Morgunblaðið - 31.10.1997, Blaðsíða 41

MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
FÖSTUDAGUR 31. OKTÓBER 1997 41
Uppsveiflu - ekki niðurskurð
ÉG TEL mig vera
fremur sparsama konu
og vil einnig reyna að
hugsa á sparsemisnót-
unum þegar um er að
ræða hvemig verja skal
peningum okkar skatt-
borgaranna. Við þau
kynni sem ég hef haft
af geðdeildum og
göngudeildum geð-
sjúkra hér í borg hef
ég sannfærst um að þar
sé mikið vinnuálag og
ekki mannskapur til að
sinna sem skyldi þeim
alvarlega sjúku ein-
staklingum sem þang-
að eiga erindi. Eins og
oft hefur komið fram á prenti, m.a.
í Morgunblaðinu (sem ljær þessum
málaflokki nokkuð gott rúm) er mjög
mikilvægt að greina snemma geð-
ræna sjúkdóma til þess að reyna að
stöðva framvindu þeirra ef unnt er
sem fyrst. Til þess þarf fagfólk og
starfsaðstöðu. Úrræði og meðferð
þeirra sem kljást við alvarlega geð-
ræna sjúkdóma liggja oft ekki í aug-
um uppi. Til þess að vinna á sjúkdó-
munum (ég get ekki tekið mér í
munn orðalagið „lækna þá“) þarf
oft langan tíma og mikla vinnu. Og
þá vinnu þurfa fagmenn að inna af
hendi á góðum sjúkrahúsum og
göngudeildum. Hér á ég við bæði
geðlækna, sérmenntað hjúkrunar-
fólk og iðjuþjálfa og myndterapista.
Vinnan hlýtur að þurfa að kosta sitt.
Því er það mikið áfall fyrir sjúklinga
og aðstandendur þeirra þegar þetta
grimmilega orð niðurskurður er
nefnt. Hvað þá ef áform um minnk-
un sjúkrarýmis og breytingar til
þrenginga á starfsvettvangi verða
að veruleika eins og nú vofir yfir.
Vonir um úrræði og einhvern bata
verða þá enn minni en fyrr - ef
nokkrar. Þar að auki verður oftar
en ekki meiri kostnaður samfara síð-
búinni læknishjálp en þar sem gripið
var inn í nógu snemma.
Áfall
Þegar sonur minn fékk sykursýki
voru strax ljós helstu úrræði varð-
andi meðferð sjúkdóms-
ins og framtíðarhorfur.
Sj úkdómsgreiningin
varð að vonum okkur
foreldrunum talsvert
áfall, hvað þá drengn-
um sjálfum. En þegar
í ljós kom nokkrum
árum síðar að hann
þjáðist af þunglyndi,
áráttuhegðun og þrá-
hyggju varð áfall okkar
allra miklu meira og
langvinnara því að úr-
ræðin voru mjög óljós,
meðferðin sömuleiðis
og framtíðarhorfur enn
óljósari. Áfallið varð
mun meira eftir því sem
okkur varð betur ljóst að sjúkdóm-
arnir voru þvílík þjáning og kreppa
að því verður engan veginn lýst.
Almenn viðbrögð
Þegar sjúkdómur eins og sykur-
sýki gerir vart við sig (notum hana
sem dæmi um sjúkdóm sem er
þekktur) eru viðbrögð manna oftast
eitthvað á þessa leið: „Vesalingur-
inn, nú þarf hann að sprauta sig
daglega eða oft á dag alla ævi. Og
hann verður að neita sér um kökur
og sætindi og gæta hófs í mörgu.
