðjur.
Minningin um einstæða persónu
Gunnars Bjarnasonar mun lifa og
kveð ég hann með ljóðlínum Einars
Benediktssonar:
Knapinn á hestbaki er kóngur um stund,
kórónulaus á hann ríki og álfur.
Valdimar Kristinsson.
Gunnar Bjarnason hrossaræktar-
ráðunautur til margra ára er látinn.
Mig langar til að minnast hans með
nokkrum orðum um leið og honum
eru færðar þakkir fyrir sinn hlut í
varðveislu íslenska hestsins.
Gunnar var fæddur á Húsavík við
Skjálfanda, sonur Bjarna Bene-
diktssonar, síðast póstmeistara, og
konu hans Þórdísar Ásgeirsdóttur.
Bjarni var sonur sr. Benedikts Kri-
stjánssonar, prests á Grenjaðarstað,
en Þórdís dóttir Ásgeirs Bjarnason-
ar, bónda á Knarrareyri á Mýrum.
Að honum stóð því gjörvilegt fólk og
miklar ættir.
Gunnar ólst upp í stórum systk-
inahópi en þau voru alls 13. Foreldr-
ar hans stóðu í ýmsum framkvæmd-
um m.a. verslunarrekstri, útgerð,
búskap og hótelrekstri. Gunnar
hafði því snemma kynni af athafna-
semi og djörfu frumkvæði sem síðan
varð fylgifiskur hans.
Sem unglingur komst hann í sveit
hjá bændahöfðingjanum Hallgrími
Þorbergssyni á Halldórsstöðum í
Laxárdal og konu hans Bergþóru
Magnúsdóttur. Það var ungum
mönnum mikill skóli að dveljast á
Halldórsstöðum. Engum manni hef
ég kynnst sem betur var til þess fall-
inn að kenna unglingum og láta þá
vinna með sér en Hallgrími. Hann
var eins og svo margt af Halldórs-
staðafólki víðmenntaður, hafði
dvalist með öðrum þjóðum til að
nema af þeim búskaparhætti og
kynbætur sauðfjár. Þarna var yndis-
legt að dvelja. Það reyndi ég sjálfur.
Þarna fékk Gunnar tilfinninguna
fyrir ræktun og þann skilning að
ræktun af hvaða toga sem hún væri
væri göfugasta hlutskipti mannsins.
Á henni byggðist þroskinn og fram-
farirnar.
Gunnar fór til náms til Akureyrar
og síðan í Bændaskólann á Hvann-
eyri. Að því námi loknu innritast
hann í Landbúnaðarháskólann í
Kaupmannahöfn og útskrifast sem
búfræðikandidat þaðan. Það var í
sjálfu sér tilviljun sem því réð að
Gunnar varð ráðunautur í hrossa-
rækt og hrossaverslun. Árið sem
Gunnar útskrifast í Kaupmannahöfn
lést Theódór Arinbjarnarson
hrossaræktarráðunautur og þvi
vantaði mann til að gegna því starfi.
Haft var samband við Gunnar og
hann beðinn að taka þetta starf að
sér, Hann hafði ekki haft nein sér-
stök kynni af hestum fram að þessu
önnur en flest ungmenni á íslandi á
þeim tima. Dráttarklárum hafði
hann kynnst i sveitinni og raunar
fræðst miklu meira um sauðfé af
húsbónda sínum, sem var sérfræð-
ingur á því sviði. En hann tók þessu
boði að gerast ráðunautur í hrossa-
rækt. Hann fór þá í starfsþjálfun í
hrossadómum og kynbótaskipulagi á
Norðurlöndum. Á skömmum tíma
náði Gunnar mikilli þekkingu á
hestakynjum og hestahaldi víða um
heim og ég held að enginn hafi stað-
ið honum þar á sporði. Það kom
enda síðar í ljós að þekking hans á
þessu sviði átti sinn þátt í því hve vel
honum gekk að skapa sér tiltrú er-
lendra hestamanna.
