Morgunblaðið - 08.11.1986, Blaðsíða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 8. NÓVEMBER 1986
Ikonar
Myndlist
Valtýr Pétursson
Það er sjaldgæft hér í borg að
sjá sýningu á íkonum, en einmitt
þessa stundina er slík myndlist til
sýnis í anddyri Norræna hússins.
Það er fínnsk listakona, sem þar
er á ferð, og hún hefur sérhæft
sig í þessari aldagömlu helgi-
myndagerð, sem er upprunnin í
heimi rétttrúarkirkjunnar austur
á sléttum Rússlands og suður í
§öllum Balkanskagans.
Eg gleymi því ekki er við félag-
ar í Rússlandsreisu, hér á árum
áður, komum niður í kjallara í
Tretiakov-galleríinu í Moskva og
sáum þar eitt merkilegasta safn
af íkonum, sem mun vera til. Sov-
étmenn voru ekkert að halda
þvílíkri list að okkur ferðalöngum
og vildu sem minnst um þær ger-
semar íjalla, en við vorum þeim
mun ákveðnari í að skoða þær
betur. Þarna gat að líta helgi-
mjmdir af öllum mögulegum
tegundum, frá Novgorod, Kiev og
Moskvu, svo að eitthvað sé nefnt,
og ekkert sá ég af myndlist er
jafnaðist á við þær gersemar,
gerðar' af þarlendum. Allt var
þetta málað á trégruhn, og sumir
íkonanna voru gullslegnir, en silf-
urumgerðir um aðra. Allt voru
þetta svo stórbrotin listaverk, að
heimamönnum þótti nóg um
hrifningu okkar héðan úr norðr-
inu. Hvað um það — nú er þetta
aðeins endurminning, sem riíjast
upp við að sjá verk þessarar
finnsku listakonu og hennar
íkona.
Liisa Makela vinnur helgimynd-
ir sínar af píslarvottum og helgum
mönnum úr Biblíunni eftir hefð-
bundnum aðferðum, sem eru ekki
aldeilis gripnar úr lausu lofti. Lit-
imir eru gerðir úr muldum jarð-
efnurh og festir á tréð með
eggjarauðu eins og tempera.
Þama í anddyrinu eru afar falleg-
ir hlutir og allt er þetta í sérstök-
um litaskála sem fellur afar vel
að hinni bysantísku teikningu.
Liisa Makela mun vinna í rúss-
neskum stíl, en ekki þekki ég það
vel til þessarar listgreinar, að ég
þori að fara með hvaða skóla þess-
ar myndir tilheyra. Þama eru
hlutimir nýir og ferskir, litimir
hreinir og lifandi, en í mörgum
gömlum íkonum má sjá þreytu
tímans — þeir eru sumir mattir
og lúnir eftir að hfa hangið lang-
an aldur í návist kerta, en sú var
tíðin, að hvert heimili í rétttrún-
aði átti sinn íkon og sitt lifandi
kerti upp á vegg. Þess er getið í
sýningarskrá, að fæstir þeir lista-
menn, sem gerðu íkona fýrr á
tímum, gátu nokkm sinni nafns
síns. Minnir það ekki svolítið á
höfunda íslendingasagna? Hver
veit, hver er höfundur Njálu?
Þessi sýning í Norræna húsinu
er bæði forvitnileg og einstök hér
á landi. Hún er feikna vel úr garði
gerð og hefur skemmtilegan boð-
skap að færa, sem á rætur í
ævafomri hefð og trúarbrögðum.
Ung'verji
sýnir
í Gallerí Gangskör við Amt-
mannsstíg stendur nú yfír sýning
á teikningum eftir Ungveija að
nafni Janos Probstner. Hann hef-
ur komið við sögu hér á landi
áður, hélt sýningu í Hafnarfirði á
verkum sínum á seinasta ári, en
hann er búsettur í borginni Kecs-
kémét í heimalandi sínu, þar sem
hann rekur keramískt verkstæði.
Upphaflega mun hann hafa verið
leirlistarmaður, en bytjað að
teikna fyrir einum 6 ámm.
