Morgunblaðið - 27.03.1971, Blaðsíða 15

MORGUN'BLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 27. MARZ 1971
15
Grein sú, sem hér fer á eftir er þýdd úr blaðinu „Scandinavian Times“.
Þessar myndir sýna aukin umsvif sovézka flotans á N-Atlantshafi sl. áratug.
Á að þröngva hinum
N or ðurlöndunum
í aðstöðu Finnlands?
ÞOKAN lá yfir Harðangurs-
firði í morgunskímunni en
Lars Hauge, skipstjóri, á
ferjunni Tysnes, sem var 50
mílur inni á firðinum, sá
kafbátinn greinilega á yfir-
borðinu. Skipstjórinn sendi
norska flotanum tilkynn-
ingu um þetta og þremur
stundum síðar höfðu freigát
ur, flugvélar og þyrlur hafið
rnikla leit á firðinum. Norsk
ur kafbátur var í kafi í
fjarðarmynninu og gætti út-
siglingaleiða. En dularfulli
kafbáturinn, sem menn
höfðu einnig orðið varir við
úr landi, hafði horfið. Hann
kynni að hafa sokkið til
botns í rúmlega 800 metra
djúpum firðinum. Kækilega
var gengið úr skugga um
það, að hann var hvorki
norskur né úr flota nokkurs
annars aðildarríkis Norður-
Atlantshafsbandalagsins.
Um þessar sömiu mundir
gerðist það hmum megin á
Skandinavíusikaganium, í Stokk-
hdlrni, að maður að nafni
Andrei Gxedhiko, sem er varnar
xniálaráðherra Sovétrikjanna og
æðsti hertforingi þeirra, átti í
útistöðum við utn það bil 100
Svia, sem minntust þess, að
samlandi hans, rithöfundurinn
Alexander Solzhenitsyn hafði
ekki Lagt í að gera sér ferð til
að sækja Nóbelsverðlaun sin.
„Við buðum Sölzhenitsyn," stóð
á einu spjaldi mótmælendanna,
„Moskva sendi Grechko." Birg-
er Nerman, prófessor, og aðrir
ræðumenn fordæmdu Greohko
marskáik og sögðu hann vera
manninn, sem bældi niður upp-
reisnina i Austur-BerMn 1953 og
stjómaði innrás Varsjárbanda-
laigsins í Tékkóslóvakíu 1968.
Þeir töldu, að sænska rikis-
stjórnin gerði opinbera hlut-
Xeysisstefrau sína að skrípaleik
með því að gerast gestgjafi
þessa manns. En eins og búast
mátti við, lét Grechko þetta lít-
ið á sig fá. Atihyigli hans og
undrun beindist fremur að síð-
hærðu unigu Svíunum, sem
kvaddir höfðu verið til herþjón
ustu og hann sá við æfingar.
Og hann virtist ekki tiaka það
mjög trúanllegt, þegar Sven
Anderson, sænski varnarmála-
ráðlherrann, fullvissaði hann
um, að „þeir væru þrátt fyrir
alllt góðir hermenn.“
Annar þessara atburða gerð
Lst við Atlantshaf, en hinn við
Eystrasalt. En þeír eru þó ná-
tengdir: Á því leikur varla
nokkur vafi, að kafbáturinn
á Harðangursfirði var sovézk
ur og sigling hans þar varð
enn til að auka hræðslu Skand
inava við að verða umluktir og
innilokaðir af ógnvekjandi her
afla Greöhkos marskálks.
Margt bendir til þess, að valda
jafnvægið sem skapaðist I
Evrópu eftir 1945, sé að rask-
ast Sovétimönnum í hag. Þess-
arar röskunar hefur einkum
orðið vart á Skandinavíuskaga.