Svo kemur Gunnar heim og hefst
handa. Lýsingar á hans fyrstu
starfsárum era margar skrautlegar,
enda maðurinn lærður meira af bók
en reynslu sem reiðmaður. En eðli
Gunnars var námfysi og metnaður
og hann komst fljótt í góðan kunn-
ingsskap við helstu stóðbændur
landsins. Hann byrjaði á því að
leggja á ráðin um ræktun traustra
dráttarhesta sem gætu nýst bænd-
um vel. Þó mörgum hafí á stundum
þótt Gunnar fljóthuga þá var hann
hagsýnn þegar til framtíðar var litið.
Honum fannst vanta betri ræktun á
sviði vinnuhesta sem kæmu að betra
gagni við notkun hestaverkfæra. En
þessi tími stóð stutt. Island breyttist
á fáum áram frá frumbýlingshætti í
búskap til vélaaldar. Not fyiár drátt-
arhestinn heyrðu sögunni til. En þá
var það hlutverk ráðunautarins að
efla þann þátt íslenska hestsins sem
í raun hafði alltaf verið hans aðal,
reiðhestskostina til yndis og ánægju
þjóðarinnar.
Þetta var ekki létt verk því hest-
urinn var á undanhaldi fyrir vélum
og hraða tímans. En hann fékk góða
menn í lið með sér við að endurreisa
hestinn sem reiðhest og færa rækt-
unina frá dráttarhesti yfir í reið-
hestinn. Þar með var bjargað
óhemju verðmætum á íslandi og
eiga allir þeir menn sem þar lögðu
hönd á plóg ómældar þakkir skilið.
En það þui-fti eldhuga í þetta verk-
efni, mann sem hafði framsýni,
þekkingu og óbilandi trú. Það kom
líka fljótt í ljós að menn á æðri stöð-
um áttu oft erfitt með að fylgja
Gunnari eftir og fannst hann fljúga
fullhátt til að geta náð góðri lend-
ingu. Með starfi sínu sem ráðunaut-
ur var Gunnar lengst af kennari á
Hvanneyri og hafa nemendur hans
jafnan rómað hve gaman hafi verið í
tímum hjá Gunnari. Þuit kennslu-
bókin var þar ekki meginmál frekar
en hjá öðram góðum kennurum
heldur það líf og sá kraftur sem í
kennaranum var til að hrífa nem-
endur með sér. Þetta starf hans gaf
honum möguleika til að kveikja
neista hestamennskunnar og efla
starflð meðal verðandi bænda í land-
inu. Þetta skilaði ríkulegum ávexti
er tímar liðu. En það var ekki átaka-
laust að sannfæra yfirvöld um fram-
tíð hrossaræktar á íslandi og um
fjárhagslegt gildi hennar sem sölu-
vöru. En Gunnari var mjög umhug-
að að bændum yrði eitthvað úr þess-
ari framleiðslu sinni. HroHsaræktin
átti ekki bara að vera leikur heldur
hagnýt ræktun. Þegar Gunnar hóf
störf sem ráðunautur var íslenski
hesturinn seldur úr landi til vinnslu í
námum eða sem dráttardýr í öðram
störfum. En Gunnar vissi hvað í
þessari skepnu bjó og eftir að reið-
hestarækt hefst fyrir alvöru eftir
stríð fer Gunnar að vinna hestinum
fylgi sem reiðhesti og vini fjölskyld-
unnar. Það var löng barátta og
ströng því fáir höfðu þá framsýni
sem hann í þeim efnum og höfðu
miklar efasemdir um hvernig Gunn-
ar myndi lenda þessu máli. Það er
skemmst frá að segja að starf hans á
þessu sviði mun halda uppi nafni
hans um ókomin ár. Það er með ólík-
indum hve afrek hans á þessu sviði
voru mikil og _um leið þáttur hans í
því að kynna Island í gegnum hest-
inn. Þar nutu sín leiftrandi gáfur
hans, flugmælska og sannfæringar-
kraftur. Hann gat hafið menn til
skýjanna með lýsingum sínum á fjöl-
hæfni íslenska hestsins. Hann sann-
færði þúsundir manna og reynslan
kenndi þessu fólki að allt gekk eftir
sem hann sagði um þessa einstöku
skepnu.
