Morgunblaðið - 25.09.1998, Blaðsíða 12

12 FÖSTUDAGUR 25. SEPTEMBER 1998
MORGUNBLAÐIÐ
FRÉTTIR
Veðurfar ekki eina ástæðan fyrir því að norræn byggð lagðist af á Grænlandi
MARGAR ástæður hafa verið
nefndar fyrir því að byggð
norrænna manna lagðist niður
á Grænlandi og segir sagn-
fræðingurinn Astrid Ogilvie,
sem talaði á ráðstefnu um
náttúrufarsbreytingar og áhrif
þeirra á Norður-Atlantshafí, í
gær að ekki mætti alfarið rekja
það til veðurfars, heldur hefði
norrænum mönnum einfaldlega
ekki tekist að laga sig að
aðstæðum og taka upp þær að-
ferðir, sem gerðu landið byggi-
legt inúítum. Þá skorti sveigj-
anleika.
Astrid Ogilvie hefur verið að
rannsaka byggð norrænna
manna á Grænlandi ásamt hópi
vísindamanna í Bandaríkjunum
og á Bretlandi og Islandi.
Nefndi hún sérstaklega þátt
Jóns Hauks Ingimundarsonar
við stofnun Vilhjálms Stefáns-
sonar á Akureyri, en einnig
hefði hún notið aðstoðar fræði-
manna við Stofnun Arna
Magnússonar.
Norrænir menn komu frá Is-
landi til Grænlands um 985 og
stóð nýlenda þeirra í allt að 500
ár. Þeir bjuggu á tveimur stöð-
um, í Austurbyggð og Vestur-
byggð. I fyrirlestri sínum
fjallaði Ogilvie aðallega um
Vesturbyggðina. Hún er sagn-
fræðingur, en fræðimenn á
ýmsum öðrum sviðum, til dæm-
is fornleifafræði og jarðfræði,
hafa lagst á eitt um að veita
sem greinarbest svör við spurn-
ingunni um norrænu nýlenduna
á Grænlandi. Hún sagði að
rannsóknin fælist í því að bera
saman heimildir, allt frá því,
sem hefði verið skrifað, til
borkjarna úr ísnum í Græn-
landsjökli.
Hefur rannsakað
hafissögu Islands
„Ég þekki best heimildir um
veðurfar á íslandi og hef rann-
sakað það mál í mörg ár,“ sagði
Ogilvie í samtali við Morgun-
blaðið. „Lisa Barlow hefur ver-
ið að rannsaka ískjarna og við
höfum borið saman veðrið á ís-
landi og hvernig við teljum að
það hafí verið á Grænlandi á
þessu tímabili, 14. öldinni. Við
teljum að það hafí verið mjög
kalt á Grænlandi miðað við ár-
ferði undanfarin þúsund ár á
timabilunum 1308 til 1318, 1324
til 1329 og sérstaklega 1343 til
1362.“
Gátu ekki lagað
sig að erfiðum
aðstæðum
Hún sagði að
hópurinn væri
viss um að
byggðin á Græn-
landi hefði horfíð
á síðastnefnda
tímabilinu. Þá
hefði meðalhiti
sennilega farið
niður í tvær gráð-
ur á
celsiuskvarða.
„Við vitum til
dæmis að við fs-
land var mikill
hafís í kringum
1360 og þótt við
séum ekki alveg
viss er því lýst í
Guðmundar sögu
biskups Arasonar
að hafisinn hafí
verið mikill bæði við landið og í
hafinu," sagði hún. „Það þýðir
að erfítt hafí verið að sigla milli
Islands og Grænlands.“
Steingerðar flugur
veita vísbendingar
Hún sagði að einnig hefði
verið notuð fornleifafræði við
rannsókn þessa máls. Stein-
gerðar flugur gæfu ákveðnar
vísbendingar. Með norrænum
mönnum á Grænlandi hefði
borist fluga, sem þrifist bæði í
hita og myrkri. Slíkir stein-
gervingar hefðu fundist í bæ í
Vesturbyggð.
„Það hefur fundist heilmikið
af þessum flugum,“ sagði hún.