Áhyggjur manna eru mestar
í Noregi og vamarmálaráðherr
ann, Gunnar Hellesen segir, að
hernaðarleg staða landsins fari
versnandi. „Við þörfnumst
hjálpar til að efla varnir
nyrztu héraða okkar,“ sagði
hann á ráðherrafundi Nato i
Brússel í desember. Um þetta
komst Oslóarblaðið Aftienpost-
en svo að orði: „Hér er fast
að orði kiveðið af norsikum
varnarmáiaráðherra, en hon-
um var rétt og skylt að gera
öllum ljóst, hvernig Norðmenn
líta röskun hernaðarlega jafn-
vægisins."
Á öðrum Norðurlöndum eru
menn einnig áhyggjufullir, þótt
í misjafnlega rikum mæli sé.
Þetta á vissulega einnig við um
Svía og Finna, vegna þess, að
það hefur alltaf verið forsenda
fyrir hlutleysi þeirra og ör-
yggi, að jafnvægið sé tryggt
milli bandalaganna tveggja í
austri og vestri. Staða Finr.a er
sérstaklega viðkvæm. Þeir
gerðu þau mistök að ganga í
lið með Þjóðverjum gegn Rúss-
um í síðari heimsstyrjöldinni.
Það gerðist að vísu eftir að
Rússar höfðu ráðizt á þá. En
með friðarsamningum skuid-
bundu Finnar sig til að fylgja
ströngu hlutleysi. Það hefur
verið Finnum til trausts og
halds, að Sviiþjóð skuli vera
vel varin og í raun sjálfstætt
hlutlaust riki og Svíum og
Finnum ihefur orðið styrkur af
þvlí, að Danmörk og Noregur,
næstu nágrannar þar fyrir vest
an, eru bæði í Natio. Þarna' hef
ur verið fullkomið norrænt
jafnvægi fram til þessa. En
nýlega hafa menn látið í ljós
ótta um, að allri Skandinavíu
bíði sömu örlög og Finna.
Þ.e.a.s. á timum, þegar yfir-
burðir á sviði hernaðar ráða
enn úrslitum, ikynnu löndin
fjögur að verða látin sjá um
sig sjáif í óvissu um fyrirætl-
anir risaveldisins í austri.
Frásögnin af kafbátnum hér
að framan sýnir, ’hvers vegna
kvíðinn er mestur í Noregi.
Hér koma einföld hernaðarleg
rök til greina: Engin höfuð
borg á Norðurlöndum er eins
fjarlæg yfirráðasvæði Sovét-
ríkjanna og Oslo. Þaðan eru
400 mílur til Austur-Þýzka-
lands, en frá Kaupmannahöfn
og austur eru aðeins 75 milur.
En hinu má ekki gleyma, að
strandlengja Noregs er 1000
xnilna löng og nyrzti hluti henn
ar liggur að landamærum Sov-
étríkjanna og eru það einu
landamæri í Evrópu, sem eru
sameiginleg Sovétrikjunum og
Nató-Iandi. Rétt handan þess-
ara landamœra er talin vera
stærsta flotastiöð í heiimi, og
nær hún yfir strandhéruðin
mil'li Murmansk og Pechenga
en siðarnefndá höfnin var köll
uð Petsamó af Finnum, áður
en Rússar tóku hana af þeim
eftir síðari heimsstyrjöldina og
sviptu þá þannig yfirráðum yf
ir landi að Ishafinu.
Hinn nýi savézki floti breið-
ir úr sér frá Munmansk-Peoh-
engasvæðinu suður með strand
lengju Noregs og allt vestur á
hafsvæðin í kringum foland. 1
skýrslu varnarmálasérfræð-
inga norsku utanríkisinála-
stofnunarinnar segir, að flota-
veldi Rússa hafi breytt Nor-
egshafi og nyrðri svæðum At-
lantshafsins í „mare sovetic-
um". 1 skýrslunni er spurt:
gæti herafli Atlantshafsbanda-
lagsins komizt í gegnum þenn-
an hring kafbáta og kjam-
orkuvopna og náð til Noregs
á stríðstímum? Eru nökkrar lik
ur á, að unnt sé að verja Nor
eg, þegar hann er þannig um-
luktur sovézkum flota? Kynni
þessi nýja aðstaða ekki að
leiða til þess, að Norðmenn
yrðu að endurskoða þá stefnu
sína, sem bannar erlendar her
stöðvar Nató í Noregi, stefnu
sem var mótuð til að Rússar
yrðu ékki ertir til reiði ?