Probstner er gestakennari við
Myndlista- og handíðaskóla ís-
lands um þessar mundir og starfar
þar við keramíkdeild, en kennir
ennfremur teikningu við auglýs-
ingadeild.
Eins og allir vita, sem til þekkja
í Gallerí Gangskör, er ekki vítt
til veggja þar í sveit, en engu virð-
ist hafa verið breytt þar, frá því
er staðurinn var nefndur Lang-
brók, og eins vinalegt fannst mér
að koma þar inn úr dymm og
áður. Þama em 13 teikningar á
veggjum og láta ekki mikið yfír
sér. Probstner er liðtækur teikn-
ari, en ekki stórkostlegur að neinu
leyti. Verk hans em lipurlega
gerð og búa yfír vissum þokka,
en nokkuð laus í sér á köflum.
Probstner leggur auðsjáanlega
mikið upp úr að fá línuna til að
dansa á myndfletinum og gæða
hana lífí. Honum tekst einnig að
ná upp spennu milli vissra svæða
í myndfletinum og koma þannig
hreyfíngu á hiutina.
Þessi litla sýning ber þess vitni,
að hér er á ferð maður, sem legg-
ur. mikla alúð í það, sem hann er
að gera. Því miður sá ég ekki
sýningu listamannsins í Hafnar-
fírði á seinasta ári, svo að ekki
get ég gert á því samanburð, hver
breyting hefur orðið á verkum
hans á þeim tíma, sem liðinn er
frá henni. Það verður þvi að nægja
að segja lesendum, að hér er snot-
ur sýning á ferð, sem er þess vel
virði að skoða hana.
Monotýpur
Gunnar Öm kom fyrst fram á
sjónarsviðið sem myndlistarmaður
fyrir einum 16 árum og vakti
þegar f upphafí athygli með
kraftmiklum og litríkum verkum
sínum. Síðan hefur mikið vatn
runnið til sjávar, sýningar Gunn-
ars eru orðnar margar, og verk
hans hafa víða farið. Hann er einn
þeirra fáu listamanna okkar, sem
stundað hefur þá grafík, sem
nefnd er monotýpur, það er að
segja grafík, sem aðeins er þrykkt
í einu eintaki af plötu, sem teikn-
að hefur verið á, en frumteikning-
in eyðileggst um leið og þrykkt
er. Þessi aðferð skapar vissa
áferð, sem oft á tfðum heillar þá,
er að vinna, og ekki verður annað
séð en að Gunnar Öm sé einn
þeirra. Hann hefur áður haldið
sýningu á slíkri myndlist einvörð-
ungu, en það var á Vesturgötu
17 fyrir skömmu.
Nú sýnir Gunnar Öm 16 mono-
týpur í nýju Galleríi að Skipholti
50C. Þessi sýning Gunnars er
fyrsta einkasýning á staðnum,
aðeins ein sýning hefur verið hald-
in þar áður, og var það samsýning.
Þetta sýningarpláss er viðkunnan-
legt og virðist hið ákjósanlegasta
til sýningarhalds. Húsnæðið nýtt
af nálinni og allt í röð og reglu,
en undarlegt þótti mér, að þar
voru lokaðar dyr á sunnudegi,
þótt sýning Gunnars Amar hefði
aðeins staðið frá laugardegi. Von-
andi aðeins slys, þar sem aðsókn
er best að sýningum um helgar.
Þessar myndir Gunnars eru all-
ar gerðar á þessu ári, en nú veit
ég ekki hvort þær eru gerðar eft-
ir að hann gerðist dreifbýlismaður
og fluttist austur í sveitasæluna
með sitt fólk, en það verður ekki
séð á þessum verkum, sem mjög
svipar til þess, er hann sýndi áð-
ur. Gunnar er kraftmikill teiknari,
sem hefur lagt mikla stund á þá
listgrein og oftlega sýnt, hvað
hann getur á því sviði. Þessi verk
eru ekki mjög frábrugðin þeim,
sem hann sýndi á Vesturgötunni
forðum, nema hvað þau eru yfír-
leitt meiri að flatarmáli, ef mig
minnir rétt.
Af yngri mönnum er Gunnar
Örn í fremstu víglínu myndlistar-
manna okkar, og miklar vonir
hafa verið bundnar við hann.