„En í siðasta laginu fínnst
aðeins fluga, sem þrífst við
kaldari aðstæður, og það þýðir
að allt í einu hverfur fiskiflug-
an. Af þessu má draga þá álykt-
un að byggðin hafi liðið snögg-
lega undir lok.“
Niðurstaðan er hins vegar
ekki sú að loftslagið hafi ein-
göngu leitt til þess að byggð
norrænna manna á Grænlandi
lagðist niður,
þótt aukinn kuldi
hafí gert þeim
erfitt fyrir.
Margar ástæður
lægju að baki, en
fyrst og fremst
hefðu norræuu
mennirnir átt
erfitt með að
laga sig að nýjum
aðstæðum.
Inúítar ekki í
vandræðum
vegna veðurs
„Inúítarnir
áttu ekki í nein-
um vandamálum
vegna veðurs,
þannig að það
var ekki ástæð-
an,“ sagði hún. „Ef norrænu
mennirnir hefðu notað sömu
veiðiaðferðir og inúítarnir
hefðu þeir getað veitt sel allt
árið og þá hefðu þeir verið
hólpnir, til dæmis með því að
nota ákveðna gerð skutuls. En
það gerðu þeir ekki. Þeir
reyndu að lifa eins og á íslandi
og halda kindur og kýr, en
aðstæður voru einfaldlega öðru
vísi. Það var harðbýlla á Græn-
landi.“
Aðstæður á Grænlandi hefðu
verið mun flóknari og inn í
þetta hefðu blandast samskiptin
við inúíta, sem ekki væri reynd-
ar vitað mikið um.
Skærur við inúíta
„Við höfum heimild, sem
nefnist Grænlandslýsing fvars
Bárðarsonar," sagði hún. „Hún
var skrifuð í Noregi, sennilega
upp úr 1360. ívar skrifaði hana
ekki sjálfur, en í bókinni segir
höfundur að allt þetta hafi hann
frá ívari, sem var raunveruleg
persóna og var á Grænlandi í
20 ár. Hann var í Austur-
Morgunblaðið/Ámi Sæberg
Astrid Ogilvie
sagnfræðingur
byggðinni og talar um það að
hafa farið til að athuga hvernig
fólk hefði það í Vestur-
byggðinni. Þá hefði fólkið allt
verið horfíð og taldi hann það
mjög skrýtið. Hann segir síðan
að skrælingjar hafi gert út af
við norrænu íbúana. í fleiri
heimildum er sagt að stríð hafi
verið milli inúíta og norrænna
manna á Grænlandi. Til dæmis
stendur í annálum að inúítar
hafi komið, myrt 18 manns og
rænt tveimur drengjum til að
selja í þrældóm. Hins vegar
bendir annað til þess að verið
hafi samgangur, ekki bara
úlfúð. Fornleifafræðingar hafa
fundið minjar um norrænt fólk
hjá inúítum, þannig að kannski
hefur verið verslun milli
hópanna. Samskiptin voru því
flókin.“
Samdráttur
í verslun
Ogilvie telur fleiri atriði, sem
kunna að hafa skipt máli.
„Einnig dró úr verslun við
Evrópu á þessum tíma,“ sagði
hún. „Þá var mikið um að rost-
ungstennur og ísbjarnarskinn
væru send til Evrópu, en allt í
einu dró úr eftirspurninni, sem
áður hafði verið mikil.“
Ymis merki hafa fundist um
að matarskortur hafi verið í
norrænu byggðunum. Ogilvie
sagði að þegar borin væru sam-
an bein, sem annars vegar
hefðu fundist hjá norrænum
mönnum og hins vegar inúít-
um, kæmi í ljós að hinir fyrr-
nefndu hefðu reynt að nýta
matinn betur. Hinir norrænu
hefðu brotið beinin og notað úr
þeim merginn, en inúítarnir
ekki.
Neyddust til
að borða hunda
„Svo er annað, sem er spenn-
andi og sorglegt um leið,“ sagði
hún. „A einum stað fundust leif-
ar veiðihunds og mátti ráða að
fólkið hafði borðað hann. Það
er víst að menn hefðu ekki
borðað veiðihund fyrr en menn
áttu ekki annars kost.“
Ogilvie er bresk og hún
starfar við New Hampshire-
háskóla í Durham. Hún hefur
oft komið til Islands og talar ís-
lensku. Hjá henni starfar dr.