Gunnar var prýðilega vel ritfær
og stóð í stanslausum bréfaskriftum
bæði innan lands og utan. Hann rit-
aði sögu íslenska hestsins sem fyllir
sjö bindi. Þar er starfssaga hans
rakin og þar er ættbók íslenska reið-
hestsins. Hann ferðaðist land úr
landi til að kynna hestinn og stofna
hestamannafélög. Hann var aðal-
hvatamaður að stofnun Landssam-
bands hestamannafélaga og hafði
forgöngu um fyrsta landsmót hesta-
manna á Þingvöllum 1950. Síðast en
ekki síst stofnaði hann íslandshesta-
vinafélagið FEIF (Federation
Europáischer Islandpferde
Freunde) sem hefði líka getað verið
skammstöfun fyrir Félag eigenda ís-
lenskra fáka. Gunnar sat lengi í
stjórn þessara samtaka sem vara-
forseti. Það var í raun heiðurssæti,
því fylgdu ekki embættisskyldur.
Ái'ið 1983 var hann svo kosinn fyrsti
heiðursforseti FEIF. Þessi samtök
ná nú til nítján landa í Evrópu og
Ameríku og félögunum fjölgar
stöðugt. Þau standa fyrir heimsleik-
um íslenska hestsins annað hvert ár
og þátttakan þar fer árvaxandi. ís-
lenski hesturinn dregur fleiri ferða-
menn til íslands en nokkur annar
þáttur í íslensku menningarlífi. Allt
þetta eigum við Gunnari Bjarnasyni
öðram fremur að þakka. Gunnar
hlaut margar viðurkenningar fyiir
störf sín, m.a. Riddarakrossinn.
Hann er heiðursfélagi í Landssam-
bandi hestamannafélaga og Félagi
tamningamanna og fátt hefur mér
fundist ánægjulegra en mega sæma
hann gullmerki fyrir hönd Lands-
sambands hestamanna í fæðingarbæ
okkar beggja á landsþingi LH á
Húsavík á 75. aldursári Gunnars.
Um langa tíð mun stafa miklum
Ijóma af nafni Gunnars Bjarnasonar
í augum hestamanna, enda var hann
langt á undan sinni samtíð hvað það
varðar að gefa útlendingum kost á
að kynnast íslenska hestinum og um
leið að gera hann að verðmætri út-
flutningsvöra. í augum útlendinga
er hann dáður brautryðjandi.
Fyiir allt þetta ber að þakka en
þó var mikilvægast að fá að kynnast
persónunni sjálfri Gunnari Bjarna-
syni, sem var í senn mikill öðlingur
og mikill höfðingi. Nú þegar hann
hefur kvatt þessa jarðvist fylgja
honum árnaðaróskir í nýjum heim-
kynnum og samúðarkveðjur til
barna, systkina og annarra ætt-
menna.
Kári Arnórsson.
Um Gunnar Bjarnason má segja
líkt og sagt var um Gissur ísleifsson
Skálholtsbiksup, að úr honúm mætti
gera marga menn; og hvarvetna
hefði hann verið í forystu. Gunnar
kom víða við á langri og viðburða-
ríkri ævi, en fyrst og fremst helgaði
hann líf sitt íslenska hestinum og
baráttunni fyrir framgangi hans og
virðingu heima og erlendis. Gunnar
var í fylkingarbrjósti þeirra manna
sem vildu fínna hestinum nýtt hlut-
verk í upphafí vélaaldar og hann var
öðrum fremur höfundur áætlana um
framgang íslenska hestsins á er-
lendrl grundu.
Þetta verk Gunnars, þessl lífshug-