Og ef hann gætir sín ekki og fylgir
reglunum á hann á hættu að
skemma æðakerfið og augnbotn-
ana.“ En þegar geðsjúkdómur á í
hlut verða viðbrögð flestra allt önn-
ur: „Hann hefur nú fulla heilsu,
hann hlýtur að geta tekið sér tak.“
Eða: „Hann er bara húðlatur og
kemst upp með að vera það.“
Sjúklingurinn sjálfur fær e.t.v.
klapp á bakið og setningu á borð við
þetta: „Ertu ekki bara hress?“ eða:
„Ertu ekki að ná þér á strik?“ Eng-
inn segir: „Vesalingurinn, verið getur
að hann fái seint starfsþrek og helt-
ist úr lestinni þegar nám og undirbún-
ingur undir framtíðarstarf er annars
vegar.“ Né heldur segir nokkur eða
hugkvæmist að geðsjúkdómur ungs
manns getur e.t.v. skapað svo mikla
vanlíðan eða heilsunni hrakað svo að
hann verði aldrei starfshæfur eða
fari sér jafnvel að voða.
Hér þarf uppsveiflu og
aukningu í læknismeð-
ferð geðsjúkra, segir
Rúna Gísladóttir, í
stað niðurskurðar.
Hver er næstur?
Geðveik börn og unglingar (rétt
eins og krabbameinsveik eða sykur-
sjúk) veikjast oft fýrirvaralítið eða
fýrirvaralaust. Þau eru börn foreldra
úr hvers kyns stéttum. Hver veit
hvaða barn eða unglingur veikist
næst? Það gæti orðið þitt barn. Hvort
viljum við heilbrigð börn og unglinga
eða sjúka? Þessu er fljótsvarað og
svörin yrðu öll á eina lund. Eiga
þeir sjúklingar sem þjást af geðsjúk-
dómi ekki jafnan rétt á virkri læknis-
meðferð og sjúklingar með alla aðra
sjúkdóma? í greinum um geðvemd-
armál sem birtust hér í blaðinu á
geðverndardaginn 10. október sl.
kom skýrt fram að aðeins 0,2-0,5%
barna og unglinga fá meðferð hér á
landi. Til samanburðar var sagt frá
að í Noregi eru meðferðarúrræði
fyrir 2% barna, en að almennt væri
talið að um 10-20% bama þyrftu
stuðning um tíma.
Geðsjúkdómar stafa af rangri
starfsemi heilans og því getur
enginn sagt fyrir um hvernig
framvindan verður. Röng starfsemi
heilans - eða e.t.v. röng
efnaskiptastarfsemi líkamans - sem
truflar eðlilega starfsemi heilans.
Líðan sjúklingsins er alla jafna mjög
sveiflukennd og óútreiknanleg.
Enginn getur sagt fyrir um hvort
geðsjúklingur á eftir að „ná sér á
strik“. Þetta hljómar hræðilega. Ef
maður fær sykursýki er það vegna
þess að líffærið briskirtill starfar
ekki eðlilega. Ef maður hins vegar
fær geðveilu er það líffærið heili sem
ekki starfar eðlilega. En heilinn er
líffæri sem enginn læknir - hversu
fær sem hann er - getur skorið í -
eða speglað - til að skoða
starfsemina eða rannsaka hvað fer
úrskeiðis þegar geðsúkdómur er
annars vegar. Þess vegna hlýtur að
vera mjög erfitt að finna einu réttu
læknismeðferðina og tekur oft mjög
langan tíma. Jafnvel getur
læknismeðferð dugað um tíma, en
hættir svo að gera gagn. Og þá
þarf að reyna eitthvað nýtt.
Geðsjúkdómdar eru af þessum
sökum mjög illvígir.
Því miður hafa sjúklingarnir
sjálfir sjaldan heilsu til þess að láta
heyra í sér. Ef þeir tækju til máls
yrði það efiaust til þess að drekkja
einhveijum þeim fordómum gagn-
vart geðsjúkum sem enn ríkja í „vel
upplýstu" þjóðfélagi okkar. Það yrði
vafalítið líka til þess að auka áhuga
ungra lækna og sálfræðinga á
rannsóknum sjúkdóma af geðrænum
toga. Þeir hafa því miður flestir
hingað til einblínt á meðferðar-
fræðina á kostnað rannsókna og
fáir farið í rannsóknanám.