Hann er vinnusamur og tekst á
við viðfangsefnin af miklum krafti
og áræðni, en einmitt af þeim
ástæðum fannst mér eins og ekki
væri nægilega mikið að gerast í
þessum monotýpum Gunnars. Það
er gömul og gild saga, að við
umhverfisbyltingu verður yfírleitt
breyting á verkum listamanna, en
ég fæ ekki séð slíkt í þessum
nýju verkum Gunnars. Má vera,
að þau séu gerð meðan hann enn
bjó og vann við Ægisgötuna. En
ekki vantar kraftinn og hina
breiðu línu í þessar myndir.
Var Pearl forspá?
Békmenntir
Jóhanna Kristjónsdóttir
Pearl S. Buck: Dætur frú Liang.
Arnheiður Sigurðardóttir
íslenskaði.
Útg. Aimenna bókafélagið 1986.
Við erum stödd í Kína, skömmu
áður en menningarbyltingin hefst.
Frú Liang rekur veitingahúsið sitt
í Shanghai og hún hefur nokkum
veginn áreitnilaust komizt í gegnum
þær breytingar sem fylgdu valda-
töku kommúnista og breyttri
hugmyndafræði. Einkum vegna
þess að hún hefur lengi haft tengsl
við ýmsa frammámenn. Á yngri
árum var hún sjálf byltingarsinni
þótt hún hneigðist ekki að kommún-
isma Maos. Frú Liang hefur séð
fyrir löngu hve ástandið er að breyt-
ast. Hún kom þremur dætrum
sínum til náms í Bandaríkjunum.
Með því vildi hún forða þeim frá
að þurfa að lifa þær breytingar sem
þjóðin verður nú að ganga í gegn-
um. Hún horfír með trega til liðins
tíma. En veit jafnframt að sá tími
kemur að þjóðin muni snúa af braut
Maos. Frú Liang þekkir og skilur
kínverska þjóðarsál og trúir statt
og stöðugt að þetta muni ekki
standa. En ekkert gerist af engu
og þótt hún vilji helzt sitja með
hendur í skauti og bíða að byltingin
hafí runnið sitt skeið, gerir hún sér
og grein fyrir því að hún verður
að einhveiju leyti að berast með
straumnum.
Það setur strik í reikninginn þeg-
ar tvær dætra hennar snúa heim.
Önnur er til þess neydd. Menntun
hennar er nauðsynleg i nýja þjóð-
félaginu. Hin fyllist þjóðemismetn-
aði og stolti yfír því sem er að
gerast í hinu nýja Kína. Hún vill
leggja fram sinn skerf til að byggja
upp nýtt og betra þjóðfélag.
Ákvarðanir þeirra dætra skipta
Pearl S. Buck
sköpum fyrir örlög þeirra og þeirra
sem næstir þeim standa. Báðar bíða
þær skipbrot, hvor með sínum hætti
og verða að fínna lausnir, sem fjar-
lægar virtust.
Pearl S. Buck skrifaði þessa bók
sem sagt um það bil sem menning-
arbyltingin hófst og átti síðan eftir
að tröllríða kínversku þjóðfélagi og
valda ómældum sársauka. Framtíð-
arsýn hennar — um að Kína muni
rísa úr öskunni á ný — er í meira
lagi eftirtektarverð og er vissulega
að rætast á ótrúlega nákvæman
hátt nú.
Sagan um frú Liang og dætur
hennar verður, með þetta í huga
og raunar án þess líka — áhrifamik-
il og vel gerð.
Þýðingin er vönduð og þýðandi
virðist leggja sig fram um að ná
blæbrigðum Pearl S. Buck. Almennt
er þetta falleg útgáfa eins og AB
er von og vísa.
Vestur-íslenzkar æviskrár
Békmenntir
Sigurjón Björnsson
Vestur-íslenzkar æviskrár. Jónas
Thordarson bjó undir prentun. V.
bindi. Bókaforlag Odds Bjömsson-
ar, Akureyri 1985. 307 bls.