Rússar kunna að lýsa því yf
ir, að flotanum verði aðeins
beitt til varna, segir í skýrsl-
unni. Það gerir miálið enn al-
varlegra, því að „það er erfið
ara að hafna varnarhagsmun-
um, heldur en þeirn sem stefna
að útþenslu." Þetta kynni raun
ar að hafa þær ógnvekjandi af
leiðingar, að á hættustundu
kynnu Rússar að krefjast flug
stöðva í Norður-Noregi, vegna
þess, að þá skortir flugvélamóð
urskip, en þarfnast hins vegar
yfirburða í lofti, til þess að
tryggja yfirráð sín á Noregs-
hafi.
Höfundar skýrslunnar um
ýmis öryggisvandaxnál Noregs
á 8. áratngnum leggja sig fram
um að lýsa því yfir, að þeir
séu efcki að ásaka Sovétríkín
um árásarfyrirætlanir. Ætlun
þeirra er aðeins að skapa í hug
um manna árveteni og fá þá tii
íhugunar um algjörlega nýja
hernaðariega stöðu Noregs og
Norðurlanda vegna aukdnna
umsvifa og útþenslu sovézka
flotaras, sem efcki verður aðeins
vart á Norðurhöfum. Aukið
vald Sovétríkjanna á Eystra-
salti hefur í raun og veru i
för með sér að Skandinavía er
umlukin: 1 austri og suðri hafa
Sovétrikin yfirburði á landi og
í lofti, en í norðri og vestri og
á miðju svæðinu hafa þeir yfir
burði á sjó.
Sir Walter Walker, brezki
hershöfðinginn, sem stjórnar
norðurherafla Nató, frá höfuð-
stöðvum í Koslás í Nor-egi, teú-
ur, að yfirburðir Sovétríkj-
anna yfir Nató á Eystrasaltinu
séu 3:1 hvað varðar herlið og
6:1 varðandi skip og flugvélar.
Skiljanlegt var að hann, ásamt
Norðmönnum, yrði orðlaus af
skelíingu i vetur, þegar sósial
demókratar, sem eru í stjórnar
andstöðu í Danmörku og
stærsti flokkur landsins, lögðu
til, að fækkað yrði í her lands
ins um helming, þ.e. niður í
7000 manns og flugvélum flug-
hersins yrði fækkað úr 105 í
72. Hver urðu viðbrögðin?
Voru þeir að bregðast, sem
áttu að verja og gæta útgöngu
leiðanna úr Eystrasaltinu? 1
augum Norðmanna var hug
myndin ein eins konar svik,
þvi að varnir Dana á siglinga-
leiðunum inn í og sérstaklega
út úr Eystrasalti, hafa löngum
verið nauðsynlegar, til að Norð
mönnum sé fært að einbeita sér
að vörnum í norðri. Og enn
mimn'ast Norðmenn hernáms
stríðsáranna með svo miklum
ðhugnaði, að þeir vilja síður,
að Vestur-Þjóðverjar taki við
vörnunum af Dönum.
Tillaga dönsku sósíaldemó-
kratanna rifjaði upp hjá Norð-
mönnum gamla spurningu: Til
hvers í ósköpunum? Þetta
voru sjónarmið Dana 1940, þeg
ar þeir gáfust upp fyrir innrás
nasista, enda þótt viðnám
þeirra kynni að hafa tafið fram
rás Þjóðverja nægilega lengi
til að unnt hefði orðið að
bjarga Noregi. En þótt nokkur
ótti igripi um sig meðal Norð-
manna á nýjan leik, geta þeir
huggað sig við síðustu Gallup-
skoðanakönnun, sem fram fór
í Danmörku, þar sem 52%
lýstu sig fylgjandi aðild að At
lantshafsbandalaginu en aðeins
15% voru andvígir henni.