Geðsjúklingur þarf vegna álags á
miklum stuðningi að halda. Foreldr-
ar geðsjúkra barna, unglinga og
fullorðinna eru oft mjög tættir og
þreyttir á að styðja barn sitt og
leggja því lið í baráttunni við sjúk-
dóminn vegna þeirrar vanlíðanar,
líkamlega og andlega sem honum
fylgir. Margt væri unnt að gera til
að bæta aðstöðu aðstandendanna,
til dæmis þyftu þeir stundum að
geta losnað af „vaktinni". Þó er
brýnast að bæta líðan geðsjúkling-
anna sjálfra og það verður síður en
svo gert með niðurskurði og lokun
geðdeilda. Slíkt hefur áhrif á starfs-
aðstöðu lækna og meðferðaraðila og
kemur niður á sjúklingunum. Sonur
minn hefur orðað líðan sína á þann
veg að andlegur sársauki sé marg-
falt verri en líkamlegur. Samanburð-
ur er honum nærtækur, hann hefur
m.a. reynslu af beinbrotum auk syk-
ursýkinnar.
Eg vona að með þessum skráðum
orðum hafi mér tekist að benda á
að hér þarf uppsveiflu og aukningu
í læknismeðferð geðsjúkra í stað
niðurskurðar.
Höfundur er myndlistarmaður og
kennari.
Rúna
Gísladóttir
Er tölvan þín
að gefa upp öndina ?
Þarftu stækkunargler til að lesa á skjáinn ?
Veistu ekki hvað internetið er ?
Er nýjasti tölvuleikurinn eins og flettiskilti ?
Þá er kominn tími til að endurnýja !
TARGA tum
200 MMX AMD K6 örgjörvi
4320 MB Quantum harður diskur
32 MB ED0 innra minni
Tseng Labs ET6000 4mb skjákort
BT.Tölvur kynna vinnuþjark heimilanna sem er á við
tveggja tonna trukk í vinnslu en sem sportbíll í keyrslu.
Hver hlutur hefur verið valinn vandlega í þetta frábæra
tilboð sem inniheldur geggjaðan 17 TOMMU SKJÁ.
17" Targa skjár (1024x768x85hz)
24 hraða Pioneer geisladrif
Soundblaster 16 hljóðkort
240 watta hátalarar
33.600 mótald m/ faxi og símsvara
Windows 95 CD og bók
6 íslenskir leikir
149.900 kr
GSM símar og fjöldi fylgihluta
NOKIA 1611
•110 tíma rafhlaða
• Númerabirting
•199 númera símaskrá
• Sendir/Móttekur SMS
• Vinnuþjarkur
19.990
NOKIA 8110
• 70 tíma rafhlaða
• Númerabirting
• 324 númera símaskrá
• Sendir/Móttekur SMS
• Sýnir hverjir hringdu
• Einstaklega nettur
44.990
ERICSSON 628
• 83 tfma rafhlaða
• Númerabirting
•150 númera símaskrá
• Sendir/Móttekur SMS
• Sýnir hverjir hringdu
• Góður í vasa
25.990
,SN*>°Ö
V Stækkun í 64mb og Soundblaster 64
kostar aðeins 10.000.-
BT.TÖLVUR
ÖRUGGT 0G ÚDÝRT
Grensásvegi 3 • Simi 5885900 • Fax 5885905
www.bttolvur.is • Netfang : bttolvur@mmedia.is
Opið virka daga 10-19 • Opið laugardaga 10-16
F a 11 e g í r
1 a m p a r
Eítt mesta úrval
landsíns af fallegum
lömpum er að finna
hjá okkur.
NEPTUNE
10.930,-
RELIEF
12.630,-
R I O
14.730,-
v A
f HÚSGAGNAHÖLUN
Jj Bíldshöföl 20-112 Rvík-S:510 8000
- kjarni málsins!