Á árunum 1961—1972 komu út
á forlagi Odds Bjömssonar fjögur
bindi af Vestur-íslenzkum ævi-
skrám, sem Benjamín Kristjánsson
hafði tekið saman. Þetta mikla
verk, unnið að langmestu leyti af
einum manni, hefur hlotið mikið og
verðskuldað lof og vafalaust átt
dijúgan þátt í að tengja íslendinga
í Vesturheimi nánari böndum við
landana hér heima.
Enda þótt stórvirki síra Benj-
amíns losaði 1700 bls. og innihéldi
geysimiklar upplýsingar um mikinn
fjölda íslenskra landnema og niðja
þeirra, var þó fyllilega ljóst að það
tók ekki nema til hluta þeirra Is-
lendinga, sem staðfestust vestra.
Sr. Benjamín segir raunar sjálfur í
formála IV. bindis að því hafi aldr-
ei verið ætlað að vera annað en
„eitthvert úrtak landnemanna í
Vesturheimi og afkomenda þeirra,
smátt eða stórt eftir atvikum, er
nánast bæri að líta á eins og lítið
sýnishorn af Islenzu mannlífí í dreif-
ingunni vestan hafs, valin sem
víðast og án manngreinarálits".
Taldi Benjamín að „ef geta skyldi
allra sem héðan fluttust af íslandi
vestur um haf á seinni hluta 19.
aldar og allt fram yfír aldamót,
einkum ef jafnframt ætti að gera
einhveija viðhlítandi grein fyrir
uppruna þeirra, æviferli og niðj-
um“, væri það seinunnið og reyndar
ótæmandi verkefni, því að það „fólk
myndi skipta tugum þúsunda, ef
öll kurl kæmu til grafar".
í bindunum fjórum voru tæplega
1000 æviþættir. Langflestir voru í
I. bindi eða um 450. En í næsta
bindi var breytt um skráningar-
stefnu og í stað þess að rita stuttan
æviþátt um hvern landnema og
geta bama hans, var nú sá háttur
upp tekinn að skrá eins ýtarlegt
niðjatal og auðið varð. Við það
lengdist hver þáttur oft verulega
og varð stundum margar bls. I III.
bindi urðu þættimir t.a.m. ekki
nema rúmlega 100, er þó það bindi
lengra en hið fyrsta.
Á síðastliðnu ári birtist V. bindi
Vestur-íslenzkra æviskráa og er nú
höfundur annar: Jónas Thordarsen,
sem ég kann ekki deili á. í öllum
aðalatriðum hefur sömu skráning-
arreglu verið fylgt og í þremur
seinni bindum af verki sr. Benj-
amíns. Þættir em því oft langir,
því að þeim fylgir niðjatal, langt
eða skammt eftir atvikum. I þessu
bindi verða því þættimir ekki fleiri
en 100 talsins. Raunar er oft um
meira en niðjatal að ræða. Algengt
er að fyrst komi æviþáttur tiltekins
manns. Síðan er gerð grein fyrir
systkinum hans, bömum þeirra og
jafnvel bamabömum. Niðjatal við-
komanda kemur svo inn í röð
systkinanna. Stundum fínnst mér
raunar þetta verða hálf ruglingslegt
og varla alls kostar rökrétt miðað
við það nafn sem þátturinn hefur
að yfírskrift.
Við fljóta sýn virðist mér að þeir
sem um er fjallað í þessari bók séu
yfírleitt yngri en þeir sem þætti
áttu í fyrri bókum. Einungis tæpur
helmingur þessara eitt hundrað ein-
staklinga er fæddur fyrir síðustu
aldamót og einungis 25 fyrir 1880.
Fátt er því um eiginlega „land-
nema“. Miklu meira ber á 2. kynslóð
Vestur-íslendinga.
Vel er vandað til þessa rits hið
ytra sem hið innra. Er þar vissulega
miklar ættfræðilegar upplýsingar
að fínna. Ritið er því hið gagnleg-
asta og eigulegasta, sem vonandi
verður framhald á. Enn er af nógu
að taka. Ég bíð t.a.m. enn eftir
fregnum af allmörgum Islending-
um, sem ég veit að fóru vestur um
haf á öldinni sem leið og ílentust
þar.