Hitt er þó annað mál að
fórna einhverju fyrir málstað
inn. Á fjáriögum Dana 1970 var
aðeins 7% varið til varnar-
mála. Norðmenn greiddu 15%
Svíar vörðu hlutfallslega jafn-
miklu og Norðmenn tii vel var
ins hlutleysis síns, en Finnar
létu sér nægja aðeins 6% til
að raska ekki ró Rússa. Von-
leysis verður jafnvel vart hjá
Stig Synnergren, hershöfð-
ingja, sem er nýr yfirmaður
herafla Svia og þar með stjórn
andi stærstu striðsvélar Norð-
urlanda, en hann segir: „Geta
Ofckar og árvekni minnkar í
samanburði við þróunina um-
hverfis okkur.“
En á Norðurlöndunum eins
og annars staðar í Vesturálfu,
eru stjórnmálamenn efcki mik-
ið fyrir að hvetja til aukinna
umsvifa á sviði varna. Finna
má háværa hópa vinstrisinna,
sem eru andvígir vörnum fyrst
og fremst vegna þess, að þær,
sérstaklega í Danmörku og Nor
egi, tengja löndin við hin höt-
uðu Bandaríki, eða vegna þess,
að Rússar vilja ekki láta neina
aðra skipta sér af þeim. En nor
rænir sérfræðingar og yfir-
menn á sviði varna telja mun
miikilvægari vaxandi vanmáittar
kenrad gagnvart yfirburðum
Sovétríkjanna og þeirri stað-
reynd, að herafli þeirra er al'lt
umhverfis löndin. En sovézku
ráðamennirnir þurfa ekki að
hafa áhyggjur af pólitiískri
stöðu sinni heima fyrir. Og á
Norðurlöndunum verður þess
æ meira vart að menn spyrji:
Til hvers í ósköpunum?
Bein afleiðing alls þessa er
sá ótti, sem jafnvel hefur kom
ið fram hjá sænskum her-
foringjum við það, hvaða
ástand myndi rikja, þó að
ekki væri fluttur heim nema lít
ill hluti þeirra 285.000 banda-
rísku hermanna, sem nú dvelj
ast í Evrópu í tengslum við
Nato. „Heimflutningurinn má
ekki vera einhliða aðgerð,“ seg
ir Gunnar Hellesen, vamar-
málaráðherra Norðmanna.
„Hann rná aðeins framkvæma,
ef Rússar gera eitthvað svip-
að.“ Vegna þessá voru látin í
ljós vonbrigði, þegar Kanada
— sem að dómi norrænna
stjórnmálamanna, heíur sér
stöku hlutverki að gegna í
Nato, því að landið er í Norður
Ameríku, án þess að vera
bandarískt — fækkaði fámenn
um herafla sinum í Evrópu.
Ef Atlantshafið á raunveru-
lega að skipta Atlantshafs-
bandalaginu, kunna Norður
löndin, fremur en önnur ríki
Vestur-Evrópu, að freistast til
þess að ganga án nobkurra
skilyrða til öryggismálaráð
stefnu Evrópu ásamt kommún-
istaríkjunum. Finnar 'hafa boð
ið, að ráðstefnan verði haldin
í Helsinki, líklega eftir tillögu
leiðtoganna i Kreml. Danir og
Norðmenn leggja á það
áherzlu að gengið verði til
samninga á þann hátt, að Vest
urlönd séu sterkari samnings-
aðilinn. En ef jafnvægið rask-
ast, kunna Norðurlöndin að
einangrast og varnarmáttur
þeirra að veikjast. Yfirburðir
annarra gætu leitt til þess, að
Norðurlöndin taakj u þá af-
stöðu, að þau ættu ekki ann-
arra kosta völ en höggva á
landfestarnar og láta reka á
reiðanum í von um hið bezta.