Ingibjörg Jónsdóttir, sem
einnig er að rannsaka hafíssögu
Islands.
Iðntæknistofnun og
Rannsóknarstofnun
iandbúnaðarins
Sameining
matvæla-
fræði og
efnagrein-
ingar
FORSVARSMENN Iðntækni-
stofnunar og Rannsóknarstofnunar
landbúnaðarins hafa gert með sér
samkomulag um samstarf á sviði
matvælafræði og efnagi’einingar
og verður starfsemi stofnana á
þessum sviðum sameinuð.
I samningnum kemur fram að á
undanförnum árum hafi verið
starfað á sviði matvælarannsókna á
stofnunum og að leitað hafi verið
eftir auknu hagræði og hagkvæmni
í rekstri. Munu samningsaðilar
vinna sameiginlega að fjáröflun,
hönnun og byggingu framtíðar-
húsnæðis fyrir Matvælarannsóknir
Keldnaholti.
Neytendum
til góða
Tilgangur sameiningarinnar er
að stunda rannsóknir og þróun á
matvælum sem koma neytendum á
íslandi til góða og stuðla að vexti
og hagnaði meðal framleiðenda á
matvælum og fyrirtækja í mat-
vælaiðnaði á Islandi og erlendis.
Stefnt er að því að vera í farar-
broddi á Islandi sem alhliða þekk-
ingarmiðstöð á matvælasviði og
veita ávallt viðskiptavinum há-
gæðaþjónustu.
Áhersla á alþjóðlegt
samstarf
Verður lögð áhersla á að þjóna
innlendum framleiðendum og neyt-
endum, en stuðla jafnframt að
þátttöku í alþjóðlegu samstarfi,
sem tæki mið af ávinningi íslensks
atvinnuh'fs. Jafnframt að leita sam-
starfs við aðrar stofnanir á sviði
matvælarannsókna og mat-
vælatækni um uppbyggingu öflugs
stoðumhverfis fyrir íslenskan
matvælaiðnað. Lögð verður sér-
stök áhersla á samstarf við
háskóla um skipan á hlutastöðum í
rannsóknum, verkefni og aðstöðu
fyrir nemendur í rannsóknar-
tengdu framhaldsnámi.
SlAV\V
Auglýsing um innlausnarverð
verðtryggðra spariskírteina ríkissjóðs
FLOKKUR INNLAUSNARTÍMABIL INNLAUSNARVERÐ*) Á KR. 10.000,00
1980- 2.fl. 1981- 2.fl. 1982- 2.fl. 1993-2.fl.D 5 ár 25.10.98 - 25.10.99 15.10.98 - 15.10.99 01.10.98-01.10.99 10.10.98 kr. 351.395,70 kr. 211.344,70 kr. 148.549,20 kr. 14.485,50
* Innlausnarverð er höfuðstóll, vextir, vaxtavextir og verðbætur
Innlausn spariskírteina ríkissjóðs fer fram í afgreiðslu Seðlabanka íslands, Kalkofnsvegi 1,
og liggja þar jafnframt frammi nánari upplýsingar um skírteinin.
Reykjavík, 25. september 1998
SEÐLABANKIÍSLANDS
Alþingi sett 1. október
Sæberg
IALLGRIMUR Jónasson, forstjórí Iðntæknistofnunar, Þorsteinn Tóm-
tsson, forstjóri RALA, Finnur Ingólfsson iðnaðarráðherra, Guðmund-
tr Bjarnason landbúnaðarráðherra og Vilhjálmur Lúðvíksson, for-
itjóri Rannís, undirrita samkomulag um samstarf á sviði matvæla-
fræði os efnaereinine'ar.
ALÞINGI hefur verið kvatt saman
fimmtudaginn 1. október næstkom-
andi.
Athöfnin hefst með guðsþjónustu
í dómkirkjunni, þar sem séra
Sigríður Guðmarsdóttur, sóknar-
prestur á Olafsfirði, predikar.
Alþingi verður sett að guðsþjónust-
unni lokinni og flytur forsætis-
ráðherra síðan stefnuræðu ríkis-
stjórnarinnar, en það er í fyrsta
skipti sem sá háttur er hafður á.
Umræður um stefnuræðuna verða
síðan um kvöldið.